Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, ЮНЕСКО-ийн ивээл дор зохион байгуулж буй “Хаданд мөнхөлсөн урлаг: Түүх, ойллого, ярилцаан”сэдэвт олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал, экспертүүдийн уулзалт өнөөдөр Туушин зочид буудалд үйл ажиллагаагаа эхэллээ. Уг хуралд ЮНЕСКО болон Монгол Улс, АНУ, ОХУ, БНХАУ, Турк, Их Британи, Умард Ирландын нэгдсэн Вант Улс, БНСУ, Япон, Турк, Франц, Австрали, Азербайжан, Испани зэрэг орны эрдэмтэн, судлаачид оролцож байгаа юм.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж олон улсын хурлын нээлтэд оролцов.

Хурлыг нээж Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга, Балар болон өнө эртний судлалын Олон улсын нийгэмлэгийн гишүүн П.Цагаан үг хэллээ. Тэрээр хэлсэн үгэндээ:

“Эрхэм хүндэт Ерөнхийлөгч өө,

Эрхэм хүндэт зочид, төлөөлөгчид өө,

Эрхэмсэг хатагтай, ноёд оо,

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, ЮНЕСКО-ийн ивээл дор Монгол Улсад зохион байгуулж буй “ХАДАНД МӨНХӨЛСӨН УРЛАГ: Түүх, ойллого, ярилцаан” сэдэвт олон улсын хурал, экспертүүдийн уулзалтад хүрэлцэн ирсэн Та бүхний энэ өглөөний амар амгаланг айлтган мэндчилье.

Хурлын танхимд Монголын  Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж, ЮНЕСКО-ийн Нийгмийн болон Хүмүүнлэгийн шинжлэх ухааны салбарын Нийгмийн өөрчлөлт, соёл хоорондын харилцааны хэлтсийн захирал Д.Бадарч болон түүх, археологи, урлаг, соёл, төр, хүмүүнлэгийн зүтгэлтэн, түүх соёлоо хүндэлдэг, судалдаг хүмүүс, гадаадын 10 гаруй улс орны эрдтэмтэн, Монгол Улсаас долоон  эрдэмтэн илтгэгчээр оролцож байгаа бөгөөд хурлыг үзэж сонсохоор нийтдээ 100 гаруй хүмүүс, хүндэт зочид морилон ирснийг сонордуулья.

Бидний урилгыг хүлээн авч хүрэлцэн ирсэн Та бүхэнд гүн талархал илэрхийлж байна. Хуралд оролцож байгаа эрдэмтэд, тэдний хэлэлцүүлэх сэдвийг танилцуулахыг зөвшөөрнө үү.

АНУ-аас 3 эрдэмтэн ирсэн байна.

Вашингтон дахь Смитсоны хүрээлэнгийн Хойд туйл судлалын төвийн захирал, доктор Вильям В. Фицхью “Хадны зураг ба Археологи: Уялдаа холбоо, сэдэв болон он цагийн хэлхээсийг нээн илрүүлэх нь”

Орегоны их сургуулийн Урлаг, уран барилгын тэнхимийн хүндэт профессор, доктор Эстер Якобсон“ Монголын Алтай нурууны хадны зураг: Чулуун дээр үлдсэн эрт галавын байгаль орчны ул мөр”

Дорнод Теннесси мужийн их сургуулийн Философи, Хүмүүнлэгийн тэнхимийн хүндэт профессор, доктор Ричард Кортум “Билүүтийн хадны зургийн цогцолбор:  Монголын Алтайн нуруун дахь Эрт галавын шүтээн газар”

Австралиас ирсэн хүндэт зочин, Хадны зургийн талаарх судалгааны байгууллагуудын олон улсын холбооны гүйцэтгэх захирал, доктор Роберт Г.Беднарик “Хадны зураг судлалд шинжлэх ухааны үүднээс хандах нь”

Францын Парисын Вест Нантерре Ла Дефенсе их сургуулийн Хүн судлалын тэнхимийн профессор, доктор Августин Ф.C. Холл “Сүйт бүсгүйчүүл: Уэн Дербуаны хадны зургийг унших нь”

Испани Улсын Экстремадур тойргийн Засгийн газрын Соёлын яамны Археологийн газрын дарга, доктор Иполито Колладо Гиралдо “Дэлхийн хамгийн эртний хадны зураг”

Оросын ШУА-ийн Археологийн хүрээлэнгийн Эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, Эрт галавын урлаг судлалын төвийн эрхлэгч, доктор Екатерина Девлет “ЮНЕСКО–гийн Соёлын өвийн урдчилсан жагсаалтад орсон хадны зураг бүхий газрууд”-ын тухай илтгэл тавина. Екатерина Девлетийн ээж нь мундаг судлаач байсан тухай Та бүхэн мэдэх байх.

