Монгол Улс “Саарал жагсаалт”-д оров. Улсаараа шуугилаа. Улстөрчид нь өлгөж аваад шаагицгаав. Буруутныг хайв. УИХ-ын дарга Г.Занданшатар Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хорооны удирдлагуудыг дуудаж уулзан, хариуцлага тооцохоо мэдэгдэв. Н.Баяртсайхан ерөнхийлөгч, С.Даваасүрэн дарга нар албан ёсоор өргөдлөө өгөөгүй ч УИХ-ын чуулганаар хэлэлцэх асуудлын дараалалд чөлөөлөх тухай багтжээ.
Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улс “Саарал жагсаалт”-д багтсан эхний буруутнаар Н.Баяртсайхан, С.Даваасүрэн нарыг “тодруулж”, үүрэгт ажлаас чөлөөлөхөөр болсон нь энэ.
Үүнтэй холбоотойгоор Монголбанкны ерөнхийлөгч Н.Баяртсайхан УИХ-ын дарга Г.Занданшатарт ил захидал илгээжээ. Найман тайлбар бүхий Н.Баяртсайхан ерөнхийлөгчийн захидалд “Бидний ой тогтоомж богино байж болохгүй”-г тодотгоод үүрэгт ажлаа хүлээж авснаас хойшхи хугацаанд ямар арга хэмжээ авч хэрэгжүүлснээ бичжээ.
Сонирхолтой нь, Н.Баяртсайхан ерөнхийлөгчийн ил захидалд онцлох нэг факт байна. Тэр нь 1990 оноос хойш Монголбанкны ерөнхийлөгчөөр найман хүн ажилласнаас зөвхөн нэг Ерөнхийлөгч л бүрэн эрхийн хугацаагаа дуусгасан тухай. 1990 оноос хойш гэдэг нь зах зээлийн нийгэмд шилжсэнээс өнөөдрийг хүртэлх хугацааг хэлж байгаа хэрэг. Монгол Улсын хэмжээнд төрийн мөнгөний бодлогыг боловсруулах, хэрэгжүүлэх эрх бүхий байгууллага нь Монголбанк.
Үндэсний мөнгөн тэмдэгт-төгрөгийн, санхүүгийн зах зээл, банкны тогтолцооны тогтвортой байдлыг хангах замаар үндэсний эдийн засгийн тэнцвэртэй хөгжилд дэмжлэг үзүүлэх нь Төв банкны гол үүрэг. Тиймээс улс төрийн нам эсвэл, Засгийн газар, УИХ-аас хараат бусаар үйл ажиллагаа явуулах эрхийг хуулиар зохицуулдаг.
Энэ хүрээнд тус банкны ерөнхийлөгчийг зургаан жилийн хугацаатайгаар томилдог. Гэвч улс төрийн тогтворгүй байдал, ээлжит сонгуулийн циклийн хүрээнд Төв банкны удирдлага ч улс төрөөс хамааралтай явж ирснийг Н.Баяртсайхан ерөнхийлөгч зориуд тодотгосон нь энэ байв.
Түүний бичсэнийг шүүж үзвэл үнэхээр ч Монголбанкны ерөнхийлөгчийн томилгоо улс төрөөс хараат бусаар биш сонгуулийн цикл буюу парламентын бүрэн эрхийн хүрээнд явж иржээ. Тэдгээр найман хүнийг дурдвал Г.Хүрэрчулуун /1991/, Н.Жаргалсайхан /1991-1992/, Д.Моломжамц /1992-1996/, Ж.Үнэнбат /1996-2000/, О.Чулуунбат /2000-2006/, А.Батсүх /2006-2009/, Л.Пүрэвдорж /2009-2012/, Н.Золжаргал /2012-2016/ нар тус тус ажиллажээ. Эдгээрээс О.Чулуунбат агсан ганцаараа бүрэн эрхээ дуустал хэрэгжүүлснийг харж болно.
