Салхитын мөнгөний ордтой холбогдох хэргийн улмаас нэр бүхий 17 шүүгчийн бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх захирамжийг Ерөнхийлөгч Х.Баттулга гаргаад хэдийн таван сарын хугацаа өнгөрчээ. Энэ хугацаанд дээрх шүүгч нараас нэг шүүгч нь гадагшаа зугтаасан бол нэг нь гаднын улсад эмчилгээ хийлгэж буй. Бусад шүүгч нарын хувьд хэргийг АТГ-аас шалгаад заримынх нь хэргийн мөрдөн шалгалт дуусаж, прокурорт шилжүүлсэн мэдээлэл бий. Тэгвэл уг хэрэгтэй зэрэгцэн Улсын Дээд шүүхийн шүүгч Ч.Хосбаяр тэгүүртэй нэр бүхий шүүгч нарын бүрэн эрхийг түдгэлзүүлж, шалгах ёстой, үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн гэх яриа гарсан юм. Тиймээс энэ талаар Улсын Дээд шүүхийн Эрүүгийн танхимын шүүгч Ч.Хосбаяртай ярилцсанаа хүргэе.
-Ерөнхийлөгч Х.Баттулга нэр бүхий 17 шүүгчийн бүрэн эрхийг түдгэлзүүлсэн. Үүний дараа таны бүрэн эрхийг мөн адил түдгэлзүүлэх ёстой, үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн гэдэг зүйл яригдсан. Та энэ процессийг юу гэж харсан бэ. Улс төрийн захиалга гэж харав уу. Эсвэл үнэхээр шүүх салбарт авлига бугшсан болохоор би хардлагад өртчихлөө гэж харсан уу?
-Шалгах ёстой газраас нь шалгана гэвэл шалгуулах л ёстой. Нэг их эмзэгээр хүлээж аваагүй. Хардлага сэрдлэг байсан юм байна гэж бодсон. Олон хүн шалгуулж байгаа шүү дээ. Би ганцаараа шалгуулаагүй. Намайг одоо ч шалгаж байгаа.
-Та хэдэн удаа мэдүүлэг өгсөн бэ?
-Тодорхой хэлж болохгүй байх. Хэд хэдэн удаа мэдүүлэг өгсөн.
-Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс шүүхэд итгэх итгэл нэмэгдэж байгаа гэдэг зүйлийг ярьж байсан. Гэтэл хөндлөнгийн байгууллагаас эсрэгээрээ гэх юм билээ. Таны бодлоор иргэдийн шүүхэд итгэл хэр байна вэ. Таны гаргасан шийдвэрт гомдсон иргэд Шүүгчийн ёс зүйн хороонд хэр олон удаа ханддаг юм бол?
-Шүүхэд итгэх иргэдийн итгэл буурч байгаа бол үүний зарим нь бодиттой биш байх. Өөрөөр хэлбэл, өөрийн биеэр шүүн таслах процесстой нүүр тулаагүй атлаа зөвхөн хэвлэл мэдээлэл болон сошиль орчны сэтгэгдэлд тулгуурлаж авсан мэдрэмж, мэдлэг, мэдээллийн үндсэн дээр шүүхэд итгэх итгэлгүй болж байж мэднэ. Ийм хэсэг нэлээд их бий гэдэгт итгэлтэй байна. Асуудал байсан, байгаа гэх. Шүүгч нар авлига авсан гэдгийг би сонсоод анх би ч гэсэн итгээгүй. Их цочирдсон. Салхитын мөнгөний ордын хэргээр гээд баахан шүүгч нарын асуудлыг шалгаж байна шүү дээ. Сант марал судалгааны төвийн гаргасан судалгаагаар дунд, доод төвшин дэх авлигал гурван хувиар буурсан байна гэж гарсан байна лээ.
-Шүүхэд итгэх иргэдийн итгэл өсөх, буурахад тухайн шүүгч хүний ёс зүйн болоод мэргэжлийн хариуцлага маш чухал үүрэгтэй. Таныг одоо ч хуулийн байгууллагаас шалгаж байгаа. Та өөрийгөө хэр ёс зүйтэй, мэргэжлийн хариуцлагатай шүүгч хүн гэж боддог бэ?
-Би өөрийгөө хангалттай ёс зүйтэй шүүгч гэж бодож байна. Ялангуяа албаны ёс зүй 100 хувь. Хувийн амьдралд анхаарах зүйл байдаг л байх. Гэхдээ шүүгч хүнийхээ хувьд хувийн амьдралд тавигдах шаардлагыг бүрэн хангана гэж бодож байна.
-Та долдугаар сарын 1-ний хэргийн шүүгчээр ажилласан байх аа?
-Тийм.
-Тухайн үед энэ хэргийг ингээд шийдчих гэдэг ч юм уу, хөндлөнгөөс нөлөөлөх гэсэн оролдлого улстөрчид болон бизнесийн салбарынхнаас ирж байв уу?
-Анхан шатны шүүхийн шүүгч байсан шүү дээ. Тухайн үед төрийн өндөр албан тушаалтнуудтай харилцаж байгаагүй.
