“Цөмийн аюулгүй Монгол орны төлөө” цуглаанд оролцогсод болон Байгаль орчны төрийн бус байгууллагуудаас цөмийн энергийн асуудлаар тавьсан шаардлага Засгийн газар хариу өгчээ. Шаардах бичигтэй ерөнхий сайд С.Батболд танилцаад өгсөн чиглэлийн дагуу дараах мэдэгдлийг ЗГХЭГ-ын дарга Ч.Хүрэлбаатар өгсөн байна.

1. Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд 2012 оны 3-р сарын 10-13-нд Япон Улсад хийсэн албан ёсны айлчлалынхаа үеэр цөмийн энергийн салбарт хамтран ажиллах талаар байгуулсан далд гэрээ, хэлцлээ олон нийтэд ил тод болгох талаар:

Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд Япон Улсын Засгийн газрын урилгаар 2012 оны 3 дугаар сарын 11-15-ны өдрүүдэдтус улсад албан ёсны айлчлал хийсэн.Энэхүү айлчлал нь Монгол Улс, Япон Улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 40 жилийн ойг тэмдэглэх арга хэмжээний хүрээнд хэрэгжсэн бөгөөд айлчлалын үеэр цөмийн энергийн салбартай холбоотой гэрээ, хэлэлцээр байгуулаагүй болно.

2. Цөмийн хаягдлыг Монголд булшлах талаар өмнө хийсэн оролдлого, нууц хэлцлүүдээ ил тод болгож, буруутай этгээдүүдэд хариуцлага тооцох, хэрэв тийм оролдлого үнэхээр байгаагүй аваас Ерөнхий сайд С.Батболд өөрийн биеэр ард түмэндээ “Ийм зүйл байгаагүй гэдгээ батлан мэдээлэх талаар:

Монгол Улсын Засгийн газар, түүний харьяа эрх бүхий яам, газрууд нь бусад орнуудтай цөмийн хаягдлыг булшлах, хадгалах талаар ямар нэг гэрээ, хэлэлцээр байгуулаагүй болно. Энэ талаар Монгол Улсын Засгийн газрыг төлөөлж Засгийн газрын тохируулагч агентлаг-Цөмийн энергийн газраас Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт аливаа хэлбэрээр гадаад улсын цөмийн хаягдлыг булшлах нь хуулиар хориотой бөгөөд манай улсын зүгээс цөмийн хаягдлыг өөрийн нутаг дэвсгэрт булшлах талаар аливаа улстай гэрээ, хэлэлцээ явуулаагүй бөгөөд байгуулаагүй гэсэн тайлбар, мэдэгдлүүдийг удаа дараа хийж байсан болно.

Тухайлбал, Цөмийн энергийн газрын удирдлага, холбогдох нэгжийн дарга, мэргэжилтнүүд энэ асуудлаар хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр (“Ийгл” ТВ, ТВ-9, ТВ-25 телевиз, Үндэсний шуудан, Өдрийн сонин) удаа дараа ярилцлага өгч, уг мэдээлэл худлаа, ташаа болохыг тайлбарлаж няцаасан болно. Мөн Улс төрийн тойм болон Үндэсний шуудан сонины 2011 оны 4 дүгээр сарын 5-ны өдрийн дугаарт албан ёсны Мэдэгдэл хэвлүүлсэн. Цөмийн энергийн газар 2011 оны 5 дугаар сарын 11-ний өдөр зарим телевиз, сонины сэтгүүлчдэд энэ асуудлаар дахин мэдээлэл хийж, тайлбар өгч, байр сууриа илэрхийлж байсан бөгөөд “Гадаад орны цөмийн хаягдлыг Монгол Улсад булшлах” талаархи мэдээлэл худал болохыг няцаасан албан ёсны мэдэгдлийг Цөмийн энергийн газрын цахим хуудсанд байрлуулсан болно.

