Нярайлаад ганцхан сар болж буй ээж, эх дэлхийтэй учран золгоод 30-хон хонож буй нялх үр. Дулаан хөнжил дотроо тонгочихож, ээж, аавынхаа хайранд уяарч хэвтэх ёстой энэ жаахан амьтан хорвоод мэндлээд 15-хан хоноод л халтуур хэмээх ажлын местээс ажлын гараагаа эхэлсэн. Ээж, охин хоёр харуй бүрий болохын зэрэгцээ хотын захын гэр хорооллоор хөл дүүжлэх унаа хайсан нэгнийг зорьсон газар нь хүргэж өгнө. Амьдрал хатуу бэрх, санасан хүссэн бүхэн нэг дор биелчихдэггүй, тэмцэж байж л амьд үлдэнэ гэдгийг ээж, охин хоёр яс махаараааа мэдэрсэн. Тиймдээ ч халуун шөл ууж, биеэ тойлж суух ёстой үеийг ч тоолгүй ийнхүү гэр хорооллын харанхуй гудамжаар бяцхан үрээ дагуулан бэдэрч, халтуур хийсээр...
Ийм нэгэн ээж, охин хоёрыг таксинд халтуур хийж байхтай таарсан юм. Чимгээ бүсгүй дөнгөж 30 гарч яваа. Багш мэргэжилтэй, жирэмсний амралтаа авсан учир талх сүү, түрээс, лизингийн мөнгөө олохоор ийн “халтуурчин” болсон. Нөхөр нь яасан бэ гэж үү. Бий, гэхдээ хүний нутагт. Хүний нутагт байхдаа хар гэрт хоригдчихсон. Хоригдоод бүтэл бүтэн есөн сар болж буй. Яагаад ийм юм болсон бэ гэж үү?.
Нүүрсний саарал тоос тэнгэрт хадсан Цагаан хад хэмээх газарт Монголын 10 гаруй мянган залуус нүүрс тээвэрлэж, амьдрал ахуйгаа залгуулахаар хоногийн 24 цаг автомашиндаа өнгөрүүлэхийг ч тоодоггүй. Чимгээ бүсгүйн нөхөр Э.Батжаргал ч гэсэн ийм л шалтгаанаар өнгөрсөн 2019 оны эхээр Цагаан хадыг зорьж. Очоод танил тал гэх юм олдсонгүй. Арга буй хятад компанийн машиныг барин хил гарахаар тохирч хятадын хил давлаа.
Гэтэл Гашуунсухайт дахь нүүрс буулгалтын хятадууд өмнүүр машин оруулж, очерийг нь хойшлуулсаар байж.
Хүний нутагт яваа юм чинь гээд эхлээд хүлээлээ, аргаа бараад асууж үзтэл өөдөөс нь муухай орилж ирээд хуруугаараа чичлээд хятадаар баахан орилонгоо машиныг өшиглөж, өшиглөж явав. За яахав гээд шүд зуугаад үлдлээ. Цаг хугацаа явсаар л. Хилээр гарах рейсийн цаг алдаж байсан учир дахиад учирлатал хятадууд тал талаас нь бооролж эхэлсэн байгаа юм. Мань хүн ч Монгол омогоо гаргаад нэгийг нь хэд цохиод авч. Гэтэл эмнэлэг, цагдаа гээд бөөн юм болж. Ингэж л Чимгээ бүсгүйн нөхөр хятадын хар гэрт хоригдов. Нөхрөө сураггүй алга болонгуут давхар биетэй Чимгээгийн санаа зовж сураг ажиг тавьж эхэлжээ.
Ашгүй нэг сураг гарлаа. Гэвч тэр нь сайн бус саар мэдээ.
