10:00 цагт: Нийслэлчүүдийн ая тухтай амарч зугаалах орчныг бүрдүүлэх зорилгоор БОАЖ-ын сайд Д.Оюунхорол хуулийн хүрээнд Зайсан дахь Энигма компанийн газраас 3 га газрын эрхийг цуцалсан. Энэ асуудал өнөөдрийг хүртэл шүүх дээр маргаантай байгаа юм. Тэгвэл өнөөдөр БОАЖЯ-ны хүсэлтийн дагуу Захиргааны хэргийн шүүгч газар дээр нь ажиллаж, нөхцөл байдалтай танилцахаар болжээ.

10:00 цагт: Шадар сайд У.Хүрэлсүх түймрийн голомтод ажиллаж байгаа алба хаагчид, Онцгой байдлын байгууллагад дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор иргэдийн санаачлагаар эхлүүлсэн сайн дурын хандивын аянд нэгдэж, хандив тусламжаа илгээсэн төрийн болон төрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгж байгууллага, иргэдийн төлөөллийг хүлээн авч, хүндэтгэл үзүүлж, Талархал гардуулна. Хаана: ОБЕГ

11:40 цагт: Есөн хөлт танхимд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулга Үндэсний шигшээ багийн тамирчин Соронзонболдын Батцэцэгт Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар цол хүртээх ёслол болно.

12:00 цагт: Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд гудамжны бүжгийн тулаантай.

13:00 цагт: УБТЗ-ын Удирдах газрын өмнөх талбайд ”Ган зам” дууны хөшөөнд цэцэг өргөх ёслол болно. Дараа нь уг дууны үгийг зохиосон төрийн шагналт яруу найрагч Ч.Лхамсүрэн агсны амьдрал уран бүтээлийн тухай гэрэл зургийн үзэсгэлэнгийн нээлт болно. Уг арга хэмжээнд УБТЗ-ын удирдлага, их зохиолчийн гэргий оролцоно.

Үертэй гол, мөрний усанд орохгүй, гарам, жимээр явахыг анхааруулж байна

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Монголбанкны ерөнхийлөгч Н.Баяртсайханыг өxчигдөр хүлээн авч уулзлаа. Уулзалтын үеэр ОУВС-гийн өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөртэй хийсэн хэлэлцээрийн явц, хэрэгжилт, гарч буй хүндрэлүүдийн талаар санал солилцон ярилцав.

Өнөөдөр буюу наймдугаар сарын 2-ны лхагва гарагт гурван дүүрэгт цахилгаан хязгаарлана.

Монголбанкны Ерөнхийлөгчийн 2008 оны тушаалаар “Ипотекийн зээлийн үйл aжиллагааны журам”-ыг баталсан. Гэвч өнөөгийн цаг үетэй нийцэхгүй болсон зарим зохицуулалтыг шинэчлэн, хэт нарийвчилсан заалтуудыг өөрчилж, банкуудын орон сууцны ипотекийн зээлийн үйл ажиллагааг зохистой аргачлалаар хангах зорилгоор журмын шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулж, олон нийтээс санал авах зорилгоор Төв банк танилцуулсан байна. Тэгвэл энэхүү журмын онцлох заалтыг 24 баримтаар хүргэж байна.

“Яагаад Монгол ялав ?”…
Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нөлөөлсөн цорын ганц мессеж бол “уугуулын тухай” асуудал байсан. Хотын газар, 60 тэрбум энэ тэр бол ямар ч улстөрчид, тэр тусмаа өнөөгийн авилгад нэвшсэн Монголын улстөрд байдаг л “цол гуншин”. Тэгээд ч карьерынх нь туршид нь дагалдаж ирсэн энэ хэл үгэнд М.Энхболд дэвтчихсэн байсан. Тэр дэвтсэн шавар дээр хэчнээн мэдээллийн бороо асгавч ханасан шавар нэмж нялцайхгүй. “Ийм юмгүй” нэр дэвшигчийг, тэр тусмаа авилгажсан ардчиллын жилүүдийн дийлэнх хугацаанд эрх барьсан МАН-аас олоод дэвшүүл ээ! гэж хэлбэл тавласан болох байлгүй. Тэгээд ч “иймхэн асуудлаар” яаж ч дайрсан М.Энхболд парламентын сонгуульд итгэлтэй ялдаг, тэгээд УИХ-ын дарга болдог улстөрч гэдгийг бодох ёстой! Прагматикаар харвал энэ “уугуул биш” нөхөр газрын авилгаар хөшүүрэгдүүлээгүй бол намын дарга, ерөнхий сайд, УИХ-ын дарга болохуйц улстөрч мөн үү? Мэдлэг боловсрол, харизм, зориг, үзэл санааны хувьд ?