Монгол Улс цөмийн хаягдал булшлах талаар гадаад оронтой гэрээ байгуулж байгаагүй бөгөөд цаашид энэ асуудлаар гэрээ, хэлэлцээр байгуулахыг хэрхэвч зөвшөөрөхгүй гэдгээ урд өмнө Ерөнхий сайд С.Батболд хариуцлагатайгаар мэдэгдэж байсан бөгөөд Япон Улсын Засгийн газрын урилгаар 2012 оны 3 дугаар сарын 11-15-ны өдрүүдэдтус улсад хийсэнайлчлалынхаа үеэр мөн ийнхүү мэдэгдсэн болохыг Та бүхэн анхаарч сонссон гэдэгт итгэж байна.

3. 2009 онд “түргэн, түүхий”, зөвхөн ашиглалтыг дэмжих зорилгоор баталсан Цөмийн энергийн тухай хуулиас лиценз олгох, уран хайх, ураны түүхий эдийг олборлох, баяжуулах, АЦС байгуулах, цөмийн хаягдал булшлах тухай заалтуудыг нэн даруй хүчингүй болгох талаар:

Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энергийг энхийн зорилгоор ашиглах, цөмийн болон цацрагийн аюулгүй байдлыг хангах, хүн ам, нийгэм, байгаль орчныг ионжуулагч цацрагийн сөрөг нөлөөллөөс хамгаалахтай холбогдсон харилцааг зохицуулах зорилгоор Улсын Их Хурлаас Цөмийн энергийн тухай хуулийг батлан гаргасан бөгөөд энэхүү хууль нь Монгол Улсын Үндсэн хууль болон хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй бусад хууль тогтоомжтой нийцсэн болно.

Монгол Улсын Засгийн газар Үндсэн хууль, Цөмийн зэвсгээс ангид байх тухай хууль, Аюултай хог хаягдлын импорт, хил дамжуулан тээвэрлэлтийг хориглох, экспортлох тухайхууль болон Цөмийн энергийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.

Эдгээр хуульд гадаад улсын цөмийн хаягдлыг булшлахыг хориглосон болно. Тухайлбал, Улсын Их Хурлаас 200 онд баталсан Аюултай хог хаягдлын импорт, хил дамжуулан тээвэрлэлтийг хориглох, экспортлох тухайхуулийн 4 дүгээр зүйлд “аюултай хог хаягдлыг ашиглах, хадгалах, түр байршуулах, устгах зорилгоор Монгол Улсад импортоор оруулах, улсын хилээр дамжуулан тээвэрлэхийг хориглоно” гэж заасан.

Мөн Улсын Их Хурлаас 2000 онд баталсан Цөмийн зэвсгээс ангид байх тухай хуулийн 5.1-д “цөмийн эрчим хүч, технологийг зөвхөн цөмийн энергийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагын зөвшөөрлөөр анагаах ухаан, уул уурхай, эрчим хүчний үйлдвэрлэл, судалгаа зэрэг гагцхүү энхийн зорилгоор Монгол Улсын олон улсын гэрээний дагуу олон улсын эрх зүйн хэм хэмжээ, зарчимд нийцүүлэн ашиглана” гэж, 5.2 дахь хэсэгт “Энэ хуулийн 5.1-д заасан зорилгоор болон Монгол Улсын хил орчимд хүн ам, байгаль орчны аюулгүй байдалд шууд нөлөөлөх буюу алсдаа сөргөөр нөлөөлж болзошгүй цөмийн шаар, аюултай хог хаягдал булшлах буюу хадгалуулахгүй байх талаар Олон улсын атомын энергийн агентлаг болон олон улсын холбогдох бусад байгууллага, цөмийн хөтөлбөр бүхий улстай хамтран ажиллана” гэж тус тус заасан.

