Өнөө өглөө буюу 2020.01.12-ны 05:33 минутад газар хөдлөлт болов. Энэ газар хөдлөлт Хөвсгөл аймгийн Ханх суманд илүү хүчтэй мэдрэгдсэн байх магадлал доорх зургаас харагдаж байна. Ойролцоогоор 6.6-6.8 магнитуд.

Дэлхийн гадаргын хуваагдсан хавтангуудын харилцан үйлчлэлийн дүнд ямар нэгэн цэгт хуримтлагдсан энерги сейсмик долгионд шилжин чөлөөлөгдөж газрын гадаргуугаар тархах үзэгдлийг газар хөдлөлт гэдэг.

Дэлхийн гадаргуу 20 салангид хавтангаас тогтдог бөгөөд эдгээр нь нэг нэгэндээ түлхэлт үзүүлж байдаг. Монгол орны газар хөдлөлтийн идэвхжилтэд нөлөөлөх гол хүчин зүйл нь Энэтхэгийн хавтан бөгөөд нөгөө талаас Байгалийн рифтийн таталцал юм. Энэтхэгийн хавтан Ази тивийг 50 гаруй сая жилийн өмнө мөргөсөн ба одоо хүртэл жилд 5 см /GPS-ийн хэмжилтээр тогтоогдсон/ хурдтайгаар хойш шахаж байдаг байна.

Монголд тохиолдож буй том газар хөдлөлтүүд нь хойш шахаж буй дээрх хүчтэй шууд холбоотой юм. Ийнхүү Монгол орны газарзүйн онцгой байрлалаас шалтгаалан өнгөрсөн зуунд Монголын түүхэнд 4 хүчтэй /M>8/, олон тооны дунд /M>5-7/, бага /M>4/ хүчтэй газар хөдлөлтүүд болж байжээ.

Газар хөдлөлтийн учруулах хөнөөл нь хүч, байрлал, хүн амын нягтшил, цаг хугацаа, объектийн газар хөдлөлтийн тэсвэршилт, хүн амын дундах мэдлэг, хийгдсэн сургалтын түвшин, эрэн хайх аврах ажиллагааны бэлэн байдал, ур чадвар зэрэг олон хүчин зүйлээс шалтгаалдаг.

Дэлхийн газар хөдлөлтийн нөхцөл байдал:

Дэлхийн хэмжээнд жилд дунджаар 8 болон түүнээс дээш магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт 2.7-7.9 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт 18, 6-6.9 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт 120, 5-5.9 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт 800, 4-4.9 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт 6200, 3-4 магнитудын газар хөдлөлт 49000, 1-2 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт хоногт дунджаар 8000 орчим удаа болж байна.

2010 онд Гаити улсад, 2011 онд Япон улсад 8 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт тохиолдож олон хүн нэрвэгдэж их хэмжээний хохирол учруулсан байна. 2017 онд Иран, Иракийн улсын хилийн заагт 7.3 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт болж 7000 орчим хүн нэрвэгдэж ихээхэн хэмжээний хохирол учруулсан байна.

Газар хөдлөлтийн хүч, түүнээс үүсэх зарим уршигт үзэгдэл (Рихтерийн шаталбараар) Балл, Газар хөдлөлтийн хүч

1 Хөрс үл мэдэгдэхээр хөдлөх. Зөвхөн газар хөдлөлтийн багаж мэдрэнэ

2 Маш сул түлхэлт. Багаж мэдэрнэ. Тайван байдалд байгаа зарим хүн мэдэрнэ.

3 Сул. Чийдэнгийн шил, онгорхой хаалга бага зэрэг ганхана. Хүн амын цөөхөн хэсэг нь мэдэрнэ.

4 Мэдэгдэм. Цонхны шил доргиж дуугарах, хана, хаалга шажигнана.

5 Хүчтэйвтэр. Гадаа ихэнх хүн, дотор бүх хүн мэдэрнэ. Байшин ерөнхийдөө хөдөлж тавилга ганхана. Цагийн дүүжин зогсоно. Цонхны шил, байшингийн шавардлага хагарна.

6 Хүчтэй. Бүх хүн мэдэрнэ. Хананд өлгөөстэй зүйлүүд унана. Шавардлага ховхорч унана.

7 Их хүчтэй. Өлгөөстэй зүйлүүд хүчтэй савлана. Тавилга байрнаасаа хөдөлнө. Чулуун байшингийн хананд цав гарна. Газар хөдлөлтийн тооцоотой барьсан байшин болон модон байшин зүгээр үлдэнэ. Голын эргүүд нурна.

8 Эвдлэн сүйтгэх. Эгц уруу газар, чийгтэй хөрсөнд ан цав гарна. Хөшөөнүүд байрнаасаа хөдлөх буюу унана. Байшин хүчтэй гэмтэнэ.