Английн Бристолийн их сургуулийн Археологи болон Хүн судлалын тэнхимийн профессор, доктор Жеорж Нашь “Хуучны үлгэр домгийг шинээр зураглан үзүүлэх нь: Төв Чилийн Валпаразо хотын эртний дүүрэг дэх графитийн цогцолбор”

Хятадын хадны зургийн урлагийг судлах холбооны захирал, доктор Яаша Жан “Өвөр Монгол дахь Еншаан уулын хадны зураг дахь нүүрний багуудын дүрсний уг гарлыг судлах нь”

БНСУ-аас хүрэлцэн ирсэн Күнхии Их сургуулийн доктор, профессор Ёон, Сун –Ок, Кунгпук үндэсний их сургуулийн доктор, профессор Хван, Санг-Иль нар “Голоцены үеийн Улсан хотын Таэва мөрний дунд болон адаг хавийн хүмүүний амьдрал, байгаль орчны өөрчлөлтийг – Бангудэн чулуун дээр сийлсэн зургийг үндэслэн судалсан нь”

Японы Тохоку их сургуулийн Зүүн Хойд Ази судлалын төвийн захирал, доктор Хироки Ока “Эрт галавын үе хэрхэн түүхийн нэг хэсэг болох вэ? Монголын түүх судлалд эрт үеийг тусгасан байдал”

Азербайжаны Гобустаны түүх уран сайхны үндэсний музейн эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга Рахман Абдуллаев “Гобустаны Хүрэл зэвсгийн үеийн хадны зураг ба тэдгээрийг тайлбарласан зарим арга” зэрэг сэдвээр тус тус илтгэл тавьж сонсгоно.

Эдгээр эрдэмтэд бол дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн, түүх, археологи, хүмүүнлэг, соёлын чиглэлээр олон жил ажилласан хүмүүс төдийгүй зарим нь Монгол Улсад өөрийн судалгаа, шинжилгээний ажлынхаа олон сар, жилийг зарцуулж хөдөлмөрлөсөн хүмүүс гэдгийг онцлон хэлье. 

Өнөөдрийн хуралд Монгол Улсаас хадны зураг судлаач, сонирхогчдоо төлөөлж манай 7 эрдэмтэн оролцож байна.

Археологийн амьд архив- Монгол Улсын Шинжлэх Ухааны Гавьяат зүтгэлтэн, ШУА-ийн Түүх, археологийн хүрээлэнгийн Эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан, доктор, профессор Д.Цэвээндорж “Монгол Алтайн нурууны хадны зурганд мөнхөрсөн эвэрт амьтад”

Монгол Улсын Шинжлэх Ухааны Гавьяат зүтгэлтэн, Соёл Урлагийн их сургуулийн профессор, доктор С.Дулам “Рашаан хадан дээрх “Тамгат бүжигчин” зургийн нууцыг тайлан унших нь”

Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, доктор Го.Аким “Маген Дэвид үнэхээр Монголоос олдсон”

Шинжлэх Ухаан, Технологийн их сургуулийн доктор, дэд профессор Ю.Болдбаатар “Монголын зарим хийсвэр хадны зургийг тайлбарлах нь”

Урлаг судлалын дэд профессор, зураач, барималч, доктор С.Бадрал “Хадны зураг дахь хүний нүүр царайг ажиглах нь”

ШУА-ийн Түүх, археологийн хүрээлэнгийн Эрдэм шинжилгээний ажилтан, доктор Н.Батболд “Говь-Алтайн нуруун дахь хадны зургийн цогцолбор”

ШУА-ийн Философийн хүрээлэнгийн Баян–Өлгий аймаг дахь судалгааны төвийн судлаач, доктор Б.Өмирбек “Монгол Алтайн Хэмцэгийн хадны зураг” сэдэвт илтгэлүүдийг хэлэлцүүлнэ.

-ХАДНЫ ЗУРАГ СУДЛАХ АРГА ЗҮЙ, УХАГДАХУУН

-МОНГОЛ НУТАГ ДАХЬ ХАДНЫ ЗУРГУУД

-ХАДНЫ ЗУРГИЙГ ТАЙЛАХ НЬ гэсэн гурван хэсэг хуралдааны хүрээнд сонсгоно. Оролцогчид илтгэгчдээс төгсгөлд нь асуулж асууж болно.