-Тэгвэл одоо?
-Дээд шүүхэд асуудал өөр юм байна. Улс төрийн нөлөөлөл, шахалт шууд болон шууд бусаар ажиглагдаж байна. Би л хувьдаа ингэж бодож байна.
-Жишээлбэл?
-Дээд шүүх эцэслэн шийддэг гэтэл утгаараа анхан шатны шүүхэд чиглэхээс илүүтэй Дээд шүүх рүү чиглэсэн хандлагууд их байдаг юм байна.
-Танд ямар нэг байдлаар мэдрэгдэж байна гэсэн үг үү?
-Тийм. Шууд болон шууд бусаар шүү.
-Хамгийн их хөрөнгө орлоготой шүүгчээр тодорч багагүй шүүмжлэлд өртсөн. Танай гэр бүл хувийн бизнестэй юү?
-Энэ ойлголт засагдсан гэж бодсон юмсан. Цэг, таслалын асуудал бий. Дээр нь эхнэрийнхээ нэр дээр байдаг компанийн автомашин, мөнгөн хөрөнгө, орлогийг өөр дээрээ бичсэн. Энэ нь буруу юм билээ. Миний алдаа л даа. Компанийн олсон орлогийг гэр бүлийн орлого гэж бодоод биччихсэн. Гэтэл тусдаа явах ёстой байсан юм билээ.
-Удахгүй АТГ-аас хөрөнгө орлогийн мэдүүлэг задлах учраас энэ асуудлыг дахин сөхсөн юм л даа?
-Би бас тэгж бодлоо.
-Шүүхэд нөлөөлөх нөлөөллийг бууруулах, хараат бус бие даасан байдлыг дээшлүүлэхийн тулд шүүхийн багц хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. Одоо Эрүүгийн багц хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах гэж байна. Бид үнэхээр хуулийн салбарт шинэчлэлт хийж чадаж байна уу. Эсвэл шинэчлэл лоозонтой ухралт хийгээд байна уу?
-Хуулийн салбарын нэгдсэн зөвлөгөөн дээр энэ асуудлыг би хөндсөн. Шинэчлэл хийж, хараат бус байлгах гэж байгаа юм бол ийм, ийм өөрчлөлт, шинэчлэлт хийх ёстой гэж. Нэг үгээр хэлбэл, дүрмүүдээ эргэж харах ёстой. Авлигын эсрэг эрх зүйн бий болгох ёстой. Одоо хийж байгаа шинэчлэл зөв. Яахав, өмнө нь авлигын гэмт хэргийг бууруулах арга хэмжээ авч байсан. Гэхдээ нэгдсэн нэг системээр биш өм цөм байсан юм билээ.
-Шүүхээс тухайн хэргийг буцаах нь шүүгч нь прокурор, мөрдөгчийн ажлыг өмнөөс хийгээд байна гэдэг зүйлийг зарим хуульчид ярьдаг. Нөгөө талаасаа шүүхээс хэргийг буцаахгүйгээр нэг бол ял өгдөг, эсвэл хэрэгсэхгүй болгодог процесс нь заавал ял оногдуулах гэсэн бодлого болоод байна гэдгийг нөгөө талаас ярьсаар байгаад хэргийг шүүхээс буцаадаг болсон. Энэ зөв процесс мөн гэж үү?
-Дэлхийн практикт буцаадаг туршлага байхгүй. Өөрөөр хэлбэл, манай хуулийн байгууллагынхан он удаан жилийн хугацаанд нэгнийгээ ойлгож, хамтран ажилласны гай нь энэ. Нэмэлт мөрдөн шалгалт хийх ёстой юм байна, гэмт хэрэг үйлдсэн, үйлдээгүй магадлал өндөр юм байна, бүрэн нотлогдоогүй байна гэж ажилладаг. Таны хэлснээр хэргийг шүүхээс буцаахгүйгээр шууд тасалдаг процесстой байж болно. Гэхдээ эхний үед маш их эрсдэл гарна. Ял завших, эсвэл гэмгүй хүн шийтгүүлэх гээд. Яагаад гэвэл, 90 хувийн баталгаатай ирэх ёстой баримт нотолгоо 60 хувьтай ирвэл цагаатгавал ял завшина биз дээ.
-Гэхдээ нөгөө талаасаа прокурор, мөрдөгчийн чадварыг харуулах юм биш үү?
-Тэгнэ. Тэднээс маш их ур чадвар шаардана. Энэ утгаараа эхний үед эрсдэл ихтэй. Тэгэх зүрх зориг, хүсэл эрмэлзэл шийдвэр гаргах төвшинд бий юү гэдэг их сонин.
-Ингэснээр Улсын Дээд шүүхийн ачаалал хэр нэмэгдсэн бэ?
-Маш их нэмэгдсэн. Эцэслээд шийдчих ёстой асуудлыг хоёр дахиа шүүхээр ачаалал нэмэгдэлгүй яах вэ.
Г.Нацаг-Эрдэнэ
Сэтгэгдэл (14)