Монгол улс худалдаа, эдийн засгийн 4 чөлөөт бүстэй. Замын-Үүд, Алтанбулагийн чөлөөт бүсүүдийн ихээхэн яригддаг ч Чойр болон Цагааннуурын худалдаа, эдийн засгийн чөлөөт бүсийн талаар мэдээлэл хомс байдаг. Хоёр хөрштэйгээ чөлөөт худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа өрнүүлж улсын эдийн засгаа томруулах зорилготойгоор эдгээр бүсийг байгуулсан. Гэвч энэ зорилго биелэгдээгүй, анхны төлөвлөж байсан мастер төлөвлөгөө зөвхөн хэдэн хуудас цаас төдий зүйл болон хувирчээ.
 
    Нийт 3500 га талбайг эзэлж буй энэхүү 4 худалдаа, эдийн засгийн чөлөөт бүсийн үйл ажиллагаа <үхмэл> байна. Ашигтай байрлал, өргөн уудам газар нутаг, төр-хувийн хэвшлийн хоорондын түншлэлийг нэгтгэж, базаж чадвал сэргэнэ гэж ажиглагчид үздэг. Аль 2002, 2003 оноос чөлөөт бүсийг байгуулах ажлууд яригдаж эхэлсэн ч 10 жилийн хугацаанд хөгжиж, ахиц гарсан зүйл хомс. Худалдааны чөлөөт бүс бол интеграцичлалын хөгжлийн эхний үе шат. Дэлхий нийтээрээ хүчтэй интеграцичлагдаж буй өнөө цагт эхний алхамаа ч хийж чадаагүй байхад дараа, дараагийн дараагийн үе шатууд болох гаалийн холбоо, нэгдсэн зах зээл, эдийн засгийн холбоонд нэгдэж чадах уу?

    9 жилийн нийт урсгал зардалд улсын төсвөөс 19.8 тэрбум төгрөг зарцуулжээ.
Анх худалдааны бүс байгуулна гэж яригдаж эхлэхдээ нэг чөлөөт бүс байгуулагдахъя. Тэр чөлөөт бүсээ жишиг хоёр, гурав дахиа байгуулъя гэж төлөвлөж байж. Гэтэл одоо аль нэг нь жишиг болж амжаагүй байтал дөрвийн 4 худалдааны болон эдийн засгийн чөлөөт бүс байгуулагджээ.

10 жил гэдэг хангалттай хугацаа. Энэ хугацаанд Монгол улсын эдийн засагт хувь нэмрээ оруулж, гадаад худалдаа, хамтын ажиллагаанаас ашиг хүртвэл хүртэхээр. Энэхүү дөрвөн бүс тус бүрт жил бүрийн улсын төсвөөс нэг тэрбум илүү төгрөг зарцуулдаг байна. 2003 оноос дээр дурдсан худалдаа болон эдийн засгийн чөлөөт бүсүүдийн урсгал зардалд 19.8 тэрбум төгрөгийг төсөвлөжээ. Энэ бол асар том зардал. Бага зардлаар ихийг хүртэх бодлого, үйл ажиллагаа үгүйлэгдсээр энэхүү 4 чөлөөт бүсэд үгүйлэгдсээр.
Стратегийн чухал ач холбогдолтой бүсүүд хэмээн нэрийддэг эдгээр чөлөөт бүсэд эдийн засаг, бизнесийн орчин нь хөрөнгө оруулагчдад таатай бус байгааг тус бүсэд бизнес эрхлэгчид шүүмжилдэг. Монгол улсын худалдаа, эдийн засгийн чөлөөт бүсүүдийн талаар баримттай мэдээллийг цувралаар дэлгэх нийтлэл энэ удаад Алтанбулагийн чөлөөт бүсийг онцолж, өнөөгийн байдлыг хүргэж байна.

    Ашигтай байрлалыг ашиглаж чадахгүй бол...

