Цагаан сарын шинийн нэгэнд зориулсан барилдааныг хөдөөгийн нэгдэлч малчдын баяр хэмээн 1963 оноос эхлэн зохиож эхэлсэн түүхтэй. Улсын баяр наадамд хэн сайн барилдахыг урьдчилан шинждэг тул ард түмэн “Бага наадам” гэж нэрийдэх болсон. Цагаан сарын анхны барилдаанд дархан аварга Ж.Мөнхбат заан цолтой түрүүлсэн бөгөөд хамгийн залуу буюу 22 насандаа түрүүлсэн бөхөөр тодорсон юм. Мөөеө аваргын энэ амжилтыг өнөө ч эвдээгүй байгаа. Бас нэгэн эвдэгдээгүй амжилтаас дуулгавал дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ хамгийн олон буюу 13 удаа түрүүлжээ. Энэхүү амжилтыг шинэчлэхэд нэн бэрх юм.

Мөн тэрээр хамгийн ахмад буюу 42 насандаа (2006 онд) түрүүлсэн билээ. Энэ амжилт нь аваргын бөхийн замнал дахь хамгийн сүүлчийн түрүү болж үлдсэн. Улсын цолгүй үзүүрлэсэн бөх гэвэл Б.Ганбат (1998), Ц.Магалжав (2000), Ш.Жаргалсайхан (2000), О.Хангай (2014) нар юм. Хожмоо тэд цөм улсын цол хүртсэн билээ. Хамгийн найраагүй, хамгийн их үзэгчтэй гэгддэг Цагаан сарын барилдаанд хамгийн их буюу Хэнтий аймаг 13, Төв аймаг 10, Увс аймаг ес, Архангай долоон түрүүтэй тэргүүлж байна. Бага наадамд зодоглосон аваргуудаас түрүүлж үзээгүй ганц бөх байдаг нь Ч.Бээжин аварга бол таван аварга зодоглосон энэ барилдаанд харцага Ч.Өвгөнхүү начин цолтойдоо түрүүлж байсан нь бас нэгэн содон амжилт юм.

 Хэдхэн хоногийн дараа Монгол түмний уламжлалт Цагаан сарын баяр болно. Айлчлан ирж буй гахай жилийн өнгийг тодорхойлох барилдаанд хэн гээч бөх түрүүлэх бол хэмээн бөхийн хорхойтнууд маань дор бүрнээ таамаг дэвшүүлж суугаа байх аа. Цагаан сарын барилдаан 1963 оноос эхлэн зохион байгуулахад дөрвөн удаагийн Гахай жилийн барилдаан болж байжээ. 1971 оны барилдаанд улсын аварга С.Цэрэн, 1983 оны барилдаанд дархан аварга Д.Цэрэнтогтох, 1995 оны барилдаанд дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ, 2007 оны барилдаанд дархан аварга Г.Өсөхбаяр нар түрүүлсэн байна. Тэгэхээр Гахай жилийн барилдаан аварга цолтонд ээлтэй гэж хэлж болох. Магадгүй тав дахь удаагийн барилдаанд өнөө цагийн идэр залуу аварга Ч.Санжаадамба, Г.Эрхэмбаяр, Н.Батсуурь, С.Мөнхбат нараас түрүү бөх тодрохыг хэн байг гэхэв.    

Ингээд Цагаан сарын барилдаанд сүүлийн 31 жилийн барилдаанд хэн хэн түрүүлж, үзүүлэж байсан түүхийг танилцуулж байна.

1. Сар шинийн баярын бөхийн барилдаанд дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ нь улсын заан цолтойдоо түрүүлснээс хойш хамгийн олон удаа буюу 1988-1998 он хүртэл тасралтгүй 10 жил түрүүлснээр Бага наадмын рекорд тогтоосон юм. Тэгвэл дээрх он цагуудад

• 1988 онд улсын арслан Б.Ганбаатараар,
• 1989 онд дархан аварга Х.Баянмөнхөөр
• 1990 онд дархан аварга Б.Цэрэнтогтох,
• 1991 онд улсын арслан Б.Ганбаатар,
• 1992 онд улсын арслан О.Балжинням
• 1993 онд дархан аврга Х.Баянмөнх
• 1994 онд дархан аварга О.Балжинням
• 1995 оны дархан аварга О.Балжинням
• 1996 оны улсын арслан Д.Мөнх-Эрдэнэ
•  1997 оны улсын гарьд Ц.Цэрэнпунцагыг улсын заан цолтойд
• 1998 оны улсын арслан Б.Ганбатыг давж 10 дахь удаагаа түрүүлж байжээ.

