Монголын орон сууц улс төрийн асуудал болов. Манай төр, улс төрчид болон иргэдийн эдүгээ ярьж хэлж буй асуудлуудыг зуу гаруй жилийн өмнө европт тавьж байсан гэдгийг манайхны хэн ч мэддэггүй нь гачлантай. Түүнчлэн энэ асуудал онол-практикийн халуун маргааны сэдэв болж, түүний мөн чанарыг аль хэдийн танин мэдсэн гэдгийг бас л мэддэггүй юм. Энэ тухай өгүүлсү.

Пьер Жозеф Прудон (1809-1865) гэдэг нэгэн франц эр тухайн үед их мандаж байсан юм. Тэр улс төрч, нийтлэлч, эдийн засагч, гүн ухаантан, социологич байсан ба францын парламентийн гишүүн хүртэл болж байжээ. Түүнээс гадна тэр өөрийгөө анархист гэж нэрлэсэн анхны хүн юм. Эдүгээ түүнийг анархизмын хамгийн нөлөө бүхий онолчдын нэг гэж үздэг юм. 1848 оны хувьсгалын дараа өөрийгөө холбоотны үзэлтэн (федералист) гэж зарлаж байсан.

Энэ Прудон яасан гэхээр орон сууцны асуудлыг шийдвэрлэх “хялбар” санал дэвшүүлэн олон түмний дунд ихээхэн нөлөөтэй болжээ. Энэ нь тухайн үеийн социалист хөдөлгөөнтэй онолын маргаанд орохын үндэслэл болжээ.

Ингээд Маркс “Философийн гуйланчлал”, нэлээн хожим Энгельс нь “Орон сууцны асуудалд” товхимол бичиж Прудоныг дарж авчээ. Энд өгүүлэх маргаан нь марксист онолыг баримталсан хэдий ч орон сууцны асуудлын нийгмийн шалтгааныг бүрэн харуулж чадсан суурь томоохон бүтээл юм.

“Орон сууцны асуудалд” товхимлыг 1872 оны анх сонины цуврал өгүүлэл маягаар нийтэлсэн юм. Түүний оршил “Хурдасгасан шилжилт хийж байгаа тийм үе бол голдуу “орон сууцны гачигдалтай” үе байдаг” гэж эхэлдэг. Ингээд цаашаа урсаж өгдөг юм. Гайхамшигтай бүтээл л дээ.

Монголын “марксистууд” Маркс, Энгельсийг “их уншсан” гэдэг боловч энэ зохиолыг мэддэггүй юм. Орон сууцаа оросуудаар бариулж байсан болохоор орон сууцны “онол” нэг их сонирхоогүй байх. Харин аз болж Маркс, Энгельсийн 3 боть түүвэр зохиолын эмхтгэл гаргахдаа 2 дугаар ботид нь оруулсан юм. Ямар азаар хасаад хаячихаагүй юм. Тэхээр либералууд ор тас мэдэхгүй. Ингэхээр Монголд мэдэх хүн бараг байхгүй гэсэн үг.
Одоо Ф.Энгельсийн “Орон сууцны асуудалд” зохиолыг уншаад үзэхийг зөвлөж байна. Монголоор бол Маркс, Энгельсийн 3 боть “цэнхэр” цувралын 2 дугаар ботид байгаа. Тэгээд төр засаг нь, төрийн бус байгууллага нь, иргэд нь зуу гаруй жилийн өмнөхөөс хэр илүү сэтгэж байгаагаа харахгүй юу…

Манай олон хүн бид XXI зууны шинэ хүмүүс гэж бахархдагийг би сайн мэднэ. Үүнийгээ цаг тооны бичгээр биш, сэтгэлгээгээрээ хэмжих ёстой гэж санана. Одоо бидэнд тулгараад буй 100 мянган орон сууцны асуудлаа зуу гаруй жилийн өмнөх аргаар шийдэх гэвэл яав ч орчин үеийн хүн болохгүй биз дээ. ?! Хэрэв зуу гаруй жилийн өмнөх хүмүүсээс илүү гарч сэтгэж чадахгүй бол нэг их шинэ хүн болох ч юу л бол ?!

