“Өөдлөх айл үүднээсээ” гэж. Монгол Улсын дөрвөн зүг, найман зохис дахь хилийн боомтуудын өнөөгийн дүр төрхөөс үзвэл энэ үг бидэнд тийм ч тохирохгүй гэдэг нь илт. Харин аймаг, бүр сумдууд олон сая төгрөгөөр угтах хаалга гээчийг урлаж, босгодог марафон өрнөөд багагүй хугацаа өнгөрч байна.
Хамгийн наад захын жишээ гэхэд өнгөрсөн 2019 онд Өмнөговь, Говьсүмбэр аймаг угтах, үдэх хаалга гээчид 700 сая төгрөг зарцуулахаар төлөвлөсөн бөгөөд энэ жил ашиглалтад оруулах гэнэ.
Олон нийтэд ил болсон мэдээллээр
-Өвөрхангай аймаг 330 сая,
-Эрдэнэт хот 280 сая төгрөг
-Булган аймаг 280 сая төгрөг
-Төв аймаг угтах хаалганыхаа хажуу дахь жижиг хөшөөнд 100 сая төгрөг
-Хэнтий 190 сая төгрөг
-Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумын хаалгыг Сумогийн их аварга Асашёорюү Д.Дагвадорж 70 орчим сая төгрөгөө байгуулж өгсөн гэх
-Ховд аймгийн Мөнххайрхан сумын угтах хаалгыг сумын ЕБС-ийн багш нар таван сая төгрөгөөр
-Дорноговь аймгийн Өргөн сумын угтах, үдэх хаалганд зориулж 28.8 сая төгрөгийг Орон нутгийг хөгжүүлэх сангаас гаргасан гээд тоочоод байвал 21 аймаг, 360 гаруй сумдын угтах, үдэх хаалганд зарцуулсан мөнгийг тоолоод үзвэл олон тэрбумаар хэмжигдэх нь лавтай.
Эдгээрийн дундаас Ховдчууд боржин чулуугаар хаалга босгох бус харин тарьмал ойн хаалга босгох сонголт хийсэн нь олон нийтэд ихэд таалагдсан юм. Аймгийн угтах хаалгаа 10 мянган модоор байгуулахаар болсон уг уриалгад өнөөг хүртэл нэг ч аймаг, сумд бүр цаашлаад хотын удирдлагууд нэгдээгүй ч Ховд аймгийн иргэн бүр мод тарихаар эрвийх дэрвийхээр зүтгэсээр байна.
Монгол Улсын нийт газар нутгийн найм хүрэхгүй хувийг ой мод эзэлдэг. Өөрөөр хэлбэл, “Ямар гоё хаалгатай аймаг бэ” гэж нэг хүн дуу алдах бол “Ямар үзэсгэлэнтэй байгальтай, ямар их ой мод тарьсан хүмүүс бэ” гэж олон мянган хүн дуу алдах нь лавтай.
Угтаа бол дэлхийн улс орнууд мод тариалахын ашиг тусыг хэдийнэ ойлгочихсон, зав гарвал мод тарьж, сиймхий гарвал модоо арчилж суудаг юм билээ. Хамгийн наад захын жишээ гэхэд хөгжлийн төвшнөөрөө манай социализмын үетэй бараг ижилхэн Киргиз улс жилд хамгийн багадаа 300 мянган мод тарьдаг. Үүнийхээ ачаар нийт газар нутгийнхаа тав хүрэхгүй хувь эзэлдэг байсан ойн санг 10 хувь болгож чадсан гэж байгаа.
Үүнээс гадна бид бүхэн өдөр бүр, цаг минут тутамд муу хэлдэг өнөө хятадууд гэхэд ойн хувьсгалыг эхлүүлээд нийт газар нутгийн 40 орчим хувиа ойжуулсан байна. Жишээлбэл, Дорнод аймаг, Халхголоос цаахантай байрлах Рашаан хот гэхэд 1990-ээд оны үед ой модыг ихээр огтолсноос бол уул толгойд нүцгэрч үлдсэн аж. Тиймээс 2000 оны эхнээс ойжуулах аян эхлүүлснээр хуучин өнгө төрхөөөс илүү гарах хэмжээнд хүргэсэн төдийгүй дэлхийн бахархалт үзэсгэлэнт газруудын нэгд зүй ёсоор тооцогдох болжээ. Хятадууд өдөр бүр мод тарьдаг. Тэгсэн атлаа модоо гаднаас худалдаж авна уу, гэхээс өөрсдийн тарьж ургуулсныг огтхон ч хэрэглэдэггүй.
Гэтэл дээр хэлсэнчлэн манай улсын нийт газар нутгийн найм хүрэхгүй хувь нь ойн сан эзэлдэг. Ийм жаахан ойтой хэрнээ жил бүр 1000, 1000 кубээр нь бэлтгэж, импортлодог.
Хамгийн эмгэнэлтэй нь энэ хэмжээнд хүрэх модыг бид жилдээ тарьж чаддагүйд л асуудлын гол оршиж байна. Мод тарьж чадахгүй хэрнээ жил бүр олон тоогоор нь гадагшаа тээвэрлэнэ. Хэдхэн жилийн дараа амьсгалах агааргүй болж, улаан шороогоор шуурсан нүцгэн уул, толгойдтой болох гэж байж хүрэл хөшөө, гантиг хаалганд олон зуун сая төгрөг зарцуулсаар.
Уран дархан, уран барималчын бүтээл мөнхөрч үлдэх ёстойг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ монголчууд бидний туйлшрамтгай, нэг талыг хэт барьдаг зан илүүдсэн үү, гэхээс багадаагүй нь лавтай. Тиймээс л илүүдээ гарсан олон зуун сая төгрөгөө гантиг чулуунд биш амьсгалах агаарт зарцуулаач гэж Засаг дарга нараас гуйх гэсэн юм.
Урин цаг ирж мод тарих мөч ойртсоор байна. Яг ийм цаг үед Ховдчууд шиг угтах хаалгаа тарьмал ойгоор байгуулбал нэг насны гавъяа, нэг насны буян болох нь лавтай.
Ташрамд дурдахад, нэг мод 197 сая төгрөгийн баялаг бүтээдэг бол 180 литр хүчиртөрөгч үйлдвэрлэдэг байна.
Г.Маргад
Сэтгэгдэл (5)