Хуулийн дээрх зохицуулалтуудын дагуу Монгол Улсад аливаа хэлбэрээр гадаад улсын цацраг идэвхт хаягдлыг импортлох,улсын хилээр дамжуулан тээвэрлэхийг хориглох бөгөөд гагцхүү “Монгол Улсын төрөөс цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энергийн талаар баримтлах бодлого”-д заасны дагуу Монгол Улс өөрийн онцлогт тохирсон цөмийн эрчим хүчний станцтай болсон тохиолдолд түүнээс гарах цөмийн хаягдлыг булшлах асуудал нь хуулиар зохицуулагдаж байна.

Монгол Улсын Засгийн газар нь цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энерги ашиглах үйл ажиллагаанд Монгол Улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хууль тогтоомж, дүрэм, журмыг хатуу мөрдөж ирсэн бөгөөд цаашид ч мөрдөж ажиллах болно.

4. Хайгуул, ашиглалтын лиценз олгох зорилгоор байгуулсан “Цөмийн энергийн газар”-ын удирдлагатай хариуцлага тооцох, бүр татан буулгах талаар:

Цөмийн энергийн тухай хуулийн 11.1-д заасны дагуу Цөмийн энергийн газар нь цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энерги ашиглах, цөмийн технологи нэвтрүүлэх, цөмийн судалгааг хөгжүүлэх талаар төрөөс баримтлах бодлогыг хэрэгжүүлэх, цөмийн болон цацрагийн хамгаалалт, аюулгүй байдлыг хангах, мэргэжлийн хяналт тавих чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг төрийн захиргааны байгууллага бөгөөд үндэсний аюулгүй байдалтай шууд холбоотой мэргэжлийн байгууллага юм.

Дэлхий дахинд цөмийн технологийг хөдөө аж ахуй, уул уурхай, эрчим хүч, эрүүл мэнд болон бусад салбарт олон улсын дүрэм, журам, стандарт, хууль тогтоомжийн дагуу өргөнөөр ашиглаж байгаа нь тус салбарын нарийн мэргэжлийн боловсон хүчнийг бэлтгэх, бодлого, шийдвэрийг оновчтой болгох, хяналт шалгалт, түүнд хэрэглэгдэх багаж хэрэгслэлийг сайжруулах, аливаа эрсдэл, аюул заналаас урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр тодорхой арга хэмжээ авах шаардлагатайг харуулж байна.

Иймд Цөмийн энергийн газрыг татан буулгах боломжгүй бөгөөд цаашид тус  байгууллагыг бэхжүүлэх, мэргэжлийн өндөр ур чадвартай, туршлагатай, ёс зүйтэй шилдэг ажиллах хүчнээр хангах, ажиллах эрх зүйн орчин, дүрэм, журам, стандартыг боловсронгуй болгох, орчин үеийн найдвартай, өндөр технологи, техник хэрэгслээр хангах асуудлыг үе шаттайгаар судалж шийдвэрлэх шаардлагатай гэж үзэж байна.

Тус газрын үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх, цаашид удирдлага, зохион байгуулалт, хяналтын хувьд бэхжүүлэх зорилгоор Цөмийн энергийн газрын удирдлагад хариуцлага тооцох шийдвэрийг саяхан Засгийн газар гаргасан болно.

5. Уран хайх, олборлох бүх лицензүүдийг цуцлах, цаашид нэг ч лиценз олгохгүй байх талаар:

“Монгол Улсын төрөөс цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энергийн талаар баримтлах бодлого”болон Цөмийн энергийн тухай хууль батлагдсанаас хойшхи хугацаанд нийт 44 аж ахуйн нэгжийн 220 цацраг идэвхт ашигт малтмалын ашиглалтын болон хайгуулын тусгай зөвшөөрөл байснаасхууль тогтоомжийн дагуу өнгөрсөн хугацаанд  28 аж ахуйн нэгжийн 119 тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болгох арга хэмжээг авсан байна.