60 тэрбумын асуудал бол төрийн эрх мэдлийг хуйвалдааны аргаар авсан хэрэг учраас жичид нь авч үзэх асуудал. Энэ үйл явдлын үр дүн өнгөрсөнд биш, ирээдүйд хамаарах асуудал болчихлоо. УИХ тарах хүртэл… Гол нь УИХ-д боовны асуудалтай эр, эмс шавсанд биш төрийн алба тэр чигээрээ Хятад мандарины түшмэдийн ёс шиг хаандаа “ёсны” өргөл өргөөд захирдаг хүрээндээ дураар авирладаг, авилгаддаг болсонд байгаа юм.
Гэхдээ Умардын нүүдэлчдийн төрт ёсны 2200 гаруй жилийн түүхэн уламжлал Монголчуудын яс цусанд шингэсэн байна. Хэрэв сая М.Энхболд ялсан бол Монголчууд оршин тогтнох бүхий л хугацаандаа өрсөлдөж ирсэн хөршдөө ялагдах байв. Ингэсэн бол Юнлөд Хархориныг сүйтгүүлсэн, Галдан Зуунмодонд ялагдсанаас ч илүү урхагтай. Мэдээж ХКН-ын гишүүн М.Энхболд юу юугүй Чен И, бяцхан Сүйн дүрд тоглоод, Хятадын далбаанд мөргөөд унахгүй л дээ, гэвч энэ цагаас “үндэсний дархлаа” дарангуйлагдаж, дараа нь цэвэр хятад хүн дэвшсэн ч тархи толгой нь “даяаршин шинэчлэгдсэн” Монголчууд хүлээн авахад бэлэн болох байв. Үүний жишээг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн охорхон түүхээс ч харж болно. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 30 дугаар зүйлийн 30.2-т заасан “уугуул” хэмээх нэр томъёо Ц.Элбэгдоржоос болоод “эсэргүүцэх” чадвар нь илэрхий суларчихаад байсан юм. Чухамдаа түүнийг одоогоос найман жилийн өмнө дэвшүүлэхийн тулд “Уугуул гэж таван үеэрээ Монголд оршин суусан хүнийг ойлгодог, түүнийг нь Оросууд шоолдог байсныг өөрчлөөд ердөө “…Эцэг эх нь Монгол Улсын харъяат бол уугуулд тооцох” УДШ-ийн тайлбар гаргуулсан юм. Шинжааны уугуул болчих гээд…
Нүгэлт алдаагаа хүлээх нь тэр цагт “Үеийн үед даяар Монголыг голомтыг түшин ирэгчдийн алдар бадартугай” гэж омтгойрон үймж явсан тал бий юм. Энэ цагт МАН-аас нэр дэвшигчийн эцэг ч энэ бадаргуулт ерөөлд хамаарагдах авч бас бодох зүйл байсан ажээ. Тиймээс манай Халхын чимээгүй бодлогоширонгуй, хэт назгай, удаан тайван араншингийн цаана энэ мэтийг гүйцээн бясалгах ухаан оршдог ажээ. Уулынхны түргэн ааш, угаас залуу насны хурц, богино бодол ч алдаа болохыг ухаарах, ингэхдээ баясгалантайгаар эргэцүүлэн бодох хувь оноосон тэнгэр дор мөргөмү! Ухаарсан нь төдийд Монголд гал голомтоо түшин ирэгч өвөрлөгчид голдуу хятад эхнэр, нөхөртэй болж байсан нь гагцхүү соёлын учир шалтгаантай мэт. Тэр нь алсдаа бидэнд аюул тарих юм чинээ тэр хүмүүс бодоогүй нь лавтай. Хөршүүдтэйгээ найрамдаж хилийн цэргээ хүртэл татан буулгаж байсан тэр үеийн ердийн интернациональч гэр бүл шүү дээ! Тэд улсдаа хоёргүй сэтгэлээр хүчин зүтгэсэн, ял гавъяаг бусдын адил хүртэж явсан, гэхдээ тэд үр хойчийнхоо биеийг төрүүлэхээс ухааныг төрүүлэхгүй…
Гэтэл энэ тайлбараас өмнө “5 үеийн “уугуул”-аас болоод Ерөнхий сайд Д.Бямбасүрэн абугай хүртэл дэвших боломжоо алдаж байсан, гэвч ухаалаг төрийн зүтгэлтэн энэ буурал “Бид энэ төрийг түшилцэж л явах учиртай улс” гэсэн гүн бодлоготой тайлбар өгөөд маргаантай асуудлаас өөрийгөө ч ард түмнээ ч чөлөөлж байсан гэж сонсов. Харин Ц.Элбэгдоржийн тухайд тэр үед олон хүн Н.Энхбаяраас салж л байвал чөтгөртэй ханилсан ч яахав гэдэг логикоор хандсан тул тайлбарыг “нэг үе болгон” нэр дэвшигчийн хүзүү мэт богиносгосон нь алсдаа ийм аюул учруулах байсан гэж зүүдлээ ч үгүй юм. Ялангуяа АНУ-аас дөнгөж ирээд байсан түүний дэлхийд жанжлагч гүрнээс тээн ирсэн даяарчлагдсан неолиберал үзэл санаанд ховсдуулсан Монголчууд “орчин үеийн, боловсронгуй” хүн болохын тулд “Монголоо алдах”-аас сийхгүй байсан юм.
