Монголчууд үндэсний бөхдөө хайртай. Эрт үеэс “Эрийн гурван наадам” хэмээн тодотгож, энэ цагт ЮНЕСКО-гийн “Хүн төрөлхтний соёлын биет бус өвийн жагсаалт”-д бүртгэн авах хүртэл нь хайрласаар ирсэн юм. Цөөхөн монголчуудын баярлаж, бахархах шалтгаан нь үндэсний бөх байсаар байгаа нь үүний илрэл. Тэгэх нь ч аргагүй. Аварга, арслан, гарьд, заан тэргүүтэй хүчит бөхчүүд зүлэг ногоон дэвжээнээ дэвэн дэвсээр зүүн, барууны магнайд гарахад түүнийг үзэн суугаа нэгэнд баяр, баясал цаанаасаа төрдөг бас захыг нь мушгидаг. Дэмждэг бөх нь давахад баярлаж, унахад нь харамсаж, халагладаг Монгол зан хүн бүрээс өөрийн мэдэлгүй гардаг характер, цаашдаа ч байх нь маргашгүй үнэн. 1984 онд анх үзэгчдийн хүртээл болгосон “Гарьд магнай” кино одоо ч үнэ цэнээ алдалгүй яваа нь бас нэгэн үнэн.
Үнээ саалгадаггүй “Хоёр Мөнх”-өөс эхлээд “Хоёр Эрдэнэ” тэгээд “Залуу зургаан заан”-аар уламжилж ирсэн орчин цагийн хүчит бөхийн хөгжлийн дараагийн үеийг шинэ аварга, арслангууд нь үргэлжүүлж, үзэгч олноо баясгаж байна.
Гэвч Үндэсний Их баяр наадмын тухай яриа хуучраагүй байхад шөвгийн 16 бөхийн хоёроос нь сэргээш илэрсэн талаарх яриа өндрөө авав. Мэдээлэл анх түгсэн өдрөөс эхлээд бөх сонирхогч, засуул бүр улстөрчид хүртэл хоёр хуваагдаж, сэргээшийн төрлийн бодис илэрсэн гэх тэдгээр бөхийн эрэлд гарав. “Танай, манай”, “Тэр, энэ бөх” гэсээр бараг л Монгол Улс задрах “дөхөв”. Яг л УИХ-ын дэд дарга асан Р.Гончигдорж тэргүүтэй гишүүд хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, Ерөнхийлөгчийн зарлигаар Г.Өсөхбаяр, А.Сүхбат нарт Дархан аварга цол олгосны дараа зүүний магнайд хэн нь гарах тухай маргаан дэгдэж, монголчууд нийтээрээ хоёр хуваагдаж байсан шиг.
Сонирхолтой нь, энэ удаагийнх хоёр бөхөөр тогтсонгүй ээ. Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн, Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх “Бөхчүүдээс допинг илэрсэн бол зохих журмын дагуу хариуцлага тооцоод яв” хэмээн лүндэн буулгаж, хачир нэмэв.
Араас нь Бөхийн салбар хорооны дарга, Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Билгүүн хоёр бөхөөс сэргээш илэрснийг хүлээн зөвшөөрч, энэ сарын 19-нийг хүртэл ямар нэгэн хариу өгөхгүй бол олон нийтэд ил тод зарлахаа мэдэгдлээ.
Түүний энэ мэдэгдэлд Үндэсний баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны дарга, Шадар сайд Ө.Энхтүвшин В сорьцын хариу ирсний дараа сэргээш хэрэглэсэн хоёр бөхийн нэрийг шууд зарлана хэмээн хүч нэмэв. Ямар ч байсан ээлж дараалсан эдгээр мэдэгдлийн учиг В сорьцын хариу ирэхээс шалтгаална, олон нийтэд нэрийг нь зарласны дараа намжих шинжтэй байна. Угтаа шөвгийг 16-д үлдсэн бөхчүүдээс сэргээшийн шинжилгээ авсан даруйдаа холбогдох газар руу нь явуулж, долоон хоногийн хугацаанд олон нийтэд мэдээлэх, асуудал гарсан тохиолдолд нэн даруй хариуцлага тооцох нь Үндэсний баяр наадмыг зохион байгуулах болон түүний салбар хорооны үүрэг. Одоогийнх шиг олон нийтийг талцуулахгүй, бөхчүүдэд ч сургамж болно. Зөв жишиг тогтооно.
Гэтэл найр наадам дуусах тийшээ шувтарч, бөх тойрсон яриа хөөрөө нэг талдаа гарч байхад хоёр бөхөөс сэргээш илэрсэн тухай зарласан нь хуурай өвсөнд чүдэнз зурсантай агаар нэг үйл явдал болов.
Одоо салбар хорооныхон яаж ч тайлбар хийгээд олон нийт хүлээж авахгүй нь мэдээж. Сэргээш илэрсэн гэх хоёр бөхийн нэрсийг зарлахыг шаардана. Тэр хэрээрээ дахин талцал үүснэ. Хэн нэгнийг чичилнэ. Тиймээс тогтолцоогоо өөрчлөх цаг хэдийнэ болжээ. Шөвөгт үлдсэн 16 бөхийн шинжилгээний хариуг долоо хоногийн дотор олон нийтэд зарладаг болъё.
Тэгэхгүй бол “Монгол бөх ариун байвал, төр цэвэр ариун байна гэдэг зүйлийг ярилцаж, ойлголцсон” буюу “Бөх бол Төр” хэмээх дархан аварга, УИХ-ын гишүүн А.Сүхбатын алдарт зүйрлэл бодитоор бууж эхлээд байна.
Г.Ханд
Сэтгэгдэл (3)