2. Яг энэ цаг үеэс олны бахадлыг түрүүлсэн нэг бөх мэндэлсэн нь Агваансамдангын Сүхбат юм. Тэрбээр 1999 оны Туулай жилийн барилдаанд улсын заан цолтойдоо түрүүлж,  дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ үзүүрлэж байжээ.

3. 2000 оны Луу жилийн барилдаанд дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ 11 дэх удаагаа түрүүлж, улсын заан Ц.Магалжав аймгийн арслан цолтойдоо үзүүрлэжээ.

4. 2001 оны Могой жилийн барилдаанд дархан А.Сүхбат улсын арслан цолтойдоо түрүүлж, улсын аварга Д.Сумъяабазар улсын заан цолтойдоо үзүүрлэв.

5. 2002 оны Морь жилийн барилдаанд улсын аварга Д.Сумъяабазар улсын заан цолтойдоо түрүүлж, улсын гарьд И.Доржсамбуу улсын заан цолтойдоо үзүүрлэв.

6. 2003 оны Хонь жилийн барилдаанд улсын аварга Д.Сумъяабазар улсын заан цолтойдоо хоёр дахь удаагаа түрүүлж, дархан А.Сүхбат аварга цолтойдоо үзүүрлэв.

7. 2004 оны Бичин жилийн барилдаанд дархан аварга Г.Өсөхбаяр улсын аварга цолтойдоо түрүүлж, улсын гарьд И.Доржсамбуу улсын заан цолтойдоо үзүүрлэв.

8. 2005 оны Тахиа жилийн барилдаанд дархан аварга Г.Өсөхбаяр далай аварга цолтойдоо хоёр дахь удаагаа түрүүлж, улсын аварга Д.Сумъяабазар гарьд цолтойдоо үзүүрлэв.

9. 2006 оны Нохой жилийн барилдаанд дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ 12 дахь удаагаа түрүүлж, улсын аварга Д.Сумъяабазар гарьд цолтойдоо үзүүрлэв.

10. 2007 оны Гахай жилийн барилдаанд дархан аварга Г.Өсөхбаяр далай аварга цолтойдоо түрүүлж, улсын аварга Д.Сумъяабазар үзүүрлэв.

11. 2008 оны Хулгана жилийн барилдаанд улсын гарьд И.Доржсамбуу түрүүлж, улсын начин Д.Батбаяр үзүүрлэв.

12. 2009 оны Үхэр жилийн барилдаанд улсын арслан Б.Ганбат улсын заан цолтойдоо түрүүлж, дархан аварга Г.Өсөхбаяр далай аварга цолтойдоо үзүүрлэв.

13. 2010 оны Бар жилийн барилдаанд улсын аварга Ч.Санжаадамба цэргийн арслан цолтойдоо түрүүлж, дархан аварга Г.Өсөхбаяр даян аварга цолтойдоо үзүүрлэв.

14. 2011 оны Туулай жилийн барилдаанд улсын харцага Ш.Мөнгөнбаатар аймгийн арслан цолтойдоо түрүүлж, улсын арслан Х.Мөнхбаатар үзүүрлэв.

15. 2012 оны Луу жилийн барилдаанд улсын аварга С.Мөнхбат түрүүлж, улсын арслан Х.Мөнхбаатар үзүүрлэв.

16. 2013 оны Могой жилийн барилдаанд улсын аварга Г.Эрхэмбаяр түрүүлж, улсын аварга С.Мөнхбат үзүүрлэв.

17. 2014 оны Морь жилийн барилдаанд улсын гарьд Д.Рагчаа түрүүлж, улсын харцага О.Хангай аймгийн арслан цолтойдоо үзүүрлэв.

18. 2015 оны Хонь жилийн барилдаанд улсын аварга Ч.Санжаадамба улсын заан цолтой түрүүлж, улсын заан М.Өсөхбаяр үзүүрлэв.

19. 2016 оны  Бичин жилийн барилдаанд улсын арслан Ц.Содномдорж улсын харцага цолтой түрүүлж, улсын аварга Г.Эрхэмбаяр үзүүрлэв.

20. 2017 оны Тахиа жилийн барилдаанд улсын аварга Ч.Санжаадамба гурав дахь түрүүлж, улсын харцага О.Хангай аймгийн арслан цолтой үзүүрлэв.

21. 2018 оны Нохой жилийн барилдаанд улсын харцага Б.Бат-Өлзий түрүүлж, улсын арслан П.Бүрэнтөгс үзүүрлэв.

Б.Жаргал