Ингэснээр үндэсний үзэл санаа эвдрэлд орж, унаган соёлоосоо салсан олон Монголчууд эхлээд барууныхныг хүлээн авсан эрчээрээ дараагийн удаад хятад хүнийг хүлээн зөвшөөрөхөд бэлэн болчих аюултай байж. Энэ учрыг саяын сонгуулийн үеэр Хятадын чатуудаар явсан хэлэлцүүлгийг харж байхдаа анзаардаг нь бидний мунхгийн ухаан үдээс хойш гэгч л юм даа.
Бүр 2010 оны Хятадад тархсан “Эх нутгийг минь буцааж өг!” нийтлэлд “… Монголын соёл нь хятад соёлоос ихэд өөр. Нүүдэлчин, мал аж ахуй соёл нь хан Хятадын соёл хэзээ ч байгаагүй учраас энэ нь Монголчуудыг өөрснийгөө өөр гэж нотлохын үндэс байдаг. Энэ соёл нь баруунаас улбаатай дэлхий нийтийн даяарчлал, зах зээл шилжилтийн уеэс улбаатай хөдөөгийн иргэдийн ядуурал, хотжилт зэргээс болж өөрчлөгдөж байгаа нь сайшаалтай. Аливаа улс орны унаган соёл нь уствал тэр улс үндэстэн сөнөснөөс огт ялгаагүй.
Хятад соёлоор монголчуудыг өөрчилнө гэдэг нь нэгэнт бэрх. Тиймээс монголчуудын хотжилт, Америк маягийн даяарчлагдсан соёлын нөлөөг өөртөө ашиглан Монголын унаган соёлыг уусгах нь чухал. Монголын унаган соёл тэдний толгойноос хусагдаж ямар нэгэн соёлын харъяалалгүй хүмүүс болж хувирсан цагт Хятад улсыг маш нааштайгаар хүлээн авч, урих нь дамжиггүй. Коммунизмыг муулах шалтгаанаар энэ асуудал амархан шийдвэрлэгдэж болно. Ар Монгол дахь Хятадын талыг баримталдаг, Хятадад өртэй, хэнэггүй тэнэг улс төрчдөөр дамжуулан энэ алхмуудыг хийж болох юм. Тиймээс Монголыг улам ихээр даяаршуул. Унаган соёлыг нь угаан арчих нь зүйтэй…” гэсэн байв. Тийм л дээ, Монголчууд бид өөр, Хятадын их соёлын нөлөөн дор байдаг Япон, Солонгос, Энэтхэг-Хятадын хойгийн хүн ам олонтой, хүчирхэг орнуудаас ч их өөр байгаа биз?
Монголчуудын заяа түшиж, Ц.Элбэгдоржийн үед ихэд түгсэн баруунжсан соёлд автсангүй, тэнгэр зааж ашгүй М.Энхболд ялсангүй. Үнэхээр барууны өнөөгийн ашгаар бүхнийг хаадаг үзэлд автсан бол Х.Баттулгын талд үзэлцсэн цөөхөн хүн МАН-ын тэр 370 тэрбумаар (үүний 140 тэрбум нь ЗГ-аас тараасан хүүхдийн мөнгө) тооцогдох далай их мөнгөнөөс хэдэн тэрбумыг нь хумслахаар тохироод “урвасан” бол анхнаасаа мөнгө шүтэгч ба өмнөд талынхнаас ч их нүгэл тарих байж.
