Энэ жил хогны ногоон уутанд 4.5 тэрбум төгрөг зарцуулах шийдвэрийг нийслэлийн удирдлагууд гаргажээ. Өмнөх жил хогны уутанд хэтэрхий их мөнгө гарлагдсан гэх шүүмжлэлийг хүртсэн нийслэлийнхэн энэ жил ч мөн эсэргүүцлийг хүлээж авахгүй бололтой. Тэр бүү хэл уутанд зарцуулах мөнгөө улам нэмж 4.5 тэрбум төгрөг болгосон нь энэ аж.

Өмнөх жил 317 мянга 131 өрхөд 33,3 сая ширхэг хогны уут үйлдвэрлэхэд 3,1 тэрбум төгрөг зарцуулсан. Тэгвэл энэ онд  335 мянган өрхөд 2014 оны дөрөвдүгээр сараас он дуустал буюу есхөн сарын хугацаанд тараах уутанд 4,5 тэрбум төгрөг зарцуулахаар болсонд иргэд ихээхэн бухимдаж байна.

Тэдний бухимдаж буй учир шалтгаан нь ердөө л хог хаягдалтай буруу тэмцэж, төсвийн мөнгийг хий дэмий гарлагдаж байгаад оршино. Мэдээж хогтой тэмцэх нь зөв зүйтэй ажил ч арга нь буруу байна гэдэгт бүх асуудал байгаа юм. Ер нь хогны уут тараах ажил бол хогтой тэмцэх шалгарсан арга биш. Бас хоёрдахь арга ч биш юм. Энэ бол хорь дахь магадгүй түүнээс цаадах арга.

Үнэхээр хогтой тэмцэх гээд байгаа бол 7.5 тэрбумыг хогны уутанд гарлагдаж байхын оронд байрнуудын гаднах пункерүүдийнхээ тоог нэмчих. Өнөөдөр шинээр ашиглалтад орж буй байрууд бүгд гаднаа хогны пункергүй л байгаа шүү дээ. Тэртээ, тэргүй нийслэлийн айл өрхүүд өмнө нь өөрсдөө гялгар уут худалдаж аваад хогоо хаяж болоод л байсан. Цаашид ч 100 төгрөгийн үнэтэй шар, цагаан, бас зориулалтын хар уутанд хогоо хийгээд байж болно. Ийм байтал заавал 7.5 тэрбумаар хогны уут үйлдвэрлэж, тараах хэрэг байсан ч юм уу, үгүй ч юм уу. Түүний оронд хогийн савны тоог нэмж, хог ачдаг машинаа ядаж л долоо хоног бүр ажилдаа гарах шатахуунаар нь хангачих хэрэгтэй бус уу.

Эдийн засаг хүндрэлтэй, элгэрээ мөлхөхдөө тулчихаад байхад олон арван цэцэрлэг, сургууль, эмнэлэг барих мөнгөөр хогны уут үйлдвэрлэж байдаг нь хэр цагаа олсон ажил вэ. Ядаж л хог ангилаад боловсруулах үйлдвэр барьж болно шүү дээ. Хог ангилж дахин боловсруулах үйлдвэр барихад нийтдээ 10 гаруй тэрбум төгрөг зарцуулна гэсэн судалгаа байдаг аж. Гэтэл бид тэр мөнгөөр уут үйлдвэрлээд хаяж байна. Уут бол тараагаад л дуусна. Дахиад л гаднаас түүхий эдийг нь бөөн мөнгөөр авчирч ахин тараагаад л дуусна. Тэгэхээр уут бол цацаад дуусах эд юм. Энэ хэрээр маш их мөнгийг зүгээр л хог болгоод хаяна байна гэсэн үг. Түүний оронд хогийг дахин боловсруулах үйлдвэр барьчихвал үндсэн асуудал маань шийдэгдээд явчих юм. Хогоо ойр, ойрхон ачдаг мөн хогийн саваа сайн бэлддэг бол хог үйлдвэртээ очоод ангилагдаад дахин бүтээгдэхүүн болох нь болоод устгагдах нь устгагдаад явна.

Төр засаг зохицуулалтын ажлыг хийж чадахгүй байж хогны уут тарааж байгаа нь хүмүүсийг бэлэнчлэх сэтгэлгээнд сургахаас гадна төсвийн олон тэрбум төгрөгийг хий, дэмий салхинд хийсгэж байгаа юм. Сүүлийн үед ногоон уут өөрөө хог болж байна гэх шүүмж их явж байгаа. Мэдээж хогийн цэг дээр очоод хаягдаж буй учир хог л болно. Харин түүнийг дахин боловсруулах технологи нь манайд алга. Тийм учраас л ногоон уутанд зарцуулах мөнгөөрөө хог боловсруулах үйлдвэртэй болъё гээд байгаа юм.

