2012 оны 12 дугаар сарын 27-ны өдрийн 10 цагт Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын Бадрах багийн малчин Д.Норовсүрэнгийн таван үхэр нэг дор сэжигтэйгээр үхсэн гэх мэдээллийн дагуу ЦЭГ-ын байцаагч Пүрэвсүрэн, Мөнхдөл, жолооч нартай хамт Байгаль орчны иргэний зөвлөлөөс Гамшгийн эсрэг Үндэсний төвийн Ерөнхий зохицуулагч Ж.Ганбаатар, гишүүн Д.Алдармаа, Сайншанд дахь Байгаль орчны иргэний зөвлөлийн салбар зөвлөлийн дарга н.Батдулам нарын хамт газар дээр нь очсон.
Биднийг очиход уг газрын орчим “Арева” компанийн “Кожеговь” уран олборлох уурхай үйл ажиллагаа явуулдаг байна. 2012 оны 11дүгээр сарын 20-ний өдрөөс хойш уурхай орчмын нутаг дэвсгэр дээр бэлчиж байсан иргэн Норовсүрэнгийн 13 үхэр цувж 24-26-ны өдөр нэг дор 7 үхэр үхсэн байна. Тэдгээр үхсэн мал нь дан тугалан бяруу байжээ. Үхсэн малд гадна харагдах ил шарх сорви байхгүй, халуурсан маягтай хойд хоёр хөлөө чирэн, зарим тохиолдолд өрөөлдөж чирсэн байдалтай үхсэн байсан. Тухайн орчимд очиж Цөмийн энергийн улсын байцаагч нар газар, ус, агаарт цацрагийн хэмжилтүүд хийж, дээж авсан.
Мөн бид хараат бусаар хөрсний шинжилгээг өөрсдийн багажаар авсан. Малчин Д.Норовсүрэнтэй хамтран үхсэн бярууны чөмөг авчран шинжилгээнд өгөөд байна. Уг үхсэн малуудын хэв шинжийн талаар малчин Д.Норовсүрэнтэй ярилцахад “үхсэн малууд нь дандаа уушгиндаа өөрчлөлттэй байсан. Сүүлийн үед хонь, ямаа гаргахад дотор эрхтэнгүүдэд ямар нэг өөрчлөлт анзаарагдах болсон” гэж хэлэв. Үүнийг баримтжуулсан болно.

Тухайн орчин нь уурхайн цооногын өрөмдлөг ихтэй /ойролцоогоор 200 орчим/, өрөмдлөгийн нүхнүүдэд тусгай химийн бодис хэрэглэсэн байх магадлалтай. Маш их гүний ус гаргасан байсан. “Өрөмдлөгийн үед маш их гүний ус гаргадаг байсан. Энэ жил тухайн нутагт цагаан өвс маш их хэмжээгээр ургасан нь гүний устай холбоотой байх магадлалтай” гэж гэж малчин Д.Норовсүрэн ярьсан.

Маш сэжигтэй санаа нь юу гэвэл дан төл мал буюу бяруу үхсэн байна. Мөн ингэ хээлээ хаяж үсгүй ботго гаргасан байна. Энэ бүхнийг баримтжуулж авсан болно.
Тухайн аймгийн мал эмнэлгийн эмч нар болон нутгийн захиргаанаас энэ асуудал дээр хүнд металийн шинжилгээ хийлгэх зөвлөмж өгсөн байсан.

Уурхайн ажилчдын хотхоны ахуйн хогийн цэг бидний чихоос хоёр хоногийн өмнө хашаа хаалттай болсон. Мөн тухайн орчны байгаль орчны хяналт хог хаягдлын дүгнэлт байгаагүй. Уурхайн хотхоны хүмүүстэй уулзаагүй, зөвхөн тойрсон тандалт судалгаа хийгээд ирлээ.
2012 оны 12-дугаар сарын 27-29-ний өдрүүдэд гурван хүний бүрэлдэхүүнтэй Байгаль орчны иргэний зөвлөлийг төлөөлөн Дорноговь аймагт гурван өдөр ажиллаад ирлээ. Ажлын хэсэг дараах дүгнэлтүүдийг хийж байна.

Дүгнэлт:
1. Химийн бодисоор агаараар буюу үнэрлэх эрхтэнээр хордсон байх магадлалтай. Задлан хийсэн үхэр болгон уушгиндаа өөрчлөлттэй.

2. Тухайн компанийн өрөмдлөгтөө үл мэдэгдэх бодис ашигласан байх магадлалтай.

3. Уурхайн өрөмдлөгө ахуйн аюулгүй ажиллагааны дүрэм зөрчигдсөн байх магадлалтай.

4. Уурхайн өмчийн газар болон малчдын малын бэлчээр тодорхой бус.

5. “Кожеговь” уурхай өрөмдлөгтөө ашигласан бодисын тухай мэдээлэл байхгүй. Энэ тухай Цөмийн Энергийн газар нь мэдэхгүй байна.

6. Уг малыг үхсэн тухай тус компанид мэдэгдээгүй байна. Тус компаниас дээрх асуудлаар арга хэмжээ аваагүй байна.
Улаанбадрах суманд Кожеговь компаний ураны хайгуулын үйл ажиллагаатай холбоотой олон зөрчлүүд гардаг, төрийн зохих байгууллагуудын үзлэг шалгалтаар энэ нь илэрч байсан, нутгийн ард иргэд ч иргэдийн хурлаараа тус компаний үйл ажиллагааг зогсоох шийдвэр гаргаж байсан. Гэвч зөрчлийг арилгах арга хэмжээ авагдсангүй өдий хүрэв. Ийм нөхцөл байдал зонхилж байгаа үед уран хайх, олборлох, шар нунтаг үйлдвэрлэх зэрэг үйл ажиллагаа явуулах нь ард иргэд, байгаль орчинд асар их аюул осолтой байгаа бөгөөд, цөмийн энэхүү үйл ажиллагаануудыг зогсоох шаардлагатай байна.