Монгол Улсад 2012 оны 4дүгээр сарын 16-ны өдрийн байдлаар 14 аж ахуйн нэгжийн 99 хайгуулын тусгай зөвшөөрөл, 2 аж ахуйн нэгжийн 2 ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл буюу цацраг идэвхт ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын  101 тусгай зөвшөөрөл хүчин төгөлдөр байна.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2011 оны 9 дүгээр сарын 9-ний өдрийн 181 дүгээр зарлигаар цацраг идэвхт ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг олгохдоо Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөр хэлэлцүүлж байхаар шийдвэрлэсэн бөгөөд цацраг идэвхт ашигт малтмал эрэх, хайх, ашиглах тусгай зөвшөөрлийг зөвхөн холбогдох хууль тогтоомжийн хүрээнд олгох, түдгэлзүүлэх, хүчингүй болгох учиртай.

6.Францын “Арева” зэрэг компаниуд уран олборлолт, баяжуулалтыг нэн даруй зогсоож, ийм чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулахаар зэхэж буй гадаадын компаниудын үйл ажиллагааг хориглох тухай шийдвэр нэн даруй гаргах талаар:

Бүгд Найрамдах Франц Улсын төрийн өмчит томоохон компани болох “Арева” компани нь “Арева Монгол” ХХК-иар дамжуулан Монгол Улсад 1996 оны 11 дүгээр сараас эхлэн үйл ажиллагаагаа явуулсан бөгөөд үйл ажиллагаагаа Цөмийн энергийн тухай хууль болон холбогдох бусад хууль тогтоомжид заасан нөхцөл, шаардлагуудын хүрээнд явуулж байна. Аливаа иргэн, хуулийн этгээдийн эрхэлж буй аж ахуйн үйл ажиллагааг зөвхөн хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу зогсоох учиртай бөгөөд одоогоор тус компанийн цацраг идэвхт ашигт малтмал эрэх, хайх үйл ажиллагааг зогсоох хууль, эрх зүйн үндэслэл байхгүй байна.

7. Хэрэв Монгол Улс цөмийн энергийг ашиглахгүйгээр эрчим хүчний хэрэгцээгээ хангаж чадахгүй гэж төр засаг үзэж байгаа бол энэ үндэслэлээ ард түмэндээ тайлбарлан “Ард түмний санал асуулга” явуулсны үндсэн дээр эрчим хүчийг ашиглах асуудлаа шийдвэрлэх талаар:

Улсын Их Хурлын 2008 оны 12 дугаар тогтоолоор баталсан “Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого”-ын 5.3.2-т “Атомын эрчим хүч ашиглах бодлогыг үе шаттайгаар хэрэгжүүлж, улмаар атомын цахилгаан станц барих зорилт тавьж ажиллах” хэмээн заасан. Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого нь Монгол Улсын Үндэсний хөгжлийн хэтийн төлөв, стратегийн талаархи ард түмний санаа бодол болон улс төрийн намуудын үзэл баримтлал, байр суурийг нэгтгэн илэрхийлж тусгасан бодлогын чухал баримт бичиг юм.

Мөн түүнчлэн Улсын Их Хурлын 2008 оны 35 дугаар тогтоолоор баталсан “Монгол Улсын Засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр”-ийн  2.2.4-т ”Ураны судалгаа, хайгуул, олборлолт, баяжуулалтын үйл ажиллагаа явуулах эрх зүйн орчныг бүрдүүлж, баталгаажсан нөөцийг нэмэгдүүлэн, олборлолтод хөрөнгө оруулах сонирхол бүхий стратегийн хөрөнгө оруулагчтай хамтран Мардайн зэрэг ураны ордуудыг ашиглаж эхэлнэ” гэж; 2.2.9-т ”Цөмийн эрчим хүчийг ашиглах нарийвчилсан судалгаа хийж, техник, эдийн засгийн үндэслэлийг боловсруулна. Цацрагийн хяналт, аюулгүй байдлыг сайжруулна” гэж тус тус заасан болно.