Хурлаас гадна

1. Бидний өвөг дээдсийн үлдээсэн Хадны зургаас сэдэвлэж, Зураач Ш.Тэнгисболдын зурсан Хадны уран зургийн хэсэгчилсэн үзэсгэлэн
2. Элчин сайд, доктор, профессор Д.Цахилгаан гуайн эмхэтгэн боловсруулснаар “Алтайн Хадны Чулуун Шастир”-ын тухай гэрэл зургийн цомог
3. Орой 18:30 цагт Улсын Дуурь Бүжгийн эрдмийн театрт С.Дулам докторын цомнол, тайлалаар бүтээсэн “Хөмөргөн гурвалжин” этно модерн бүжгэн жүжиг
4. Үндэсний түүхийн музейд 5 дугаар сарын 31-ний орой хүртэл “Дэл уулын хадны зураг” сэдэвт үзэсгэлэн тус тус зохион байгуулагдаж байгааг сонордуулья.
5. Манай хурлын зохион байгуулалт, үйл ажиллагаатай холбогдуулан мэдээлэл болгоход Хурлын үйл ажиллагааг Монголын Үндэсний Олон Нийтийн ТВ, Малчин ТВ-ээр орон даяар шууд дамжуулж байгаа учраас ард иргэд Та бүхэн цэнхэр дэлгэцээрээ бас тухлан үзэх боломжтойг хэлье.

Хатагтай, ноёд оо,

Эх орны маань өргөн уудам газар нутаг- хөрсөн доороо ч, хөрсөн дээрээ ч асар их баялагтай гэдэг. Гэтэл тэрхүү баялгуудын нэг нь бидний өвөг дээдсийн хаданд мөнхлөн үлдээсэн урлаг, уран зургууд байсан гэдгийг бид тэр бүр сайн мэддэггүй байсан. Энэхүү түүх соёлын дурсгалын талаар манай их эрдэмтэн Ц.Дамдинсүрэн, О.Намнандорж нар болон орчин цагийн нэвтэрхий толь болсон Д.Цэвээндорж, түүний шавь, түүх, археологийн эрдэмтэн судлаачид судалснаас гадна олон улсын эрдэмтэд судалж, хадны зургийг дэлхий нийтийн анхааралд хандуулж байгаад их баяртай байна.

Өвөг дээдсээс үлдээсэн түүхийн энэхүү гайхамшигт дурсгалуудыг олж нээх, танин мэдэх, цаашлаад тайлж унших, хадгалж хамгаалах нь өнөөгийн Та бидний үүрэг гэж бодож байна. Хадны зургийг сонирхож судлах нь түүх, соёл, хөгжлийн олон талт ач холбогдолтой гэдгийг бид ойлгох цаг болсон. Өнөөдрийг хурлаар бид шинэ ажил эхлүүлж байна.

Монгол орон бол Хаданд мөнхөлсөн урлагаараа дэлхийд гайхагдах олон гайхамшигтай дурсгалуудтай газар нутаг гэдгийг Та бүхэнд Монгол орныхоо дөрвөн зүгийн дөрөвхөн жишээгээр хэлье.

1. Монгол орны хоймор нутаг Хөвсгөл аймгийн Уушгийн өврийн исгэрч буй эмэгтэйн хөрөг бүхий гайхамшигт буган хөшөө

2. Баруун Алтайн, ЮНЕСКО-ийн биет өвийн жагсаалтад бүртгэгдсэн “Алтайн хадны зургийн цогцолбор”

3. Өмнө зүг, Монголын их говийн элсэн дундах хадан дунд мөнхрөн үлдсэн Дэл уулын хэдэн мянгаар тоологдох ер бусын зургууд

4. Зүүн зүгт Хэнтийн нуруу Рашаан хаданд эртний төрт улсуудын түүхэнд хамаарах тамга бүхий маш ховор, дахин давтагдашгүй дурсгалууд бий. Эх орны маань дөрвөн зүг, найман зовхис-газар бүрт хаданд мөнхөлсөн олон олон дурсгал байна.

Энэхүү хурлын талаар анх санаачилга гаргасан Алтайн нурууны Алдарт Гурван Цэнхэрийн агуй, Ямаан усны хадны зургийн ойролцоо төрж, тэдгээрийг үзэж өссөн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн ЭЛБЭГДОРЖ Таныг Олон улсын бага хурлыг нээж үг хэлнэ үү хэмээн индэрт урьж байна” гэлээ. Үүний дараа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж үг хэллээ.