Энгельс ийн бичиж байна:

“Орчин үеийн том хотуудын өсөлт, зарим районд, ялангуяа хотын төвд газрын өртгийг зохиомол байдлаар ихэнхдээ асар их хэмжээгээр нэмэгдүүлэхэд хүргэж байна. Эдгээр газар дээр барьсан барилгууд энэ өртгийг нэмэгдүүлэхийн оронд харин хорогдуулдаг юм. Яагаад гэвэл тэр барилгууд өөрчлөгдсөн шинэ нөхцөлд тохирохгүй болоход нь авч хаяж өөр барилгаар сольдог билээ. Юуны урьд төвд байрласан ажилчны орон сууц ийм байдалд ордог бөгөөд эдгээр орон сууцанд хэчнээн олон оршин суугчтай байлаа гэхэд ч хөлс нь зохих хэмжээнээс давж чадахгүй буюу эсвэл давах нь ямар ч гэсэн туйлын удаан байдаг. Эдгээрийг авч хаяж оронд нь дэлгүүр, агуулах, олон нийтийн байр байшин барьдаг…Үүний дүнд ажилчдыг хотын төвөөс зах руу нь хавчин хөөх болжээ. Ажилчдын орон сууц, ер нь жижигхэн байрууд ховор, их үнэтэй болж, их төлөв бүр олдохгүй байх болжээ. Учир нь ийм нөхцөлд барилгын аж үйлдвэрээс ажилчдад зориулж орон сууц барих нь тун ч ховор байдаг бөгөөд үнэтэй байрууд бол дамын панз хийхэд үлэмж ашигтай юм…”

Ф.Энгельс. Орон сууцны асуудалд. “Орон сууцны асуудлыг Прудон хэрхэн шийдвэрлэж байгаа нь” хэмээх 1 дүгээр бүлгийн хэсгээс. К.Маркс. Ф.Энгельс. Түүвэр зохиол. 2 дугаар боть. 258 дахь тал.
Өнөөдрийн Монголыг хэлсэн юм шиг байгаа биз…

Нөгөө Прудон нь ингэж хэлж байна:

“Аль нэг үед баригдсан орон байшингийн жинхэнэ өртөг нь байрны хөлсний хэлбэрээр уг эзэндээ аль хэдийн хангалттай хэлбэрээр төлөгдсөн боловч ер нь тэр байшин нийгмийн хөдөлмөрийн зохих хувийг авах хууль ёсны мөнх үндэс болж байдаг юм. Жишээ нь, 50 жилийн өмнө баригдсан байшин гэхэд түүний анхны зардал нь энэ хугацаанд түүнээс авч байгаа байрны хөлсөөр 2, 3, 5, 10 дахин түүнээс ч олон дахин нөхөгдсөн байдаг.”
Энэ үгийг манай бараг бүх улс төрчид, өмчтөнгүүд, өмчтэй болохыг хүсэгчид хэлдэг “монгол үг” биш гэж үү ?! Прудоны талд ормоор байгаа биз ?!

Би гайхаад байдаг юм. XXI зуун Монголын ардчилагчид XIX зууны анархист Прудоны үгийг зуу гаруй жилийн дараа үг үсэггүй давтан хэлж байгаад. Энэ их хачин давхцал байгаа юм.

Ахиад нэг жишээ авъя. Прудонист Закс ингэж хэлж байна:

“Тэд байрны (ажилчин анги -Х.Д.Г) хөлсөнд жаалхан ч гэсэн юм хэмнэхийн тулд харанхуй, чийгтэй, жижигхэн сууцанд өөрөөр хэлбэл ариун цэврийн аль ч шаардлаганд огт нийцэхгүй тийм сууцанд суух буюу…хэдэн айл ч хамтран нэг байр, тэр ч байтугай ганц тасалгаа хөлсөлж авдаг байна (учир мэдэхгүйн харгаагаар л тэгж байна.) Энэ бүгд нь байранд бага мөнгө зарах гэснээс болсон хэрэг. Гэтэл тэд архи уух, элдэв бусад огт хэрэггүй цэнгэлд орлогоо үнэхээр нүгэлтэй муухай үрдэг байна.”

