Монгол улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн зарлигаар "Чингис хаан" хамтлагийн удирдагч, Ардын жүжигчин Дашзэвэгийн Жаргалсайханы зохиосон "Чингис хаан" рок-дуулал, "Чингисийн баатрууд", "Тамирчны ялалт хямдхан олдоогүй" зэрэг бүтээлд 2025 оны Монгол улсын Төрийн шагналыг хүртээхээр болсон. Одоо эдгээр бүтээлүүдийн талаар өнгөрсөн он жилүүдэд урлаг соёл, спортын эрхмүүд хэрхэн дүгнэж онцолж байсныг та бүхэнд толилуулья!
"Чингис хаан" рок-дууллын тухайд:
Монгол улсын Соёлын Гавъяат зүтгэлтэн, ардын урлаг судлаач, яруу найрагч Ж.Бадраа
Дашзэвэгийн Жаргалсайхан "Чингис хаан" рок-дууллаараа монголын залуучуудын үндэсний бахархлыг өдөөж чадсан хүн. Яагаад гэвэл түүний дуунд залуус итгэдэг юм. 1980-аад онд, хэн ч Чингис гэх нэрийг зоригтойхон хэлж чаддаггүй байхад тэр, хэдийнээ утга агуулгат шүлгээ зохиочихсон, түмэн олны сонорт хүрсэн хэмнэл, аялгуу хийж дуулсан төдийгүй Казакстан, Япон зэрэг оронд зохион байгуулагдсан Олон улсын уралдааны том шагналыг хослуулан хүртэж, Монгол улсынхаа нэрийг гадны тайзнаа дуудуулан дуурсгаж чадсан нь үнэхээр бахархалтай. Зохиогч, дуучин хүнд үүнээс илүү эрхэм, элбэг гавъяа гэж байх уу.
"Чингисийн баатрууд" дууны тухайд:
"Хонх" хамтлагийн дуучин С.Цогтсайхан
Монголын олон хамтлаг дотроос "Чингис хаан" гэдэг нүсэр хүнд бөгөөд эрхэм нандин нэрийг чухам Жаргалсайхан тулдаа л авч явах шиг санагддаг. Хэрэв монголын бүх яруу найрагчдыг цуглуулаад, Их эзэн Чингисийн баатруудын дэлхийн хугасыг байлдан эзэлсэн гайхамшгийнх нь тухай, цөөхөн хэдэн мөр шүлэг тэрлээтэх гэвэл:
Халдвал халтай гэдгийг мэдүүлэх гэж
Хамтарвал үнэнч болохоо сануулах гэж
Монгол эрс Чингисийн баатрууд
Морьтойгоо, нартайгаа, мөнх тэнгэртэйгээ
Хорвоогийн хагасыг туулсан билээ.
Дарлавал босдог гэдгээ үзүүлэх гэж
Далайвал буцдаггүй болохоо мэдүүлэх гэж
Монгол эрс Чингисийн баатрууд
Морьтойгоо, нартайгаа, мөнх тэнгэртэйгээ
Хорвоогийн хагасыг туулсан билээ.
Хэдэн зууны тэртээгээс
Хөлөг морьдын хөлс ханхална
Хэдэн зууны тэртээгээс
Хүлэг баатрын уухай сонсогдоно
Аяа миний Монголын заяа
Галд норсон гайхам заяа
Усанд шатсан үнэн заяа
Сайнтай муутай ч миний чиний
Бид бүгдийн Монголын заяа
гэж бичсэний дайтай юм бичиж чадах болов уу? Ийм цөөхөн үгэнд ингэж бүхнийг багтааж онож хэлсэн шүлгийг одоогоор би Монголын эрхэм алдарт яруу найрагчдаас олж уншаагүй л явна. Энэ энгийн мөртлөө утга том, шүлгийн мөрүүдийг тэртээ 70-аад оны сүүлчээр, Ленинградын дээд сургуулиа хаяад гитараа үүрч, урлаг хөөнө гэж нутаг буцсан жирийн нэг хөгжимчин, дуучин залуу бичээдэхлээ шүү дээ.
Жагаагийн сайн шүлэг бүр нь сайхан аялгуут дуу болсон байдаг нь үзэсгэлэн төгс хийгээд үлэмжийн ухаалаг бүсгүй лугаа адил ховор тохиолдол мэт санагддаг.
Жагаа минь чиний зохиосон "Төрсөн өдрийн дуу", "Тамирчны ялалт хямдхан олдоогүй" зэрэг дуу чинь өнөөдөр хэдийнээ "Ардын дуу" болжээ. Мөнх хөх тэнгэрийн дор эзэн Чингисээрээ овоглосон уран бүтээлийн сүлдтэй, мөнх хөх тэнгэрт дүүлэн нисэх "Бүргэд"-ийн хийморьтой, Жаргалсайхан анд минь чамайг, юу ч өөрчлөхгүй ээ. Мөнх хөх тэнгэрийн дор эзэн Чингисээрээ овоглосон уран бүтээлийн сүлдтэй, бүхний дээгүүр дүүлэн нисэх "Бүргэд"-ийн хийморьтой, Жаргалсайхан анд минь чамайг юу ч өөрчлөхгүй ээ.
Хаалгыг чинь тогшсон чиний анд С.Цогтсайхан, (С.Цогтсайхан "Хонхны дуу" номоос 2003)
"Тамирчны ялалт хямдхан олдоогүй" дууны тухайд:
Монгол улсын Гавьяат тамирчин, 1988 оны Сөүлийн зуны Олимпийн Боксын 60 кг-ын жингийн хүрэл медальт Н.Энхбат
Д.Жаргалсайханы шүлэг, хөгжмийг нь өөрөө зохиож, өөрөө гайхамшигтай эрчтэй дуулсан "Тамирчны ялалт хямдхан олдоогүй" дуу манай спортынхны ганц сүлд дуулал болоод удаж байна. Тамирчин хүнд жинхэнэ хүч, зориг урам хайрласан сайхан дуу шүү. Олон жил тамирчин биднийг огшоож, сонсох бүрт сэтгэл зүрхэнд минь гал асааж чаддаг бүтээл дээ. Монгол улс гэж байсан цагт энэ дуу эгшиглэсээр байх нь ойлгомжтой.
Л.Бат
