Төрийн тэргүүний төгөлдөршил
Засаглалын хуваарилалтын сонгодог зарчим ч юм уу, Монголын онцлогтой хуваарилалт ч юм уу аливаа хуулиас цоорхой олоод өөртөө ашигтайгаар эргүүлэх гэсэн оролдлогыг үе үеийн Ерөнхийлөгч нар төгөлдөршүүлсээр ирсэн байдаг юм. Үе үеийн төрийн тэргүүн нар ч гэж дээ, Н.Багабанди Ерөнхийлөгчийн үед өөрсдөдөө таалагдсанаа сонгуулах ганц өгүүлбэр олж чадсанаар эхэлсэн энэ “төгөлдөршил” Н.Энхбаярын үед шүүх засаглалыг ашиглан өөрийн талд үйлчлүүлэх боломж болон үргэлжилсэн. Тэр үеэс хуулийнхныг ашиглан улстөрчдийн эмзэг сэдвийг олж аваад өөрт ашигтай шийдвэр гаргуулах үйлдлийг “төмсөгдөх” гэдэг болсон. Өдгөө Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгчийн үед энэ арга улам төгөлдөршжээ. Улстөрч, бизнесмэнүүдээс үгэнд нь ороогүйг нь “байранд” нь тавьж, лиценз, газрыг нь хуваалцахаас өөр аргагүй болгож, өрсөлдөгчдөө намнах, замаасаа гаргах төгс механизм болон хөгжүүлж чадсан гэдгийг бид харж, сонсож, гэрч нь болон явж байна. Түрүүлж ургасан чихнээс сүүлд ургасан эвэр ямагт урт байдаг ажээ. Анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбатын хувьд Тамсагийн нефтийг гараараа арчин тансаг дээлээ мялаан байснаас биш хуулийн цоорхойг хувьдаа ашиглах нь бага байсан байх. Анхны Ерөнхийлөгчдөө ард түмнээс нь бэлэг болгон өгсөн хуримын ордны дэргэдэх хаусыг газартай нь хувийн компанид арилжсан, Үндсэн хуулийн цэцийг улстөрчдийн муугаа далдлах оромж болгосон зэрэг яриа бол бууснаас нь хойшхи явдал шүү дээ.
Төрийн тэргүүн хуулийн цоорхойг төгөлдөршүүлэхэд хамгийн их хувь нэмэр оруулж байгаа нь одоогийн эрх барьж байгаа АН-ынхан. Түүхэндээ хоёрхон удаа эрх баригч болох боломжоо атгасан тэд энэ дөрвөн жилд дотоод амбийцаа дарж чадалгүй тамираа барцгаасан. Одоо тэд хамгийн увайгүй, хамгийн шунагч дайрагч отрядынханд санаачилгаа алдан Үндэсний зөвлөлдөх хороогоо хуралдуулж чадах эсэхдээ ч эргэлзэн сууна. Ардчилсан намын энэ уналтыг алга ташин хүлээн суугаа нь ардын намынхан гэхээс илүү ардчилсан Ерөнхийлөгч байгаа нь юутай гачлантай.
АН-ыг арчих нэгдүгээр шалтгаан
Дөнгөж төрийн тэргүүн болсон Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч өмнө нь Н.Энхбаяр нарын өөрийн намынхнаа “төмсөгдөх”-ийн тулд бэлдсэн байсан “хавтаст хэрэг”-ийг олзуурхан авахдаа гэмт хэргийн мөнгөний уурхай руу орж ирсэн байх магадлалтай. Үүнтэй тэмцэх олон түмний хүлээлтээс өмнө харин өөрийнх нь суут үг “гуя цагаан гурилын хулгайчдыг” хавтгайд нь барилгүй өөрт ашигтайгаар соортолж эхлэв. Заримыг нь хамгаалалтад авч, заримыг нь хоморголжээ. Тэгээд ч “Хүн байхад хэрэг нь ямагт олдоно” гэсэн И.Сталины үг өнөө цагт зовлонгүй хэрэгжинэ. Гуравдахь Ерөнхийлөгчийн бэлдэж тавьсан “Хавтаст хэрэг”-ийг ашиглан улстөрч хийгээд бизнесийнхнийг “үнээ” болгох уу, “гахай” болгох уу гэдгээ тооцоолсон байх. Улс төрийн хүрээнд танил болсон эдгээр хэллэгийг тодруулбал, “Гахай” болгох гэдэг нь ганц цохиод идэхийг хэлнэ. Үйл явдлуудын өрнөлөөс харахад Төмөрлөгийн үйлдвэр, Хөтөлийн цемент шохойн үйлдвэр, Хөшөөт зэрэг нь “гахай” байсан байх магадлалтай.