Тиймээс “Монгол ялах” зайлшгүй шаардлагатай байсан, гэхдээ бүр нарийндаа ганц бус хоёрдогч, гуравдагч ч хөршөө!!! “Үндсэрхэг уриа лозунгаар яллаа” гэж Өмнөд хөршийн буурь сууртай хэвлэлүүд дүгнэж байна, Монгол гэдэг хөрш нь өөрөөс нь бүрэн хараат гэж дүгнэж байсан нь “хялбархан” бутниргүүлсэнд гайхаад байгаа бололтой. Нэмж зайлшгүй хэлэх ёстой нэгэн зүйл бол энэ өрсөлдөөнд бас гуравдагч хөрш ч хатуухан сануулга авсан шүү дээ. Үүнд бас тайвшраад байгаа бололтой. Тэр нь манай гол хөрөнгө оруулагч Англичууд! Гэхдээ энэ давхар цохилтыг Монголчууд хэн нэгний туслалцаа дэмжлэггүй дангаараа хийсэнд асуудлын гол нь байгаа юм. Муу хөгийн эртний домгоор хооллогч, хагас соёлжсон бүдүүлэг зэрлэгүүд! Мөн биз…?
Монголд үндэсний үзэл санаа хэзээ хэзээнээс илүү тархсан, хамгийн нөлөөтэй хэрэглүүр болсон гэдгийг одооноос гадаадад ч, дотоодод ч тооцох л хэрэгтэй болох нь. Үндэсний үзэл санааны эрин эхэллээ. МоАХ анх жагсахдаа л хашгирч байсан “Монголчууд мориндоо” хэмээх үндсэрхэг уриа өнөөдөр дахин цуурайтлаа. Одоо намуудад төвлөж бус үндэсний ба бусад гэсэн үзэл санааны фронтод тулаан үргэлжилнэ. Ийм эрин үе эхэлж байна.
Энэ удаад М.Энхболдын уугуул суугуулын асуудал эцэслээгүй, тактикийн хувьд Х.Баттулгын штаб түүнийг батлах ч гэж зүтгээгүй, харин өөрөөр нь тайлбарлуулахаар шахсан, халуун бөмбөгийг талбай руу нь цөлөөд л хаячихсан. Тэгээд түүнийгээ удирдаад байхад л үр дүн нь ийм. Үүнд нэг л олигтой тайлбар өгөөгүй, нөгөө тал руугаа бөмбөгөө хаяагүй нь М.Энхболдын өөрийнх нь гол алдаа. Энэ сул тал нь “Ийгл” ТВ-ийн бүрэн зураглалд оролцож байхад нь илэрсэн бөгөөд чухам “Энэ асуудлыг л Та тайлбарлачих…” гэсэн найруулагчийн ятгалгад эрс “Үгүй” гэж хэлсэн нь хамгийн том сул тал нь байжээ. Энэ сул талыг нь мэдсэн найруулагч Х.Баттулгыг PR ажиллагааг сэмбийтэл “найруулж” байсан бол яах вэ? Ийм л юм болно. “Наадахь асуудалд чинь М.Э хэзээ ч тайлбар өгөхгүй, итгэ!” гэж байсан.
Мэдээж Х.Баттулгын баг “Хэрэв тайлбарлавал яаж тайлбарлах вэ?” гэдгийг тооцож, түүний араас авах арга хэмжээг ч төлөвлөж байсан, гэтэл МАН-аас нээрээ л ядаж ийм оролдлого ч хийсэнгүй л дээ. Үүнд нэг л хүнд хүчир саад тотгор учирч байсан. Тэр саад тотгоруудыг харцгаая!
М.Энхболдын ялагдлыг Х.Баттулгын, АН-ын, басхүү маш хүчирхэг болсноо нотолсон иргэний хөдөлгөөнүүдийн дэмжлэгийн хүчин зүйлээс хайх бол ерийн л шинжилгээ. Хэн ч үүнийг яаж ч тайлбарлаж бичиж чадна. Гэхдээ нэг зүйлийг энд зориуд сануулах ёстой нь энэ бүх хүчнүүд дээр нэмээд МАН-ынхан зөвхөн үндэсний үзэл санааны тул нэгдсэн. Ингэж дүгнэх хүн байхгүй учраас зориуд дурдаж байна.
Юуны өмнө тэр тотгор өөрөө байсан, хоёрт ийм тотгортой хүнийг хуулийн ганц үгийг харалгүй нүдээ аниад дэвшүүлсэн тэр хүмүүс, хамгийн гол “эсэргүүцэл” МАН дотор нь байсан юм. Ийм л учраас ялагдсан юм. Яг дорноор сэтгэж, шүтэн барилдлагын үүднээс харвал Х.Баттулгын ялалт бол зарим талаар МАН-ын ялалт байсан юм. Харин тэр хагарлыг хэрхэн санаатай хийгээд санаандгүй ашигласан зэрэг нь цэвэр МАН-ын гадаад дахь үйл явц, өөрөөр хэлбэл саяхан хэлсэн шинжилгээнд хамрагдах тул орхиод МАН-ын дотоод руу хараагаа чиглүүлцгээе!
