Авлига, албан тушаалтанд холбогдох гэмт хэрэгтэй тэмцэхэд хуулийн байгууллагуудад тулгамдаж буй асуудал болон үүнээс гарах гарц гаргалгааг эрэлхийлсэн хуулийн байгууллагын нэгдсэн зөвлөгөөн болж байна. Зөвлөгөөнийг Авлигатай тэмцэх газраас санаачилж буй бөгөөд ХЗДХЯ, прокурор, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газар, Цагдаагийн ерөнхий газар зэрэг хуулийн байгууллагын удирдлагууд оролцож байна. Энэ үеэр Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Хууль зүйн бодлогын газрын дарга П.Сайнзоригоос зарим асуудлыг тодруулснаа хүргэе.
-Эрүү, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай болон Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай зэрэг хуулиудад нэмэлт өөрчлөлт оруулах хууийн төсөл боловсруулахаар ажлын хэсэг ажиллаж байгаа. Дээрх хуулиудад авлигыг бууруулах чиглэлээр ямар зүйлт заалт тусгахаар ажиллаж байна вэ?
-Эрүүгийн хуулийн багц хуулиудад авлига, албан тушаалтанд холбогдох эрүүгийн хэрэгт оногдуулах ялын хэмжээг нэмэгдүүлэх, зарим гэмт хэргийн шинжийг тодруулах заалт оруулахаар ажиллаж байна. Өмнө нь авлига, албан тушаалтанд холбогдох хэрэгт хохирол шаарддаг байсан бол шинэ эрүүгийн хуулиар хохирол шаардахгүй болно. Өөрөөр хэлбэл, хэлбэрийн бүрэлдэхүүнтэй буюу заавал мөнгөн дүнгээр хэмжигдэх хохирол учирсан бол гэмт хэрэг гэж үзэхгүй. Албан тушаалаа ашигласан л бол гэмт хэрэг болох зохицуулалт оруулж ирсэн. Энэ утгаараа ялын бодлого чангарна. Нөгөөтэйгүүр, авлигатай тэмцэх хүрээнд алба хаагчдыг бэлтгэх, сургах, давтан сургах, нэгдсэн ойлголт өгөх, үйл ажиллагаагаа уялдуулах шаардлага бий. Эдгээр асуудлыг шийдэхгүйгээр авлигатай бүрэн тэмцэж чадахгүй. Өнөөгийн нийгэмд хууль болохгүй байна гэдэг өнцгөөс хамгаалах хандлага байна. Энэ утгаараа бүх талын оролцоог нэмэгдүүлж, ажиллах боломжийг хангах замаар нэгдсэн нэг ойлголт хүрэх ёстой. Иргэдийн талаас ч, шийдвэр гаргах төвшинд ч тэр. Тэгэхгүй бол зөвхөн хуулиас эсвэл төсөв мөнгө хүрэлцэхгүй байгаагаас боллоо гэж буруутгаж болохгүй.
-Авлига, өгсөн хүнд оноох ялын бодлогыг ялгамжтай зааж өгөх үү?
-Хясан боогдуулах замаар авлига авсныг тухайн иргэн өөрөө илчлэх юм бол ялаас чөлөөлөх боломж хуулиар бий. Цаашлаад гэмт хэргийг илчилсэн гэрчийг хамгаалах бодлого байна. Мөн тухайн мэдээ, мэдээллийг бэлтгэн хүргэсэн сэтгүүлчийн эх сурвалжаа нууцлах асуудал яригдаж байгаа.
-Хууль, шүүхийн байгууллага улс төрөөс хараат бус байж авлигаа ангид байх тухай яригдаж байна. Энэ тал дээр салбар яамны зүгээс ямар бодлого баримталж байна вэ?
