Энэ жилийн наадмын сонин сайхныг магтан ярих биш саар муухайг нь шүүмжлэн хэлэлцэх хүмүүсийн тоо улам л нэмэгдэж байна. Тэгвэл ард түмэн ардын хувьсгалын 93 жилийн наадмынхаа морь, бөхийг тойрсон ямар шүүмжлэл өрнүүлж байгааг тоймлон хүргэе.

    Жил жилийн наадмын дараа допингийн асуудал дуулиан тарьдаг. Энэ жилийн хариу мэдээж намар гарна. Гэтэл олны дунд бөхчүүд өөрийнхөө өмнөөс өөр хүний шээсийг өгдөг. Энэ үйл явдалд шинжилгээ авдаг хүмүүс ч холбоотой мэтээр элдэв зүйл яригдах боллоо. Иймэрхүү яриа газар аваад байвал ард түмний наадмаа үнэлэх үнэлэмж үгүй болно. Тиймээс цаашид допингийн шинжилгээг Монголдоо хийдэг лаборторитой болох талаар ажиллах хэрэгтэй байна. Шинжилгээний хариуг төв цэнгэлдэхэд камерийн өмнө олон нийтэд нээлттэй хийх ёстой. Тэр ч бүү хэл бөхчүүд шээсээ хэрхэн өгч байгааг ч камераар харуулах хэрэгтэй. Өнөөгийн явган яриа ийм шийдэлд хүргэж байна. Ингэж байж монгол бөхөө цэвэр шударгаар өрсөлддөг, ард түмэн нь элдэв яриа эргэлзээгүй дэмждэг. Бөхчүүдийнхээ үнэн хүчийг шагшин магтдаг болно.
Энэ жилийн наадамд түрүүлсэн арслан Н.Батсуурь хамгийн цуцашгүй бөх байсан. Улсын начин Р.Пүрэвдагва, гарьд Д.Рагчаа, заан Ч.Санжаадамба, гарьд Ш.Жаргалсайхан нартай дараалан удаан барилдсан. Тэгсэн мөртлөө цуцахгүй байсан. Бусад бүх бөхчүүд нь амсгаадаж эцэж цуцсан. Хамгийн баяртай, ааг омогтой гэх заан Ч.Санжаадамба хүртэл амсгаадаж байсан. Тиймээс шинэ арсланг бэлтгэлээ гайхамшигтай хийсэн, энэ наадмын хамгийн хүчирхэг хүн байлаа гэж магтах хүн олон байхад бас ганцаараа ийм чадалтай бөхчүүдтэй бараг амралтгүй шахуу барилдаад цуцахгүй байна гэдэг нь “но”-той хэмээн сэжиглэх иргэд цөөнгүй гарав. Иймэрхүү хардлагыг алга болгохын тулд допингийн шинжилгээг эх орондоо, элдэв хартай хүмүүсийн хараан дор хийх цаг боллоо.