МАН дахь хуйвалдаан
Ерийн улстөрийн тайлбар бол М.Энхболдыг дэвшүүлэн зайлуулахаар МАН дахь фракцууд хэлэлцэн тохирсон тухай таамагт үндэслэж болно. МАН-д С.Баяр-Н.Багабандийн, Сү.Батболдын, У.Хүрэлсүхийн бас Ц.Нямдоржийн фракц нөлөөтэй. Тэгээд ч энэ бол цоо шинэ үзэгдэл биш Н.Энхбаярыг “хаан” байхад яг ингэж годройтуулсан.
2016 оны сонгуулийн дараа М.Энхболд хэтэрхий шунасан юм. Тэрээр эхийн талын хамаатан Ж.Эрдэнэбатад ЗГ-ыг өгөөд, нийслэлийг тоглоомын Су.Батболдод өгч, өөрөө Ерөнхийлөгчид дэвших бэлтгэл болгож УИХ-ын даргын суудлыг авчээ. Мөн намын даргын эрх мэдлийг өөртөө төвлөрүүлжээ. Ийм төвлөрөл нэг талаас МАН-ын уламжлал мэт авч нөгөө талаас хэтэрхий олон хүнийг “гомдоодог”, энэ удаад хэтэрхий олон фракцыг. Түүний хуваалцсан суудлыг харьцуулж үзвэл МАН-даа өгснөөс Ц.Элбэгдоржид өгсөн нь жин дарахуйц, түүнд хамаагүй илүү ноогдсон юм.
Тэр дөрвөн давхар бялууг бусад нь хараад л шүлсээ залгиад сууж байх юм гэнэ дээ! Яг л Сүнзийн сургаснаар “Бүх талаар илүү гэдэг нь бүх талаар дутуу гэсэн үг”. Хэрэв тэр даруухнаар ганцхан УИХ-ын даргын суудалтайгаа байсан бол, за яах вэ, нэмээд намын даргын суудалтайгаа байсан бол нам нь түүнийг ялуулах байсан юм. Хонь бүтэн, чоно цатгалан. Явахаар нь хоёр суудлаа ялалтын уухайтай намын их хурлаас эвтэйхэн хуваагаад авчих байсан. Гэвч тэр дороо хэтэрхий ихийг хэтэрхий шуналтай дарж суусан учраас унагаж байж л бүгдийг нь авахаас өөр арга бусдад нь үлдээгүй хэрэг. Харин энэ үйл хэргийн оролцоог шинжилье!
С.Баяр ба Н.Багабандийн фракц
С.Баяр сонгуулийн ялангуяа Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн гарамгай стратегич мөн биз? Яг үнэнээр нь тодорхойлбол “супер менежер”, олон нийттэй харилцахаас эхлээд хууль зүйн тал, өдөр тутмын үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах хүртэл бүхий л салбар, талбарт хүрч хүртээмжтэй ажиллаж чаддаг ийм хүн одоохондоо Монголд алга. Үүнд нам дахь хувийн харизм, нэр нөлөө нь, Ерөнхий сайдын зангараг нь ч нөлөөлдөг авч энэ удаад харин төгс ажиллаж чадсангүй. “Элчин сайд байх ч дэмий эд байна, Улаанбаатар зочид буудлын …26 тоотоос цухуйж чадахгүй байсаар ялагдлаа“ гэж халагласан тухай яриа үнэн болов уу? Намын Ерөнхий нарийн бичиг Д.Амарбаясгалан олон нийттэй харилцах бүхий л асуудлыг “С.Баяр даргаас асуу!” гэж байж, харин нөгөөх нь сонгуульд “виртуаль” маягаар л оролцож байж…
С.Баяр урт хугацаатай (түүний өмнө удирдаж ялалтанд хүргэсэн сонгуулиуд 45 хоног үргэлжилдэг байсан) сонгуульд гаршсан байж болох талтай, өдий насанд хүн богино хугацаанд өөрчлөгдөж дасан зохицох чадвар муу байх л даа. Хоёр дахин богино хугацаатай сонгуульд яаж ажилладаг вэ? Хэрэв “Туршлагагүй бол зөв баримжаал” гэдэг стратегичийн суурь зарчим яав? Гэтэл С.Баяр санал хураахаас 45 хоногийн өмнө бус 25 хоногийн өмнө ирсэн… Өөрөөр хэлбэл хуучин хуулийн сонгуулийн хоёрдугаар үе эхэлж байхад л “амжиж” иржээ.