Хар гэрт хоригдсон гэдгийг сонсоод ухаан алдах шахав. Хоёр хөөрхөн охин нь өсвөр насандаа яваа. Гурав дахь үр нь удахгүй хорвоод мэндлэх гээд хэвлийд нь бүрэлдэж байдаг. Дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу гээч нь болох нь тэр. Хадам эгч хятад руу явав. Араас нь ч Чимгээ явлаа. Гэвч нөхөртэйгөө уулзаж чадсангүй. Харин ам мөлтөс уулзаж чадсан хадам эгч нь юу болсныг дүүгээсээ сонсоод ийнхүү Чимгээд учирлажээ. Учир явдлын талаар сонссон бүсгүйчүүд хятад компанийн орчуулагч гэх Уулаа гээчийг олж уулзтал “Нөгөө хятадын бие тааруу байгаа. Хөл нь хугарсан гэнэ. Торгуулийн 7000 юанийг нь төлчих. Тэгвэл суллачих байх” гэх ухааны юм хэлж. Үүнийг сонссон бүсгүйчүүд энд тэндээс тав, арван цаас цуглуулж байгаад өнөөхийг нь төлж. Ингээд уулзуулах байх, суллах байх гэсэн итгэл тээсээр хоёр хоног хүлээлээ. Гэвч аль хэдийнэ хятадын гүн рүү авч яваад төв шоронд хорьсон гэх мэдээ дуулдав. Энэ мэдээтэй зэрэгцээд өнөөх орчуулагч нь 2020 оны хоёрдугаар сарын 15-нд шүүх хуралтай гэсэн зарлах хуудас өгөөд сураггүй алга болчихов.
Говь нутгийн халууныг хэлэх үү, бие давхар эмэгтэй яах учраа олохгүй байсаар эцэстээ Монголдоо эргэн ирэв.
Ирснээсээ хойш хуульчийн зөвлөгөө авах, тусалж дэмжээд суллачих болов уу гэсэн хүмүүстэй холбогдох гэж хичээв. Гэвч тусыг эс олов.
Өмгөөлөгчийн зүгээс “Шүүх хурлын байдлыг харая. Сүр бадруулбал хятадууд зуучихдаг юм байна лээ. Тиймээс хэсэгтээ чимээгүй байж байгаад шүүх хурлаас ямар шийдвэр гарахыг харах хэрэгтэй” гэсэн тайлбар өгчээ. Ухаан нь бол өнөөх хохирогч гээд байгаа хятадын бие нь дээрдээд гэмтлийн зэрэг нь хөнгөн гарвал торгууль ногдуулаад суллачих байх гэсэн горьдлого тээж байгаа юмдаг уу даа.
Чимгээ бүсгүй ийм горьдлого тээсээр, өдөр хоног өнгөрсөөр. Нэг л мэдэхэд төрөх хугацаа дөхөв.
2019 оны арванхоёрдугаар сарын 10-ны өдөр... Чимгээ гурав дахь охиноо өлгийдөн авав. Манцуйн дотроо үнэгчлэн унтах охин нь өхөөрөдөм хөөрхөн гэж жигтэйхэн. Өдөр хоног өнгөрсөөр нэг л мэдэхэд төрөх эмнэлгээс гарах болов. Азаар гэх үү, эзээр гэх үү, Чимгээ бүсгүй төрөх эмнэлэгт машинаа өөрөө бариад очихдоо эмнэлгийн зогсоол дээр машинаа орхисон байна. Эмнэлгээс гарахдаа өөрөө жолоогоо барингаа охиноо хажуу суудалдаа суулгаад гэртээ харив. Гэртээ ороод аяга халуун шөл хийж уучихаад өнгөрснөө эргэн нэг харав. Нөхрөө ирнэ гэж итгэнэ, охидоо ч өсөж том болоод сайхан бүсгүйчүүд болно гэдэгт бас л итгэнэ. Уйлахгүй гэж хичээсэн ч нулимс нүдний аяганд багтаж ядан урссаар. "Одоо уйллаа гээд яах юм бэ, амьдралаа бод Чимгээ" гээд өндийв. Тэр ингэж л боссон.
Дөнгөж маамуулсан найзыгаа найз нөхөд, хамт ажилладаг хүмүүс нь тасралтгүй эргэж тойрсоор. Гэхдээ тэд нэг зүйлийг асууна. “Шинэ хүний аав ирсэн үү” гэж.
