Монгол Улсад сэтгүүлзүйн салбар үүсч хөгжөөд 100 гаруй жилийн нүүрийг үзжээ. Нийгмийг соён гэгээрүүлэх ажлаа ч үүрэг хариуцлагатайгаар биелүүлсээр яваа. Энэ хугацаанд сэтгүүлчдийн байгууллага бий болж, эрх ашгаа хамгаалдаг МСНЭ хэмээх нэртэй тугийн доор нэгдэв. Гэвч өнөөдөр эрх ашгаа хэрхэн хамгаалуулаад, удирдагч нар нь юу хийж байгаа нь тодорхой бус хэлбэрээр 67 жилийг илээжээ.
Сэтгүүлзүйн салбарын хөгжлийг тодорхойлж, эрх ашгийнхаа төлөө дуугарах байгууллага он цагийн эргэлтээр удирдлагаа чамгүй олон удаа халж, сольж, сонгосон түүхтэй. Сонгуульт хугацаа нь дуусч байгаа өнөөгийн удирдлага солигдож, Их хурал тун удахгүй болох сураг дуулдлаа. Ирэх сарын 8-нд том хурал зохион байгуулагдаж, шинэхэн даргаа сонгох нь. Их хуралд оролцох сэтгүүлчдийн төлөөлөл нь татвараа төлсөн байх, сэтгүүлчдийн байгууллагын үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцдог гэх мэт шалгуурыг давах хэрэгтэй аж. Мөн 305 төлөөлөгчдийн 70 буюу 22,9 хувь нь телевизийн салбараас, радиогоос 30 сэтгүүлч, сонин сэтгүүл, сайтын төлөөлөл болгож тус бүр 50, орон нутаг дахь хэвлэл мэдээллийнхэн 55, сургалт судалгааны ажилтнуудаас 20, ахмад сэтгүүлчдийн төлөөллийг 30 хүн байхаар тооцжээ. Ийнхүү салбар бүрээс урих төлөөлөгчдийн тоо гарч, хуралдаж хийсэн ажлаа дүгнэх өдөр ч тодорхой боллоо. Сэтгүүлчдийн эрх ашгийг хамгаалах байгууллага өнгөрсөн хугацаанд чухам хийж амжуулав гэдэг сонин. Асуудлыг томоор харж, сэтгүүлчдээ хамгаалж, хөгжүүлж чадав уу гэдэг байна. Өнөөг хүртэл нийтийг хамарсан томоохон зүйл хийж, нүдэнд харагдаж, гарт баригдах зүйл хийгээгүй гэхэд нэг их хилсдэхгүй. Яахав урд хөршийн түүх соёл, нутаг оронтой танилцуулах хэд хэдэн аялал зохион байгуулсан байх жишээтэй. Энэ нь сэтгүүлчдийн нүдийг тайлж, улс орон үзүүлж байгаа сайшаалтай хэрэг. Үүнээс илүү зүйл хийж хэрэгжүүлээгүй нь хачирхалтай. Хятад улсаас өөр хамтрах орон, байгууллага алга уу гэх гомдол ч төрөх. Эсвэл удирдлагуудынх нь тархинд үүнээс өөр гарц харагдахгүй байгаа юм болов уу.
Сэтгүүлчдийг шүүдэг нэг байгууллагатай болсон гэдэг. Уг байгууллага нь хуулийнхны хаалга татах гэж байгаа сэтгүүлчийг гомдогч талтай эвлэрүүлэх зорилготой, ёс зүйн алдаанд хариуцлага хүлээлгэнэ гэж байгаа. Иймэрхүү ажил хийж гүйцэтгэжээ хэмээн харагдана. Ер нь, Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл хэмээх сүржин нэртэй байгууллага ямар үйл ажиллагаа эрхлээд байгаа нь сэтгүүлчдэд төдийлөн харагддаггүй. Оршин байдаг л гэсэн гэхээс өөр сураг дуулдах нь ховор. Олон дарга сольж, халж, сэлгэсэн ч өнөөг хүртэл өөрийн гэсэн орон байргүй, нэг газраас нөгөө рүү ниссэн, түрээсийн байр хайсан л айл. Санхүүгийн хувьд ч бэхжээгүй, хэн нэгний халаас руу өнгийж хэдэн цаас өгөх болов уу хэмээн горьдож явдаг. Бас толгой хоргодох орон байраар хангаж өгөөч хэмээн гуйлгачлах. Үүссэнээсээ хойш 67 жил болсон ч толгой хоргодох орон байргүй явна гэдэг тун харамсалтай. Энэ бол эмгэнэл гээд хэлчихэд буруудахгүй биз. Ямар хүмүүс яаж удирдсан болохоор өдийг хүртэл “ОРОГНОХ” орон байргүй яваа юм бол.