Хараажийн хоёр ч стратегийн алдаа гарсан. Цаг хугацаа, орон зайн. Нэгд хугацаа хоёр дахин богино байсан. Хоёрт тойргийн сэтгэхүйтэй хүмүүс сонгуулийн штабыг гардан удирдсан. Ядаж л тэд сонгууль “76 дахин том талбарт, өмнөхөөс хоёр дахин богино хугацаанд” явагдана гэдгийг ойлгоод тактиктаа биш стратегидаа анхаарах байсан юм. Үүнийг С.Баяр л хийж чадна, даан ч тэр хүссэн ч үгүй, хүчилсэн ч үгүй. Гурав дахь ноцтой алдаа нь нэр дэвшигчийнхээ сөрөг имижийг нь өөрчлөхийн тулд хуруугаа ч хөдөлгөсөнгүй. Гэнэн пиарчид нь урьдын адил сонгуулийн компанит ажлын төгсгөлд л гэнэт хужаа хувхайгаар нь дуудаад эхэлнэ, түүний хариулт болгоно гээд “хөшиг нээдэг” ганц реклам бэлдчихсэн сууж байсныг анзаарсан уу? Өөрсдөө Элбэгээг яасан, энэ удаад тийм хариу ирнэ гэж тооцож л дээ… Тийм тэнэг өрсөлдөгч гэж байх уу? Монголчууд ийм ухаантай бол цагаан хэрмийг хэзээ ч давахгүй л байсан даа!
Хуваагчийг зөв олж “хавчуулах”, бас түүнийгээ маллах энэ тэр бол урьдын адил явагдсан, гэвч нэг ялгаа нь хуваагчдаа даруулсан шившигт ялагдал түүхэнд цөөн боловч тохиох юм даа! Ерөнхийлөгчийн сонгуульд “бие хүн-нэр дэвшигч” голлох нь ойлгомжтой л доо, гэхдээ МАХН-аас дэвшүүлэх нь хоёр талдаа иртэй хутгаар наадсанаас юуны ялгаа… Яахав парламентад суудалтай нь МАХН юм хойно гэж тайлбарлаж болно. Тайлбар яах вэ, МАН гурваар орж баларсан нь факт.
Хэрэв үнэхээр гайхалтай менежер мөн юм бол С.Баярын энэ сонгуульд тов тодорхой гүйцэтгэсэн үүрэг бол М.Энхболдыг гуравдугаарт шидсэн юм. Сайн стратегичийнхаа хэрээр сайн л ажиллаж. С.Баярт хэчнээн хол хөндий байгаад нэр дэвшигчээ ядаж хоёроор гаргах ухаан дутав гэж үү? Эсвэл С.Баяр нэр дэвшигчээ гурваар алддаг бусдаасаа ялгарах юмгүй ердийн тэнэг архичин уу?
Энд нэг учир шалтгаан бий, Англичууд Монгол дахь нөлөөллөө хадгалж үлдэхийг маш их сонирхож байв. “Рио Тинто” Монголчуудыг маллаад алт, зэсийг нь олборлодог юм гэхэд зарахдаа Хятадуудыг маллаад байх нь харин юу л бол. Тиймээс 2012 оны сонгуулийн дараа хэтэрхий хүчирхэгжсэн Монгол дахь Хятадын талыг баримтлагчидыг хязгаарлах гарц хайж байв. Тэд яг Оюутолгойн гэрээний хувьд “цэвэр хүмүүс” учраас хяналтанд орохгүй байв.
Ц.Элбэгдорж АНУ баримжаатай авч Д.Трампын ялалтын дараа АН тэр чигээрээ гуравдагч энэ хөршөөсөө холбоо тасарсны дээр мань Ерөнхийлөгч өөрөө ч нэр нүүрээ барчихаад байв. Басхүү Монголчууд АНУ-тай сүжрэхдээ Английн “Рио Тинто”-г, Монголын ашигт малтмалын салбарыг яг газрыг нь ухдаг шигээ сүйтгэдэг Канад, Австралийн компаниудыг АНУ-ын компани мэт ойлгодог байсан. “Адилхан барууны…” Яг цагаа тулахаар АНУ үгүй бол Монголд Англи тэргүүтэн юу юм? Тиймээс Англи ганцаараа АНУ-ын шүхэргүйгээр эрх ашгаа Монголд хамгаалах шаардлага тулгарсан юм.