Тэд эр нөхрийг нь хар гэрт хоригдсон гэж мэдэхгүй, мэдэхгүй болохоороо баярлаад сүйд үү, гэнэтийн бэлэг барьсан уу гэж асуух нь тоймгүй.
Энэ бүрт Чимгээ “Тийм ээ, манай хүн ирсэн. Баярлалгүй яах вэ. Охиноо хараад сүйд болсон” гэж инээмсэглэж хэлэнгээ нулимсаа дотогш залгина.
-Яагаад найз нөхөддөө хэлээгүй юм бэ. Уг нь та хэдэд тусламж дэмжлэг хэрэгтэй шүү дээ?
-Олны тус хэрэгтэй байлгүй яах вэ. Гэхдээ би хүний өмнөөс амьдраагүй, хүний өмнөөс гэр бүлтэй болж, үр хүүхэд төрүүлээгүй. Охин хүүхэд их эмзэг. Аавыг нь хар гэрт хоригдсон гэдгийг хүмүүс мэдвэл хүмүүс элдвээр хэлж, шогловол яах вэ гэж бодох юм. Охид маань удахгүй арван жилийн сургуулиа дүүргэнэ. Их сургуульд суралцана, хадамд ч гарна. Гэтэл “Аав нь шоронд орж байсан юм билээ” гэсэн харцаар ширтээд байвал охин хүүхдийн сэтгэл сэвтчихнэ шүү дээ. Тиймээс л хэлэхгүй нууж байгаа.
-Төрөөд 15-хан хоноод таксинд явсан гэсэн. Өөртөө хэтэрхий хатуу хандаад байгаа юм шиг ээ?
-Би түрүүн хэлсэн шүү дээ. Хүний өмнөөс амьдраагүй ээ гэж. Тэмцэж байж л тэсэж үлддэг хорвоо. Ээж, аав минь ч ингэж заасан. Дөнгөж төрсөн, нялх биетэй гээд гэртээ хэвтээд байж болно л доо. Гэхдээ түрээс, лизингээ яаж төлөх бэ. За, хоол унд ч яахав. Гэр бүлийнхэн тусалчих байх гэж бодоё. Гэхдээ хэдий болтол хүнд дараа болж амьдрах юм бэ. Тэгж бодоод л халтуур хийж байна. Өөрийн олсон мөнгө хоол болохдоо ч шингэц сайтай сайхан юм.
-Яагаад бүрэнхий болохоор халтуур хийдэг юм бэ?
-Нөхөр бид хоёр Баянхонгорынх. Ажлын зав зайгаар ачаа зөөж байх санаатай хойноо жижиг ачаатай суудлын тэрэг авсан юм. Энэ машинаар хот дотор таксинд явах зохимжгүй л дээ. Тиймээс бүрий орохоор захын хорооллоор халтуур хийдэг юм.
-Нялх хүүхдээ хажуудаа хэвтүүлчихээд таксинд явахаар хүмүүс гайхдаг уу?
-Их гайхна өө. Зарим нь яагаад ингэж байгаа юм бэ гэж их асууна. Хүн бүрт учир явдлаа тайлбарлалтай биш. Олонхид нь зам дагуу хүн авч байна аа л гэдэг. Шалгаасаар байгаад үнэнийг хэлүүлчихдэг хүн ч байна. Тэр тоолонд зураг хөргийг чинь авчихъя. Туслая дэмжье гэж хэлдэг. Гэхдээ ийм байдлаар олон нийтэд харагдахыг үнэхээр хүсэхгүй байна.
-Ямар учраас?