Энэ монголын улс төрчид болон төрийн бус байгууллагынхны радио, телевизээр өдөр болгон бидэнд хэлдэг үг биш гэж үү ?! Хэрэв Та бүхэн зохиолыг уншвал Монголоор дүүрэн прудоны анархистууд байгааг олж үзэх болно. Энийг бол хамгийн адгийн хоцрогдол гэж хэлж болно.

Энгельс үүнийг задлан шинжилж шүүмжилсэн юм. Үүнд л энэ зохиолын танин мэдэхүйн ач холбогдол оршино. Энгельс ингэж хэлж байна:

“…(Прудон-Х.Д.Г) Нэгдүгээрт, байрны хөлс нь уг орон байрыг барьсан зардлын хүүг нөхөөд зогсохгүй, бас засварын зардал, найдваргүй өр, байрны төлөгдөөгүй хөлсний дундаж зардлыг, мөн түүнчлэн сул байгаа байрнаас гарч болох элдэв зардлыг нөхөх ёстой гэдгийг, эцэст нь орон байшин яваандаа суухад тохиромжгүй болон үнэ цэнээ алддаг учраас уг барилгыг барихад оруулсан капиталын зохих хувийг жил бүр нөхөж төлөх ёстойг анхаарахгүй орхиж байна. Хоёрдугаарт, байрны хөлс нь уг орон байшин байгаа газрын өртөг нэмэгдэхэд оногдох зохих хувийг нөхөж байх ёстой, ингэхлээр байрны хөлсний нэг хэсэг нь газрын рент юм гэдгийг анхаарахгүй орхиж байна. Газрын өмчтөний оролцоогүйгээр газрын өртгийг ийнхүү нэмэгдүүлэх нь уг эзэнд биш, харин нийгэмд зүй ёсоор хамаарна гэж мань Прудон тэр дороо тайлбарлан хэлж байгаа нь үнэн. Ингэснээрээ уг чанартаа газрын өмчийг устгахыг шаардаж байгаагаа тэр мэдэхгүй байна…”

Энд Энгельс орон сууцны асуудлыг газартай холбож: орон сууцны чинь дор газар байдаг, газрын рент байрны хөлс хоёр чинь эдийн засгийн нягт холбоотой гэдгийг анх удаа харуулсан юм. Мөн энэ номондоо мөнгө хүүлэл хийгээд түрээсийн асуудлыг хамгийн дэлгэрэнгүй авч үзсэн юм. Суу ухаан гэж үүнийг хэлдэг юм.
Иймээс манай залуусыг “Орон сууцны асуудалд”-ыг уншихыг уриалж байна. Би Та нарыг “марксист” болгох гээгүй, наад 100 мянган орон сууцны асуудлаа аятайхан шийдээсэй л гэж ингэж хэлж байна. Ер нь Монголын орон сууц, гэрээ түрээсийн гэх гацчихсан бүх “асуудлаа” шийдэхэд чинь хэрэг болох л байх. Яагаад гэвэл “механизмын тухай” онолын ном их ховор байдаг юм.

Одоо манайд орон сууцны асуудал ярьж байгааг нь харахад манайхны эдийн засгийн боловсрол гэж ёстой “хөгийн, чааваас юм” байдаг юм. Одоо чинь манай эдийн засаг тэр чигээрээ мөнгө хүүлэл болчихсон байна…
Энийг нь хэлэхээр юу ч мэдэхгүй хэвтэж баахан орчин үеийн нэр томъёо хэлнэ. Нэр томъёогоор моодлохоо больмоор байна. Нэр томъёогоор ямар ч ажил хийж болохгүй. Нэр томъёогоор сэтгэлгээний хоцрогдлоо хаацайлж бас л болохгүй…

Орчин үеийн болохын тулд тулгамдсан асуудлынхаа мөн чанарт орох хэрэгтэй. Үүний тулд онолын суурь бүтээлүүдийг унших хэрэгтэй. Түүний нэг оргил нь Маркс, Энгельс гарцаагүй мөн.

Харин энэ сургаальд авах гээхийн ухаанаар хандах ёстой нь зүйн хэрэг. Энэ утгаар нь Маркс, Энгельсийн сургаалийг устгачихсан ухаантай, зоригтой аавын хүү дэлхийд төрөөгүй байгаа…

Баабар эд нар л коммунист гэж харааж нулимаад устгана, устгачихсан гэж бодоод байх шиг, хуцваа л байхгүй юу…