Манай улсын эрчим хүчний хэрэглээ 2025 он гэхэд 3950 МВт буюу одоо байгаа эрчим хүчний хэрэглээнээс 4 дахин өсөх төлөвтэй байна. Эрчим хүчний аюулгүй байдал, эрчим хүчний баталгаат байдлыг хангах нь улс орны хувьд нэн чухал бөгөөд үндэсний эрчим хүчний системийг хэд хэдэн эрчим хүчний эх үүсвэртэй хослуулан хөгжүүлэх нь эрчим хүчний дутагдал, хомсдолд орохоос урьдчилан сэргийлэх гол арга зам юм. Манай улс Цөмийн эрчим хүчний станцтай болсноор эрчим хүчнийхээ өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэгцээг найдвартай хангах бололцоо бүрдэх бөгөөд нүүрстөрөгч ялгаруулалтыг боломжит түвшин хүртэл бууруулах бололцоотой болохыг судалгааны дүн харуулж байна.

Монгол Улсын эрчим хүчний хэрэгцээг тодорхойлох асуудлаар холбогдох мэргэжлийн байгууллагууд нарийвчилсан судалгааг үе шаттайгаар хийж байна. Тухайлбал, МУИС-ийн Цөмийн судалгааны төв Монгол Улсад цөмийн эрчим хүч ашиглах талаар олон нийтийн санаа бодлыг улсын хэмжээнд судлахаар төлөвлөж байна. Монгол Улс цөмийн энергийг ашиглаж, эрчим хүчний хэрэгцээгээ хангах асуудлаар  ард түмний санал асуулга явуулах талаархи Та бүхний саналыг судалж шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзэж байна.

8. Цөмийн энергийг ашиглах, уран олборлох, баяжуулах, АЦС байгуулах талаар ойрын үед төрийн бус байгууллагуудыг оролцуулан Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Иргэний танхимд хэлэлцүүлэг зохион байгуулах талаар:

Цөмийн энергийг энхийн зорилгоор ашиглах асуудлаар холбогдох төрийн болон төрийн бус байгууллагууд хамтран ажиллаж, санал бодлоо солилцон, хэлэлцүүлэг зохион байгуулах Та бүхний саналыг зарчмын хувьд дэмжиж байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Иргэний танхим ньЕрөнхийлөгчийн санаачилсан хуулийн төсөл, хөтөлбөрүүд болон бусад асуудлуудыг ард нийтээр хэлэлцүүлж, иргэдийн санал, бодол, байр суурийг тусгах зорилготой бөгөөд тус танхимд уулзалт, хэлэлцүүлэг зохион байгуулах асуудлыг Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар хариуцан шийдвэрлэдэг болно.

9. Цацраг идэвхт бодис, цөмийн аюул, хаягдал, цөмийн терроризмын талаар ард иргэдийг мэдээллээр хангах, хор холбогдлыг ойлгуулах, сэрэмжлүүлэх, “Цөмийн энергийн тухай” хуулийг цөмийн хор хөнөөлөөс ард иргэд болоод амьд байгаль, хүрээлэн буй орчныг хамгаалах хууль болгон өөрчлөн сайжруулах талаар:

Цөмийн энергийн газар нь цөмийн энергийг энхийн зорилгоор ашиглах, цөмийн болон цацрагийн аюулгүй байдлыг хангах, цацраг идэвхт бодис, цөмийн аюул, терроризмын талаар ард иргэдийг мэдээллээр хангах, хор холбогдлыг ойлгуулах, сэрэмжлүүлэх чиглэлээр төрийн болон төрийн бус байгууллага, ард иргэдтэй хамтран ажиллах чиглэлээр холбогдох арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж байна.

     Цөмийн энергийн тухай хуулийг боловсронгуй болгох чиглэлээр холбогдох төрийн бус байгууллагуудтай хамтран ажиллахад бэлэн байна.