-Шүүхийн хараат бус бие даасан байдалд олон нийтийн судалгаа хийхэд авлигаар тэргүүлсэн байна лээ. Энэ харамсалтай зүйл. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсантай холбогдуулан Хууль зүй, дотоод хэргийн яам дээр шүүхийн багц хуулиудад шинэчлэлт хийх асуудал яригдаж байгаа. Тодорхой судалгаа хийж, хуулийн төсөл боловсруулах ажил хийж байна. Шүүгчийн томилгоо, цалин хангамж, хараат бус бие даасан байдлыг нэмэгдүүлэх, эргээд шүүгчийн ёс зүйн болон мэргэжлийн хариуцлагыг тооцож чаддаг байх хууль, эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх хуулийн төсөл боловсруулж байна.
-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр Ерөнхий сайд танхимаа бүрдүүлдэг байхаар болсон. Гэтэл Засгийн газрын дэргэд прокурорын мөрдөнг байгуулах нь хэр оновчтой шийдэл юм бэ?
-УИХ-ын даргын захирамжаар ажлын хэсэг байгуулагдсан гэсэн мэдээлэлтэй байна. Хууль, эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх тухай яригдах байх. Ажлын хэсгийн санал дүгнэлттэй танилцаагүй учраас хэр оновчтой шийдэл бэ гэдгийг хэлэх боломж алга. Хэд хэдэн хувилбар байхыг үгүйсгэхгүй. Бие даасан эсвэл прокурорын дэргэд ч юм уу. Үүнийг шийдвэр гаргах төвшинд буюу УИХ шийднэ.
-Тухайн эрх мэдэлтэнд хэт их эрх мэдэл өгөх нь хараат бус байдалд нөлөөлдөг. Ерөнхий шүүгч, АТГ болон УЕП-ыг Ерөнхийлөгч томилдог. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт болон бусад холбогдох хуулиар томилгооны асуудал яригдсан боловч хуучнаар нь байхаар нь зохицуулсан нь зөв гэж үү?
-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр шүүгч нарыг томилох хэд хэдэн зарчмын өөрчлөлт орсон. Ерөнхийлөгч шүүгч нарыг томилохоос гадна Шүүхийн ерөнхий зөвлөл нь гишүүдээ өөрсдөө томилдог. Одоогийн нөхцөл байдалд ШЕЗ нь таван гишүүнтэй. Гишүүдийнхээ дийлэнхийн саналаар тухайн шийдвэрийг гаргадаг. Энэ процессийг судлаачид шүүмжилдэг. Өөрөөр хэлбэл, шүүгчийн томилгоо хараат байна, хараат бус бие даасан байдал алдагдлаа гэсэн судалгааны дүн гарсан. Үүнийг засах үүднээс Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр ШЕЗ-ийн гишүүдийн орон тоог тав биш 10 болгож нэмэгдүүлсэн. Ингэхээр шийдвэр гаргах төвшин нь цөөн хэдхэн хүнээс хамааралтай биш болно гэсэн үг.
-Гэхдээ бүрэлдэхүүний тоо өслөө гэхэд тухайн бүрэлдэхүүн хэр чадамжтай байх бэ гэдгээс бүх зүйл хамаарна биз дээ?
-Яг тийм. Хүний тоо олширсноор асуудлыг шийднэ гэсэн үг биш. Тиймээс шийдвэр гаргах процедурыг нээлттэй, ил тод байлгахаар хуульчлах нь чухал. Арван хүний тавыг нь шүүгч нар дундаас, үлдсэн тав нь холбогдох байгууллагаас нээлттэйгээр сонгон шалгаруулна. Өөрөөр хэлбэл, томилгоо, шийдвэр гаргах процессийг нээлттэй, ил тод болгосноор шүүхийн хараат бус бие даасан байдал бий болох нөхцөл бүрдэнэ. Түүнээс биш таны хэлснээр 5 хүнийг 10 болголоо гээд асуудал шийдэгдэхгүй.
Г.Нацаг
Сэтгэгдэл (1)