Энэ жилийн наадмын талбайд олимпийн аварга Н.Түвшинбаяр харцагыг малгайтай нь түмний өмнө өргөж унагаасан шившигтэй үйл явдал боллоо. Учир нь энэ жилийн наадмын дөрөвийн даваанд Улсын харцага Н.Түвшинбаяр, начин Ц.Одбаяр хоёр барилдсан юм. Тэгээд Ц.Одбаяр нь барилдахгүй зугтаад хөлийн цэц хэд хэдэн удаан сануулга өгсөн. Эцэст нь Н.Түвшинбаярыг давсанд тооцсон. Н.Түвшинбаяр малгайгаа аваад туг тойрохоор гүйх гэтэл начин Ц.Одбаяр хойноос нь тэвэрч аваад шидчихсэн. Ингээд хоёр бөх маргалдаад эхэлтэл цагдаа нар гүйж очоод асуудлыг зохицуулан Н.Түвшинбаярыг туг тойруулсан. Үүнд олон нийт ихэд эгдүүцэж “одоо байтлаа барилдаж байгаа бөхийн маргааныг цагдаа очиж зохицуулдаг боллоо. Бэлээхэн зохицуулах ёстой хөлийн цэц, засуулууд байхад цагдаа юу юм бэ? Жирийн бөхийг барилдахад цагдаа ингэж ногоон талбай дээр очиж салгадаг уу? Олимпийн аваргад тал засахаа болиоч ээ. Н.Түвшинбаяр хөлийн цэц, засуул, цагдаа нартай нийлж давлаа” хэмээн орилолдсон юм. Тэр ч бүү хэл “Одбаяр, Одбаяр” хэмээн Өмнөговийн начин, Ажнайн Д.Бат-Эрдэнийн бөхийг алдаршуулав.
Ер нь цаашдаа цагдаа барилдаж, маргалдаж байгаа бөхийн маргааныг шийдвэрлэх гэж оролцсоор байх уу? Цагдаа нар жирийн бөхийн талд биш олны танил аваргуудыг хамгаалж гүйх шударга явдал уу? Н.Түвшинбаяр, Ц.Одбаяр хоёрын маргааныг шийдвэрлэх гэж ногоон талбайд гарсан цагдаа нарт ямар арга хэмжээ авах вэ? Ер нь арга хэмжээ авч ард түмэнд мэдээлэх нь шударга ёсонд нийцнэ. Тэр ч бүү хэл ямар цолтой, хэн гэдэг цагдаа байсныг ард түмэнд зарлах нь бас л шударга үйл явдал болно.


    “Гарьд магнай” хэмээх олны хайртай кинон дээр молги Очир “Монгол бөхийн дэвжээгээ өс хонзонгийн талбар болгож болохгүй” гэж айхтвар ухаантай үг хэлдэг. Гэтэл Монгол бөхийн дэвжээ одоо өс хонзонгийн талбар болчихоод байна.
Энэ жилийн наадам зодоон цохионоор дүүрэн байлаа. Тухайлбал улсын харцага М.Батжаргалын төрсөн дүү аймгийн арслан М.Бат-Отгон улсын харцага Т.Өсөх-Ирээдүйн нүүр рүү нь шанаадаж наадамчдын дургүйцлийг төрүүлэв. Гарыг нь өчиж унагалаа л гэж цохисон боловуу гэж харагдсан.
Бас улсын начин Б.Сугаржаргал уначихаад хөлийн цэц улсын харцага Д.Сэрээтэрийг элэдвээр хэлж, түмний нүдэн дээр салаавчтай гараараа цохиод авсан аж. Бас болоогүй “хөгшин төгцөг минь гарья” гэж давшилсан гэх. Тив дэлхийд гайхуулсан өвгөн харцагыг ингэж цохино гэдэг бол том доромжлол. Бас том тэнэглэл. Ёс жудаггүй байгаагийнх нь илрэл болов.
Мөн начин Ш.Уламбаяр, Ц.Одбаяр, аймгийн арслан Элбэгбаяр зэрэг олон бөхчүүдийг дүрэм зөрчин зугтаж барилдахгүй байсан гэж хасав.
Ер нь Монгол бөхийн холбоо тун удахгүй хуралдаж зодоон, цохион хийсэн танхайрсан бөхчүүддээ арга хэмжээ авч, ард түмэндээ танилцуулах хэрэгтэй байна.


Сүүлийн жилүүдэд хурдан морины уралдаанд эрлийз адуу уралдуулахгүй гэсэн шийдвэр гарсан. Гэтэл энэ жилийн наадмын бага насанд эрлийз төрхийн олон адуу уралдав. Олон нийтийн дунд ч ийм шүүмжлэл их өрнөв. Морины комисс ямар нэгэн тайлбар хийсэнгүй. Тэр ч бүү хэл дааганы уралдаанд монгол даага уралдуулах гэтэл 20-30 л байсан. Тэгээд арга буюу эрлийз даагыг уралдуулахыг зөвшөөрсөн гэсэн яриа тархаж байна. Үнэхээр ийм юм болсоно уу? Цаашид ийм байдал үүсээд байвал яах уу? гэх мэт асуултанд хариулт өгөх цаг ирлээ.