Дээр нь Ц.Элбэгдорж Англид хорионд байсан “таагүй этгээдийг” нууж авчраад ТЕГ-ын даргаар томилчихоод байв. Хурц зүгээр л суув гэж, өөрийг нь Англид томилж ажиллуулсан этгээдүүдээс эхлээд чангална биз! АНУ-ын эрх ашиг бол хийсвэр, харин Английнх бол бодат.
Тиймээс эрх ашгаа хамгаалагчаар С.Ганбаатарыг сонгосон. Санхүүжүүлсэн, тэгээд хоёрдугаар шатанд гаргасан. Гэвч Англи хол, Хятад ойр. Ц.Элбэгдорж бол Англичуудын хувьд найдваргүй түнш гэдгээ хоёр дахиа баталж, С.Ганбаатарыг нэг шөнийн дотор унагасан. Тэр орой ҮАБЗ протоколгүй хуралдсан, баримжаагаар илэрхий Өмнөд хөршөө баримтлагч гурав уулзаад гарсан үр дүн энэ.
Хэрэв М.Энхболд эхний шатанд унаж хоцорсон бол С.Баяр яг ингэж хэлэх байсан: “Хэрэв Та ялагдсан бол хоёр дахь шатанд Баттулгыг гаргаж хэрхэвч болохгүй. Энэ бол Та болон намд улстөрийн хувьд ноцтой сүйрэл болно. Тиймээс Х.Баттулгыг унагахын тулд бид С.Ганбаатарыг дэмжих ёстой. Тэгээд ч МАН-МАХН үзүүр өөр ч үндэс нэг. Хэрэв С.Ганбаатар Ерөнхийлөгч болбол “МАНАН”-г ард түмэн үзэн ядаж байна гэж тайлбарлаад уснаас хуурай гарцгаая! Дараа нь С.Ганбаатарыг би даая!”
Гэвч М.Энхболд эхний санал хураалтын дүн гардаг шөнө түүнээс далдуур Ц.Элбэгдоржтой, маргааш нь Н.Энхбаяртай уулзаж С.Ганбаатарыг худалдан авсан юм, ингэхдээ Н.Энхбаяргүйгээр…. Үүний дараа С.Баярын үг өөр болсон. “Та ингэж дураараа авирлаж үгэнд орохгүй байснаас өөрөө өөрийгөө унагасан шүү!”
Одоо С.Баярын (фракцын) зорилт өөр болжээ. Тэд М.Энхболдыг нэгмөсөн дарж авах хүсэлтэй байна. Хэрэв Ерөнхийлөгчийн суудлыг алдсан бол энэ удаад Ерөнхий сайдын суудлыг нь булаан авах ёстой. Ингэж байж цаад эрх ашиг хангагдана. Цаадах нь наанадаж гэрээг нь байгуулсан “Рио Тинто”, цаанадаж Англи. Гэхдээ бүр яаж гээч! Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах замаар Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг хязгаарлаж, Ерөнхий сайдын эрх мэдлийг нэмэх замаар…
Чухам ийм учраас С.Баярыг ИБУИНВУ-аас татах асуудлыг яаравчилж оруулсан атал М.Энхболд түүнийг хамгаалж байгааг гайхаж байна уу? Ялагч Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын элчин сайдуудыг татах шаардлагыг сайнаар харвал энэ сүлжээг таслахыг зорьж байна, харин муугаар харвал М.Энхболдыг нэгмөсөн дуусгах гэж байх шиг байна. Яагаад? Яаж?
Тэгвэл яагаад ялагдагч М.Энхболдод “араас нь хутгалсан” С.Баярыг хамгаалж байгаа юм бэ? М.Энхболд С.Баярыг Монголд ирүүлэхгүй гэх ямар учир байна? С.Баяр хажууд нь байвал яадгийг мэдрэх байтугай мэдсэн хүний хувьд М.Энхболд айж байгаа юм. Гэтэл С.Баяр болохоор өөрөө Монголд ирэхийг ихэд хичээж байна, ЕТГ-аас татах асуудлыг тавьмагц биеэр ирээд татгалзах саналыг хүлээн авах гэж байна. Үүнд нь М.Энхсайхан бас хавчуулагдчихав, тэр харин М.Энхболдод хоёргүй сэтгэлээр тусалсан. Бүр мэтгэлцээний асуулт хариултыг боловсруулах, тактикийг төлөвлөхөд оролцож, бүхий л хариултыг хянан засварлаж өгсөн нь наад захын “ажил нь” болно.