-Би түрүүн хэлсэн. Охин хүүхдүүдийн сэтгэл сэвтчихнэ гэж. Дээр нь “Олон хүүхэдтэй ядарсан эмэгтэй байна. Бүгдээрээ тусалцгаая” гээд давалгаа сошилиар их яваа харагддаг. Хүнд тусалж болно, туслуулж ч болно. Гэхдээ энэ процесст хүүхдийг ашиглах ёсгүй. Тусаллаа, дэмжлээ гэнгүүтээ хүүхдүүдийн зургийг давхар постолдог. Би багш мэргэжилтэй, багш хүн. Хүүхдүүд ямар эмзэг гэж санана. Ялангуяа гэр бүл, санхүү мөнгөтэй холбоотой асуудал дээр сэтгэл нь их эмзэглэдэг. Өөрийгөө бусдаас ядуу, бусдаас доогуур гэж мэдэрсэн мэдрэмж насан туршид нь дагах эрсдэлтэй. Би охидоо үүнийг мэдрээсэй гэж хүсэхгүй байна. Тэгж байхын оронд өөрөө халтуураа хийгээд, завгүй ажилласан нь дээр. Бага охин маань дөрвөн сар хүрчихвэл хоёр эгч нь хараад байж чадах байх. Эгч нар нь 10 нас хэдийнэ гарчихсан, том охид шүү дээ. Тэр цагт багшийнхаа ажилдаа эргээд орно гэж бодож байна.
-Өөрөө сэтгэлийн маш их хатуужилтайн дээр маш зөв бодолтой хүн юм. Бага охиноо дагуулаад халтууранд явах үед том хоёр нь гэртээ үлддэг үү?
-Үлдэхгүй гэж их юм болно оо. Гуйж аргадана, аашилна. Болохгүй бол найзынд нь үлдээнэ. Арга эвийг нь олохыг хичээдэг. Хэрвээ гурвууланг нь дагуулаад явбал суух хүн олдохгүй биз дээ. Ямар хүн нь машинаар дүүрэн хүүхэдтэй тэргэнд суухыг хүсэх билээ.
Ийм л ухаалаг хэрнээ хатуужилтай бүсгүй төрсний дараах гамаа ч барилгүйгээр өвлийн хүйтэн шөнө нялх үрээ дагуулан халтуур хийж явна. Тэрбээр бусдаас эд хөрөнгө, мөнгө гуйхыг хүсээгүй. Харин нөхрийх нь хэрэг сайнаар шийдэгдээд гэртээ хурдан ирээсэй гэж туйлын ихээр хүсэж байна.
“Хань минь гэртээ байхаар гэр дүүрээд ямар сайхан гээ. Гэртээ хурдан ирээсэй. Тэгсэн цагт амьдрал бүтнэ дээ, бүтнэ” гэсэн.
Ингэж хэлээд инээмсэглэх бүсгүйн өөдөөс “Нээрээ тийм шүү, амьдрал баян. Төр, түмэн нь байгаа цагт хань нь заавал гэртээ эргэж ирнэ ээ” гэдгээс өөрийг хэлж чадсангүй.
Учир нь түүний сэтгэлийг зовоохыг хүссэнгүй, бас уйлуулахыг ч хүссэнгүй. Яагаад ч юм бэ, хятадын шоронд орвол гарах ямар хэцүүг, Монголын талаас иргэдийнхээ эрхийг хамгаалах тал дээр хойрго ханддагийг, төр нь эргэж хараад аваасай гээд эх орноо үгүйлэн суугаа олон арван залуус хятадын шоронд хадагдсаныг хэлж чадсангүй. Хэлье гээд хэчнээн бодсон ч үг дотор тээгэлчихэв.
Чимгээгийн нөхрийн зөв гэхгүй. Эр нэг алдаж, эрэг нэг нураа л биз. Сэтгэлийн хатуужил нь алдарч, гар зөрүүлээ л биз. Тэглээ гээд Монгол Улсын иргэнээ төр мартах учиргүй.
Төр иргэнээ хамгаалж байж Монгол Улс оршин тогтох учиртай.
Тиймдээ ч энэхүү нийтлэлээ Гадаад харилцааны сайд Д.Цогтбаатар, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдорж нарт хаяглаж “Иргэнийхээ эрхийг хамгаалж, хууль, эрх зүйн туслалцаа үзүүлээч. Тэдэнд эд хөрөнгө, мөнгө хэрэггүй. Харин хайртай аав нь, халамжит эр нөхөр нь л хэрэгтэй” гэдэг үгийг дайя.
Г.Нацаг-Эрдэнэ
Сэтгэгдэл (25)