9 Цөлмөн сүйтгэх. Чулуун байшингууд хүчтэй эвдэрч нурна. Хуучин модон байшингууд хазайж нурна.

10 Устган сүйтгэх. Хөрсөнд 1 метр хүртэл өргөнтэй ан цав гарна. Зам эвдэрнэ. Уулаас нуралт үүснэ. Мөн шавар гулсана. Чулуун барилгууд нурна. Труба хоолойнууд тасарч, мод хугарна.

11 Егүүтгэн сүйтгэх. Газрын гадаргуу дээр өргөн ан цав гарна. Нуралт, гулсалт, мөлхөлт үүснэ. Чулуун барилгууд бүрэн нурна. Төмөр замын рельс тахийж, гулзайж нумарна.

12 Аюулт егүүтгэл. Газрын хөрсөнд асар их өөрчлөлт орно. Олон ан цав гарч (газар хагарч) нуралт, хөрсний мөлхөлт үүснэ. Шинээр хүрхрээ, нуур, цөөрмүүд үүсч, голын урсгалын сав өөрчлөгдөнө. Ямар ч барилга байшин бүрэн үлдэхгүй, Ургамал амьтан нуранганд дарагдаж сөнөнө.

Монгол орны газар хөдлөлтийн нөхцөл байдал:

Манай орны нийт нутаг дэвсгэрийн 25 хувь буюу 392.0 мянган квадрат км талбай 6 ба түүнээс доош баллын (Рихтерийн шаталбараар) хүрээнд хамрагдаж, 7 ба 8 баллын ангилалд нийт нутаг дэвсгэрийн 55.4 хувь, 9 ба түүнээс дээш баллын хvрээнд 19.6 хувийг эзэлж байна. Тийм ч учраас дэлхийд хүчтэй тооцогддог газар хөдлөлт манай оронд олон удаа болж байсан.

Тухайлбал 1957 онд Говь-Алтайн Гурван Богдод маш хүчтэй буюу 11-12 баллын хүчтэй газар хөдлөлт болж 13 хүн нас барж, тухайн үеийн ханшаар 10 сая гаруй төгрөгийн хохирол учиржээ. Энэ газар хөдлөлт монголын бүх газар нутагт мэдрэгдсэн бөгөөд Улаанбаатар хотод 5 баллын чичирхийлэл мэдрэгдсэн байна.

Монгол орны газар хөдлөлтийн чичирхийллийн идэвхжилтийн зураглал

Анх 1957 онд газар хөдлөлтийг бүртгэх станц байгуулснаас хойш өнөөдөр ОХУ-д үйлдвэрлэсэн газар хөдлөлт бүртгэх фото бичлэгтэй цахилгаан соронзон системийн 3 байгуулагчтай 9 станц орон нутагт ажиллаж байгаа бөгөөд 1994 оноос Франц Улсын орчин үеийн электрон системтэй алсаас мэдээлэл дамжуулдаг тоон бичлэгтэй 1 байгуулагч бvхий 5-6 станцтай бичил сүлжээг Улаанбаатар, Ховд хотод байгуулсан.

Мөн АНУ-ын геологийн албатай хамтран 3 байгуулагчтай тоон бичлэгтэй олон улсын өндөр зэрэглэлийн газар хөдлөлт бүртгэх автомат станцыг байгуулсан. Монгол орны нутаг дэвсгэр нь Төв Азийн эх газрын газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүс нутагт оршдог.

Өнгөрсөн XX зуунд Монгол оронд магнитуд нь 8 болон түүнээс дээш хөнөөлт сүйрлийн хүчтэй газар хөдлөлт 4 удаа, магнитуд нь 7 хүрсэн эвдлэн сүйрүүлэх хүчтэй газар хөдлөлт 10 гаруй удаа болсон бөгөөд сүүлийн 10 жилийн хугацаанд нийт 260750 газар хөдлөлт болсноос 7 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт 2, 6 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт 7.5 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт 113.4 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт 936.3 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт 12579 удаа болсон байдаг.

2018 оны 1 дүгээр сарын 1-ээс 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар Монгол орны нутаг дэвсгэр болон хил орчмын бүс нутагт нийтдээ 37542 газар хөдлөлт болсон. Тус хугацаанд болсон газар хөдлөлтүүдийг хүчний хувьд ялган авч үзвэл:

– Магнитуд нь 2 хүртэлх (ML ≤ 2.4) газар хөдлөлт 36083 удаа

– Магнитуд нь 3-той (2.5 ≤ ML ≤ 3.4) газар хөдлөлт 1350 удаа

– Магнитуд нь 4-той (3.5 ≤ ML ≤ 4.4) газар хөдлөлт 104 удаа- Магнитуд нь 5-тай (4.5 ≤ ML ≤ 5.4) газар хөдлөлт 5 удаа болсон байна. Үүнээс Улаанбаатар хот орчмын газар хөдлөлт: 2018 оны 1 дүгээр сарын 1-ээс 12 дугаар сарын 31-ний хооронд Улаанбаатар хот орчмын бүс нутагт нийт 926 газар хөдлөлт болсон байна. Эдгээр газар хөдлөлтүүдийг хүчний хувьд ялган авч үзвэл:

– Магнитуд нь 1 хүртэлх (ML ≤ 1.4) хүчтэй газар хөдлөлт 719 удаа

– Магнитуд нь 2-той (1.5 ≤ ML ≤ 2.4) газар хөдлөлт 183 удаа

– Магнитуд нь 3-тай (2.5 ≤ ML ≤ 3.4) газар хөдлөлт 23 удаа

– Магнитуд нь 5-тай (3.5 ≤ ML) газар хөдлөлт 1 удаа болсон байна.

2019 оны 1 дүгээр сарын 1-ээс 2 дугаар сарын 28-ны өдрүүдэд Улаанбаатар хот орчмын бүс нутагт нийт 205 газар хөдлөлт болсон. Эдгээр газар хөдлөлтүүдийг хүчний хувьд ялган авч үзвэл:

– Магнитуд нь 1 хүртэлх (ML≤ 1.4) хүчтэй газар хөдлөлт 176 удаа

– Магнитуд нь 2-той (1.5 ≤ ML≤ 2.4) газар хөдлөлт 22 удаа – Магнитуд нь 3-тай (2.5 ≤ ML≤ 3.4) газар хөдлөлт 6 удаа

– Магнитуд нь 4-тэй (3.5 ≤ ML≤ 4.4) газар хөдлөлт 1 удаа болсон байна.

2019 оны 1 сарын 26-нд Улаанбаатарын цагаар 01:32:05-д Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрт буюу Сүхбаатарын талбайгаас урагш 9.7 километрт Богд хан ууланд (өргөрөг 47.83, уртраг 106.91) магнитуд нь 2.5-тай газар хөдлөлт болсон. Тус газар хөдлөлтийг Зайсан болон Их тэнгэрийн ам орчмын оршин суугчдад (хүчтэй дуу чимээ сонсох байдлаар) мэдрэгдсэн байна.

Монгол орны газар хөдлөлтийн эрсдэлийн үнэлгээ

Сүүлийн 50 гаруй жилийн хугацаанд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт хийгдсэн газар хөдлөлтийн судалгаанаас харахад манай улсын хот, суурин газрын 75 орчим хувь нь газар хөдлөлтийн 7 ба түүнээс дээш, 12 сум, суурин газар нь газар хөдлөлтийн 9 баллаас дээш баллын бүс нутагт оршиж байна. 7 ба түүнээс дээш балл бүхий газар хөдлөлтийн бүс нутагт манай нийт хүн амын 86 хувь нь амьдарч байна.

Хот байгуулалтын хувьд 6 ба тvvнээс доош баллд хамрагдаж байгаа бол нэн тохиромжтой, 7-8 баллд хязгаарлагдмал тохиромжтой, 9 ба түүнээс дээш баллын ангилалд тохиромж муутай гэж үнэлгээ өгдөг. Газар хөдлөлт (чичирхийлэл)-ийн үнэлгээний дагуу хот, суурин газрын төлөвлөлтөд нэн тохиромжтой нөхцөлд Монгол орны өмнөд, зүүн өмнөд хэсэг, Дорнод Монголын тэгш тал нутгийг, тохиромж муутай ангилалд дундаас дээш уулархаг нутаг (Алтай, Хангай, Хан Хөхий гэх мэт) болон газар хөдлөлтөөс үүссэн эртний гүний хагарлын дагуух газар нутаг хамрагдаж байгаа юм.

2016 оны байдлаар манай улсын нийт хүн амын 70 орчим хувь нь хот, суурин газарт байнга суурьшдаг ба зөвхөн нийслэлд 40 орчим хувь нь амьдарч байна. Монгол орны газар хөдлөлтийн аюулын судалгаа Улаанбаатар хотыг газрын хөрсний хэв шинжээр нь авч үзвэл газар хөдлөлтийн өндөр эрсдэлтэй газарт тооцогдоно. Мөн өндөр нарийвчлалтай сансрын зураг, хээрийн ажлын судалгаагаар Улаанбаатар хот орчмын 200 км дахь хүрээнд хэд хэдэн шулуун ан цав тогтоогдсон учир болзошгүй газар хөдлөлтийн голомтууд болож болох бөгөөд зарим нь M>7.5 хүртэлх хүчтэй газар хөдлөлт болох магадлалтай гэж үзэж байна.