МАН-ын дарга У.Хүрэлсүхийн тэргүүлсэн “Ардын Засгийн газар”-аас Ажлын хэсэг байгуулж, Монгол Улсын нийт нутаг дэвсгэрт олгосон ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг шалгах, шаардлагатай тохиолдолд цуцалж, төр буцаан авах “их ав”-д мордов. Танхимынхаа Шадар сайдаар ахлуулсан эл Ажлын хэсэгт Шадар сайдаас гадна ЗГХЭГ-ын дарга, Хууль зүй, дотоод хэрэг, Уул уурхай болон Байгаль орчны сайд багтжээ. Тэд Монгол Улсын хэмжээнд олгосон ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын лицензэд хяналт тавих, түүнийг олгохдоо хууль зөрчсөн эсэхийг шалгах үүргийг Засгийн газар, Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх өгчээ.
Яг л 2009 долдугаар сарын 16-нд “Гол, мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай” буюу “Урт нэртэй” хуулийг УИХ-аас баталж нийгэм, улс төрийн хүрээнд мэдэгдэхүйц чимээ өгч байсантай агаар нэг нөхцөл байдал өнөөдөр дахин үүссэн хэрэг.
Парламентаас баталсан дээрх хуулийн хүрээнд Монгол Улсын хэмжээнд олгосон хайгуулын болон ашиглалтын нийт лицензийн тодорхой хэсгийн үйл ажиллагаа бодит утгаараа зогсож байв. Бүр тодруулбал, хууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш гол, мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт олборлолт явуулж байсан 1300 гаруй лицензээс 242-ыг нь хүчингүй болгож, төрийн мэдэлд буцаан авсан юм. Хуулийг баталснаар уул уурхайн салбарт нөхөн сэргээлт, хариуцлагын тогтолцоо гэсэн “шинэ” нэр томъёо орж ирсэн юм. Харин одоогийн Засгийн газрын төвшинд өнөөг хүртэл тодорхойгүй явж ирсэн ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөлтэй холбоотой асуудлыг бүхэлд нь шалгаж, цэгцэнд нь оруулахаар болсон нь энэ. Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл, түүнийг дагасан зохисгүй олборлолтыг хазаарлах нь зүйн хэрэг, зөв шийдвэр.
Монгол Улс хэвлийдээ асар их баялагтай. Тэр дундаа нүүрсний. Олон нийтийн ой тоонд Тавантолгой орд газар буудгаас биш 21 аймгийн хэмжээнд том, жижиг гэлтгүй тодорхой нүүрсний орд бий. Олборлолтоо эхлүүлсэн ч бий, хайгуулын шатандаа яваа нь ч байгаа. Нүүрснээс олдог орлого улсын төсөвт жин дардаг нь үнэн л юм бол түүнийгээ олборлож, тээвэрлэж, зараад мөнгө олж болно. Эдийн засгаа ч тэлээд байх бүрэн боломжтой. Тэглээ гээд байгал орчноо орхигдуулж болохгүй. Энэ бүх тусгай зөвшөөрөл дагасан олборлолтын цаана эргэн хэзээ ч нөхөгддөггүй баялаг гэж байна.
Газрын хэвлий дэх баялаг нэг л өдөр дуусна. Олборлолт хийж байсан аж ахуйн нэгж нь орхиод л явна. Харин тэнд байсан уул ус, ургамал дахин хэзээ ч нөхөгдөхгүй. Ухсан газар шороо, сэндийчсэн тал үлдэнэ. Нэгэнт сэндийчсэн газрыг эргээд урдынх нь төрхөнд оруулна гэж байхгүй. Нөхөн сэргээлт хийсэн ч унаган төрхөөрөө үлдэхгүй. Ийм нэгэн эргэлзээтэй гэхээсээ зоригтой шийдвэрийн урд Засгийн газар зогсож байна. Уул уурхайн тусгай зөвшөөрөлтэй тэмцэх амаргүй. Ялангуяа зах зээлийн нийгмийн шилжилтийн үеэс улбаатай ямар нэгэн хяналтгүй олгож ирсэн, өнөөг хүртэл хэнд байдаг нь тодорхойгүй тусгай зөвшөөрөлд шалгалт хийж, эмх цэгцэнд оруулах нь баргийн Засгийн газрын хийх ажил биш.
Хуудуутай, хууль зөрчиж олгосныг нь тогтоовол тэр бүрийн араас ямар нэгэн шахалт, шаардлага магадгүй хэн нэгний эрх ашиг хөндөгдөхийг үгүйсгэхгүй. Тэр бүхэнтэй Засгийн газар нүүр тулж таарна. Гэхдээ хангалттай ухлаа, хангалттай туйллаа.
Одоо цэгцэрье. Нэгэнт цэгцэрсэн тусгай зөвшөөрлийг хатуу хяналт дор хариуцлагатай байдлаар үйл ажиллагааг нь явуулахыг шаардаж, холбогдох зохицуулалт хийж болно. Энэ нь төрийн үүрэг, түүний харьяа агентлагуудын хийх ажил. Хариуцсан ажлаа ном журмынх нь дагуу хийгээгүй, эргээд хяналт хийж чадаагүй, төрийн байгууллага хоорондын уялдаа холбоогүй байдлаас өнөөдрийн уул уурхай дагасан зөрчил маргаантай асуудал үүсч, түүнийг дагасан эргэлзээ хардлага үүссэн нь нууц биш. Юу үнэн энэ л үнэн.
Ямар ч байсан хууль бус бүхэнтэй тэмцэхээ зарласан У.Хүрэлсүх танхимынхаа таван сайдын бүрэлдэхүүнтэй ажлын хэсэг байгууллаа. Аль нэг яам эсвэл агентлагийн төвшинд байгуулдаг ажлын хэсгээс энэ удаагийнх өөр, илүү жин дарах нь тодорхой.
Учир нь, мэргэжлийн хяналт, цагдаа болон тусгай зөвшөөрөл олгох, цуцлах гээд бүхий л асуудлыг эрхэлсэн сайд нар ажлын хэсэгт багтаж байна. Ажлын хэсэгт эрх мэдэл нь хангалттай байгаа хэрэг.
Хууль бусаар олгосон болон нөхөн сэргээлт хийхгүйгээр олборлолт явуулж байгаа тусгай зөвшөөрлийг илрүүлсэн тохиолдолд төрийн яам, агентлаг хооронд албан бичиг хүргүүлж хугацаа алдахгүй гэсэн үг. Асуудлыг цаг тухай бүрт нь шийдвэрлээд явах бүрэн боломжтой. У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар энэ удаад харин ч зөв асуудлыг бариад авчихлаа.
Г.Эрхэс
Сэтгэгдэл (3)