Бусад долоон ерөнхийлөгчийн хувьд парламентад МАН, АН олонх болсон үе болон хамтарч эрх барьж байсан цагтай хамаарч байгаа юм.
Жишээ нь, Н.Жаргалсайханы хувьд Ерөнхий сайд Д.Бямбасүрэнгийн Засгийн газрын үед Монголбанкны ерөнхийлөгчөөр томилогдож байв. Гэвч 1991-1992 оны гол дуулиан болох Алт диллерийн хэрэгт таван хүнийг буруутгасны нэг нь Н.Жаргалсайхан байсан билээ. Төв банкнаас банк хоорондын арбитражийн гүйлгээ буюу дилерийн үйл ажиллагааны үр дүнд 100 сая долларын алдагдал хүлээх үеэр төлбөрийг нь улсын нөөцийн 4.4 тонн алтаар хийсэн хэрэг гэх эл хэрэг тэгсхийгээд намжсан. Н.Жаргалсайхан ч ажлаа өгснөөр энэ асуудал замхарсан юм.
Удаахь ерөнхийлөгч Д.Моломжамц агсны тухайд 1996 онд “Ардчилсан холбоо” эвсэл УИХ-д олонхи болсны дараа үүрэгт ажлаас нь чөлөөлсөн байдаг. Түүний хувьд үндэсний шинэ мөнгөн тэмдэгтийг бүтээж, хэвлүүлэх ажлыг зохион байгуулсан, түүн дээр гарын үсгээ зурсан Монголбанкны анхны ерөнхийлөгч болсон нэгэн. Түүний халааг Тэргүүн дэд ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан Ж.Үнэнбат авсан ч 2000 оны УИХ-ын сонгуулиар МАН үнэмлэхүй олонхи болсноор халаагаа О.Чулуунбат агсанд шилжүүлсэн билээ. Хэдийгээр МАХН-ын парламентад үнэмлэхүй олонхи буюу 72 суудалтай үед түүнийг томилсон байдаг 2004 оны сонгуулийн үр дүнгээр солигдоогүй буюу бүрэн эрхээ дуустал ажилласан ганц ерөнхийлөгч нь О.Чулуунбат агсан юм.
О.Чулуунбатын дараа А.Батсүхийг Монголбанкны ерөнхийлөгчөөр томилсон ч гурван жил ажиллаад өөрийн хүсэлтээр ажлаас чөлөөлөгдөх өргөдлөө өгсөн байдаг. А.Батсүхийн оронд Л.Пүрэвдоржийг нэр дэвшүүлэн томилсон ч 2012 оны сонгуулийн үр дүнгээр АН засгийн эрхэнд гарснаар Н.Золжаргал Төв банкны ерөнхийлөгч болсон билээ. "Үнэ тогтворжуулах" хөтөлбөрөөс эхлээд Төв банк Засгийн газрын кассын машин шиг ажиллаж байна хэмээх шүүмжлэлтэй Н.Золжаргал нүүр тулсан ч, сонгуулийн үр дүнгээр тэрбээр өөрийн хүсэлтээр өргөдлөө өгсөн. Түүний халааг авсан Н.Баяртсайхан өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд Төв банкны бодлогыг зангидсан ч ийнхүү үүрэг ажлаасаа чөлөөлүүлэх улс төрийн шийдвэртэй нүүр тулахаар болоод байна.
Эндээс ганцхан зүйл харагдаж байна. Тэр нь О.Чулуунбат агсныг эс тооцвол зах Монгол Улс зах зээлийн нийгэмд шилжсэнээс хойшхи Төв банкийг залуурдаж ирсэн ерөнхийлөгчид бүгдээрээ улс төрийн шийдвэрээр ажлаа өгчээ.
Хэдийгээр Төв банкны удирдлага хараат бусаар ажиллахыг хуульчилсан ч, цаг үеийн гэхээсээ улс төрийн нөхцөл байдал нь тэднийг албан тушаалаа өгөхөөс өөр аргагүйд хүргэдэг бололтой.
Г.Эрхэс
Сэтгэгдэл (5)