Харин “үнээ” гэдэг нь саалийн талыг нь эзэнтэй нь хувааж хүртэхийг хэлнэ. Магадгүй үнээний эздийг хамгаалах хүнийг хуулийн байгууллагад өндөр албан тушаал дээр тавьсан байхыг ч үгүйсгэхгүй. Ийм бүтцийг хялбархан байгуулсан бүлэглэл чамгүй ашиг олсон байж таарна. Мөнгө түрийвчинд багтахгүй болоод ирэхээр хаана шингээх вэ гэдэг асуулт толгой гашилгадаг нь жам. Ядаж байхад мөнгөжсөн цаг хугацааны мөчлөгт нь нүүрсний ирээдүй их өөдрөгөөр төсөөлөгддөг байсан. Тэгэхээр хэн нэгний зөвлөгөөгөөр иймэрхүү төслүүд рүү хуримтлуулсан хөрөнгөө хийсэн нь нүүрсний үнийн бууралтын шуурганд өртсөн байх магадлал өндөр.
Өмчтэй байгаад өмчгүй болох хорсолтой шиг, өмчгүй байгаад өмчтэй болох гэж Тамирын мөсийг долоох шахдаг тул хэрэгтэн олох амархан байсан байж таарна. Нэгэн цагт мөр зэрэгцэн нэгэн завь дээр сууж явсан нөхдөөс нь энэ нь эхлэв. Ингээд Тавантолгойг саатуулах туйлын сонирхол байгаагүй ч санал болгосон хувилбарыг дэмжээгүй Шинэчлэлийн Засгийн газрыг унагаах ухаалаг төрийн бодлого, дан, давхар дээл операциуд ар араасаа хөврөв. Ёстой л баруун солгойгүй сэлэм эргүүлж байлаа. Нэгэн цагт шадарлаж явсан Х.Баттулга нь хүртэл “бутархай мөнгөний гахай” шиг харагдаж, шинэ хамтрагчидтай нь тэрсэлдсэн учир хоёр тийшээ зам салжээ.
Товчхондоо нүүрсний төслийг санал болгосон хувилбараар явуулаагүй нь АН-ын том “алдаа” байлаа. АН-ыг арчих эдийн засгийн шалтгаан ердөө л энэ байв.
АН-ыг арчих хоёрдугаар шалтгаан
Энэ бол улс төрийн сонирхол байсан гэж хэлж болно. Амьдарч ирсэн орчноороо хуваагдах, бүлэглэл үүсгэх үзэгдэл хоёр том намын дотор эдийн засгийн сонирхлоос өмнө үүссэн байлаа. Эдний нэг нэгийгээ үгүйсгэх, хялайх өнцгөөс хоёрдугаар шалтгаан үүссэн. 40 мянгат хавийн хоёр дахь үеийн элитүүд гэгддэг ардчилсан хувьсгалд идэвхтэй оролцсон хэсэг нөхөд энэ бүгдийн загалмайлсан эцэг нь байв. Тэд мөнгөөр биш юм аа гэхэд төрийн эрх мэдэл, улс орны засаглалын асуудлаар санал нэгдэж анхны МАНАН-гийн шанг татаж байсан. Нөгөө хэсэг нь үндсэрхэг, өөрийнхөөрөө зүтгэдэг, эвэнд ордоггүй суурь хүмүүжилтэй нөхөд. Ингээд ялгарал үүсч эхэлсэн. “Элит”-үүд уул уурхайг хурдан ашиглаад мөнгөжөөд авъя гэсэн үндсэн үзэл дээр цугларч нам дамнасан МАНАН байгуулах үндэс суурийг тавьсан байдаг юм. Энэ хэд нийлээд дахин МАНАН байгуулбал ялагдаж хагарсан намыг тохинуулах мөнхийн лидерээр тодорч магадгүй гэсэн адын хүсэл төрийн тэргүүнд төрсөн байхыг үгүйсгэхгүй. Улс төрийн шалтгаан нь энэ байсан ажээ. Гэхдээ 40 мянгатынхан төрийн тэргүүний эл хүслийг гүйцэлдүүлэх нь юу л бол. Тэдний түр зуурын механик нэгдэл энэ сонгууль дуусгаад л замхрах болов уу. Төрийн тэргүүний энэ хоёр учир шалтгааны улмаас АН өдгөө сонгуулийн өмнөх энэ чухал цагт нэгдмэл бус нэлээд хэд салсан жижиг нам-фракц болон хувирсан байна. Намын даргаа тойрсон “Шонхор”-ынхон, жагсаалтад дээгүүр эрэмбэлэгдэх хүслээр нэгдсэн МоАН санаачилга болон төрийн тэргүүн “Алтангадас” хоёрын дунд тэлүүлсэн Ч.Сайханбилэг, С.Баярцогт нарын бүлэглэл, нөгөө талд нь том фракц үүсгэхэд бэлэн байгаа МҮДН, “Алтангадас”, “Нэг ардчилал”, МоАХ-ын жинхэнэ партизанууд байгаа. Ирэх даваа гарагт болох Үндэсний зөвлөлдөх хорооны хурлын өмнө фракцуудын эрх ашгаа зангидаж чадахгүй бол АН-ын нэр “Шонхор”-т үлдээд бусад фракц нь Эх орны төлөө шинэ нам байгуулан явах хувилбар ч байж мэдэх юм.
Эх сурвалж "Үндэсний шуудан" сонин С.ОНОНТУУЛ
Сэтгэгдэл (49)