За дээрх бүхнийг орхиж, олон зүйл нуршилгүй ирж буй Их хурал хэрхэн өрнөх талаар сураг ажиг тавьснаа дуулгая. Дарга сонгох сунгаанд хэд хэдэн хүний нэр цохиж явна. Хэн байх нь нэг их чухал биш. Харин яагаад тус байгууллагын дарга болох гэж зүтгэж байна гэдэг л сонин. Үүнд ардын болон ардчилсан намын хор ч гүйж явна. МАН-ын намынхан нэгэн залууг түлхүүрдэж, санхүүжүүлж байгаа талаар ардын намын хаш цагаан ордонд үүрлэх жиргээ хөөрхөн болжморууд шулганалдаж байна. Бараг л баадууг нь тасартал чангалсан юм байх. Тиймээс даргын сэнтийг булаана гэсэн бат итгэлтэй яваа гэнэ. Ах намынхны сонирхол сэтгүүлчдийн удирдах дээд байгууллагыг гартаа оруулж, утсан хүүхэлдэйгээ зүтгүүлж буйн цаад санаа юу вэ.
Мөн ардчилсан нэртэй нам ч өөрийн хүнийг сойчихсон, айлчлан ирж буй хурлаар уралдуулахаар болсон байна. Нэг үгээр хэлбэл, хоёр намын хоорондох тулаан сэтгүүлзүйн салбарт ч өрнөх нь. Улс төрийн салбарт бодлогоороо өрсөлдөх ёстой намууд сэтгүүлчдийн байгууллагын сэнтийг ийнхүү булаалдаж эхлэв. Энэ хоёр намын тулаан УИХ, орон нутгийн сонгуульд өрнөдөг гэж ойлгож байсан бол өдгөө нийгмийг соён гэрээрүүлэх салбарын удирдах дээд суудлыг арсалдан тэмцэлдэж, өөрийн болгон олж авахаар бохир савраа сунгаж байна. Цаад ашиг сонирхол нь өөрсдийн муу муухайг далдлах, чөлөөт сэтгүүлзүйг үгүй хийх биз. Тодруулбал, намын бодлогоо нэвтрүүлж, намынхаа суртал ухуулгыг дамжуулагч болгох зорилготой. Үүнээс цаадах ч бодол тэдэнд бий.
Намууд ийн тэмцэлдэх завсраар бизнесийнхэн ч шургалах төлөвлөгөөгөө боловсруулаад эхэлсэн байх жишээтэй. Улс төрийг бизнесийнхэн атгандаа хийсэн шиг одоо сэтгүүлзүйн салбарыг “бузарлахаар” аянга цахилгаан нүргэлүүлсээр айсуй. Мэргэжлийн салбарыг мэргэжлийн бус хүмүүс, ашиг сонирхлын зөрчилтэй нэгэн удирдах нь ямар хор уршиг дагуулах вэ гэдэг ойлгомжтой. Улс төр, бизнесийн хүрээнийхний гар хөл болсон нөхдүүд л сэтгүүлчдийн байгууллагыг сүйтгэхээр гараа сунгаж, атгандаа базахаар арааны шүлс нь асгарч явна. Нийгэмд шууд үйлчилдэг байгууллагыг, цэргүүдтэй нь атгачихвал хурууныхаа үзүүрээр хэн бүхнийг хөдөлгөнө гэсэн ойлголт тэдэнд байна. Энэ хүсэл шунал нь давамгайлсан намууд, бизнесийн байгууллага өөр хоорондоо алалдан тэмцэлдэх л хурал өрнөх бололтой. Орох оронгүй, оочих аягагүй Монголын сэтгүүлчдийн байгууллага тэдний хувьд зөөлөн хоол нь болох цаг хажууханд иржээ.
Шуналын гал нь дүрэлзсэн бизнес эрхлэгч, намуудын утсан хүүхэлдэйгээр салбарын том байгууллагаа удирдуулах эсэхийг шийдэхээр бид хуралдах нь. Мэргэжлийн бус мэргэшсэн "пялдага", "сургуультай нохдоороо" сэтгүүлчдийг удирдуулахаар тэд зүтгүүлж байгаа. Тэдний санал болгож байгаагаас өөр чадвартай боловсон хүчин, мэргэжлийн байгууллагыг өөд татчих сэтгэлтэй хүмүүс бий. Өдийг хүртэл байр савгүй явсан байгууллагаа орох оронтой болгох цаг ч иржээ. Тиймээс олон нийтэд үйлчилдэг мэргэжлийн салбараас савраа тат гэж тэдэнд зөвлөх байна. Олон ч салбарыг орвонгоор нь эргүүлж, юу ч биш болгосон улс төр, бизнесийнхэнд одоо сэтгүүлзүйн салбарыг бужигнуулах л үлдсэн бололтой.
Э.Мөнгөнбаяр
Сэтгэгдэл (8)