Ер нь манайхаас өөр оронд хогийг хог гэж үздэггүй аж. Харин ч өмч гэж үздэг байна. Мөн хогийг  нийтийн өмнөөс нэг компани өмчилдөг жишээ ч бас байна. Гадны орнуудад айл өрх нь өөрсдөө хог хийх зориулалтын хар уутаа худалдаж авдаг. Түүндээ хогоо хийгээд функерт байрлуулдаг. Харин хогны машин нь ойр, ойрхон ирж ачдаг гэнэ. Үүний дараа хогийг үйлдвэрт аваачаад ангилан ялгадаг. Тэндээс дахин боловсруулах боломжтойг нь боловсруулж бүтээгдэхүүн хийж зах зээлд нийлүүлдэг аж. Жишээ нь гялгар уутыг дахин боловсруулаад уут болгодог. Мөн сандал, хайс, хашаа зэргийг хийдэг аж. Цаасыг ч мөн дахин боловсруулж хэрэглээнд гаргадаг байна. Арабын нэгдсэн Эмират улс л гэхэд хогоо хоргүй болгоод гайхалтай тохижсон орчин үеийн хиймэл арал бүтээн босгожээ.  Энэ мэт хогийг дахин боловсруулдаг арга технологи,  олон байхад манайх олон тэрбумаар хогны уут үйлдвэрлэж, түүнийгээ хог болгон хаяж байна.

Хотын Ерөнхий менежер Б.Бадрал “Бид ногоон уутыг дахин боловсруулаад хогны уут болгож байгаа” гэв. Үнэхээр тэгэж  байгаа юм бол хогны уутны мөнгийг нэмж 4.5 тэрбум төгрөг болгох ямар шалтгаан байна вэ? Мөн хотын дарга Э.Бат-Үүл  “Хогны уутыг цаашид үргэлжлүүлэн үйлдвэрлэнэ. Хог ил задгай хаягдаад байгаагийн гол учир нь уут байхгүйгээс болсон. Тэгэхээр хогийг цэгцлэхийн тулд хогны уутыг үйлдвэрлэх ёстой. Дэлхийн бусад орнуудад ч ийм байдаг” гэлээ.

 Дэлхийн бусад орны жишгийг дагах гээд байгаа бол үндсэн асуудлаа зөв шийдэх ёстой бус уу.

Хэсэг жиргээч залуус хогны уутанд 4.5 тэрбум төгрөг төсөвлөж байгааг эсэргүүцэж “Үнэгүй тарааж буй хогны уутны мөнгөөр хүүхдийн эмнэлэг баръя” гэсэн санаачилга гаргасан билээ. Жиргээч залуусын хэлж буйгаар нэг айл өрх сард хогны уутанд зориулж 2600-3000 төгрөг өгдөг. Үүнээс 90 төгрөгийг хуримтлуулж хүүхдийн эмнэлэг барих бүрэн боломжтой гэж байгаа юм. Тус санаачилга ч өнгөрсөн өдрүүдэд хүрээгээ тэлж олон хүний дэмжлэгийг авчээ. Харин үүнийг хотын удирдлагууд дэмжихгүй гэдгээ битүү утгаар хэлж байна лээ. Уг нь 7.5 тэрбум төгрөгөөр хог боловсруулах үйлдвэр биш юм гэхэд эмнэлэг барьчихвал хүнээ дийлэхээ больсон нийслэлийн эмнэлэгүүдийн ачаанаас хөнгөлөх байсан болов уу. Мэдээж эмнэлэг барихын ашиг тусыг энд нэрлээд барашгүй билээ.

Ямартай ч нийслэлчүүд хүссэн, хүсээгүй хагас тунгалаг материалаар хийгдсэн, ногоон өнгөтэй, 15 килограммын даацтай  сэнжтэй ба сэнжгүй гэсэн 65х40 хэмжээтэй хоёр төрөл, дөрвөн багц уутнаас сонголтоо хийж хогоо хаяхаас өөр сонголтгүй болж байна. Бас энэ уутанд хогоо хийхгүй бол торгох зэрэг арга хэмжээ гэсэн журамтай шүү дээ.