Ази-Европыг холбосон оновчтой байрлалтай Алтанбулагийн худалдааны чөлөөт бүс.2002 онд үндэс суурь нь тавигдаж байсан энэ худалдааны чөлөөт бүс өдгөө 10 жилийг ардаа орхиод байна. Сибирийн төмөр замаар Ази, Европыг холбосон эдийн засгийн коридор үүсгэх таатай газарзүйн байршилтай. ОХУ-ын Сибирийн байгалийн их баялагтай бүс болон  хүчтэй эдийн засагтай БНХАУ-тай хил залгаа оршдог нь гуравдагч зах зээлд чөлөөтэй нэвтрэх чухал гарц болдог. Гэсэн хэдий ч энэ байрлалаа ашиглаж интеграцичлагдаж, худалдааны чөлөөт бүс амжилттай үйл ажиллагаагаа явуулж чадаж байна уу?

Өнөөгийн байгаа дүр зураг нь зөвхөн ОХУ-МУ-ын хилийг зааглан төмөр хашаа, хашлага байгуулсан, ОХУ-ын талын хашаа нь МУ-ын хилийг даван урагшилсаар байгааг нутгийн иргэд нь хэлдэг.
Алтанбулагийн ЧХБ-тэй холбоотой 7 баримтыг 24tsag.mn сайтаас дэлгэж байна.
1.    2003-2004 онуудад Алтанбулагийн чөлөөт бүс байгуулагдан.
2.    2005-2010 онд дэд бүтцийн ажлыг эхлүүлж, бүтээн байгуулалт хийгдэнэ гэж төлөвлөсөн ч одоогоор эхлэл төдий.
3.     2010-2015 онд дэд бүтэц, үйлдвэрлэл, худалдаа үйлчилгээний төслүүдийг хэрэгжүүлэх үе шат дуусах ёстой. Эдийн засгийн бодит үр ашигтай ажиллах хугацаа болсон ч зардал л гаргасаар.  
4.    Алтанбулаг ХЧБ-ийг хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөөнд 2003-2010 онд хийгдэх эхний шатны дэд бүтцийн ажилд 6 тэрбум төгрөг шаардлагатай гэж тооцоолжээ.Гэвч энэ хугацаанд 11.2 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт хийгдсэн. Төлөвлөснөө илүү зардал.
5.    Алтанбулаг ХЧБ-ийн хилийн гарцын асуудлыг шийдээгүйгээс одоо хүртэл үндсэн үйл ажиллагаа эхлээгүй. Тус чөлөөт бүсийг улсын хилтэй шууд холбогдох, ОХУ-ын хилийн зүг эргэсэн 120 метр замын ажилд 55,4 сая төгрөг зарцуулсан боловч ашиглалтад ороогүй.
6.    Алтанбулаг ХЧБ нь гадаад, дотоодын 100 гаруй аж ахуйн нэгж, байгууллагатай 609.8 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулаад байна. Байгуулсан гэрээ нь тодорхой бус, бизнес эрхлэх орчин бүрдээгүй.
7.    Тус бүс 2008 оноос өөрийн эзэмшилд байгаа 165.7 га талбайг 78 гаруй аж ахуйн нэгжид түрээслүүлэн 626.2 сая төгрөгийн орлого төвлөрүүлжээ. Энэ хөрөнгийг бүсийн үйл ажиллагаанд зориулсан нь Алтанбулагийн ХЧБ-ийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг зөрчсөн байна.

Энэ мэтчилэн гарт баригдаж, нүдэнд үзэгдэх зүйл одоогоор алга. Хэзээ худалдааны чөлөөт бүс гэсэн дүр төрхөө олж, улсын төсөвт орлого төвлөрүүлэх нь тодорхойгүй байна. Дараагийн удаад Замын-Үүдийн эдийн засгийн чөлөөт бүсийн өнөөгийн байдлыг дэлгэх болно.