С.Баяр энд байвал М.Энхболдын эсрэг бүхий л фракцуудын дундын координацыг хийхээр барахгүй М.Энхболд түүнийг дагалдагч хотын фракцыг нам-засгийн эрх мэдлээс нэгмөсөн арчиж хаяхад идэвхийлэн оролцох болно. Одоо тэрээр Сү.Батболдын фракцтай нэгдээд байна. Хэрэв УИХ-ын даргын суудлыг амалбал Ц.Нямдоржийн фракцтай ч хэл амаа хялбархан ололцох болно. Ийнхүү хотын фракцын эсрэг гурван фракц нэгдэх суурь нөхцөл хангагдчихаад С.Баярыг хүлээж байна.
МАН-д Монгол ялах уу?
М.Энхболд ердөө фракцуудын хуйвалдааны золиос болоод л огцорчихсон гэж үзэх нь өөрөө өнгөц дүгнэлт юм. Намынх нь түүхэн уламжлалыг харвал энэ намд хамгийн хатуу, хамгийн тууштай эх орончид хамгийн олон бий. МАН-ыг нэгтгэдэг суурь үзэл санаа нь мартагдсан, хаягдсан “интернационализм ч биш, коммунизм ч биш” харин эх оронч (патриотизм) үзэл юм. АН харин урьдын МАН-ын зам мөрийг даган давтахдаа интернационализмын оронд глобализм, коммунизмын оронд неолиберал үзлээр халдварласан юм. Гэхдээ энэ намын дотор бас хамгийн олон “үндэсний үзэлтэн” (националистууд)-үүд тодорхой орон зай эзлэн чимээ аниргүйхэн оршдог.
Энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Үндэсний үзэлтнүүд ялсан бөгөөд энэ ялалт нь тэдэнд МАН-ын эх орончид гүн гүнзгий дэмжлэг үзүүлсний үр дүн юм. Тэд нэг л зүйл дээр, “Монгол ялна” гэдэг уриан дор нэгдсэн юм. Аль алиных нь сэтгэлийг татсан уриа байсан, тиймээс М.Энхболдын штаб аргаа барахдаа “Эвтэй Монгол ялна” гэдэг уриаг “зохиосон”.
Энэ “эрлийз”-ийг хязгаарлах үзэл санаа нь “интернаицоналист, глобалистуудын” эсрэг нэгдэх цэг болох нь харагдлаа. Нөгөө талаар МАН, АН-ын “харьшсан үзэлтнүүд” ч яг энэ цэгт үндэсний үзэлтнүүд ба эх орончдын эсрэг нэгдсэн. АН-ыг дагаж хоолоо олж идэгсэд, Америк тавалыг даган дуурайгчид, өөрийгөө бүдүүлэг Монголын намагт дэлгэрсэн лянхуа цэцэг мэт гэгээрэгчид гэж ойлгодог ер нь юугаараа ч болов гадныхантай холбогдсон янхад, үй олон этгээд М.Энхболдын “мөнгөн дээр” ажилласан билээ. АН Х.Баттулгын ард нягтарсан нь өнгөц дүгнэлт, гэтэл тус намд адлагдан шаарлагдсан эхээ худалдахаас сийхгүй неолибералууд яг өнөө хятад блогчийн бичсэнчлэн М.Энхболдод худалдах боломжтой бүхнээ худалдаад гүйж явсныг бүгд харсан. Өөрсдийгөө “элит” гэж боддог тэднийг бүдүүлэг, өмхий монголчууд, “хар масс” нь харин хэрхэн үзэн яддагийг ойлгодог ч үгүй. Тэд эрлийзээрээ, монгол бишээрээ гайхуулсаар сонгогчдын нулимсан цэрэн дээр халтиран унасан. Олонх нь Х.Баттулгыг ялбал Монголоос зайлж, эх орондоо эрх чөлөөтэй амьдарна гэж тангараглаж байсан.
Энэ ялалт бол тэдний хэлээд байгаа шиг “синофобия” буюу Хятадаас айх үзлийн үр дүн биш. Хөршүүдтэйгээ эвтэй найртай оршин тогтнох хүсэл эрмэлзэл аль ч улстөрч, улстөрийн хүчинд хангалттай бий. Бас энэ анти-хятад үзэл санаа ч биш. Учир нь энэ сонгуулийн үеэр хөрш БНХАУ-ын эсрэг ямарваа үйлдэл сурталчилгаа огт хийгдээгүй. Зөвхөн дотоод асуудлаа л цэгцэлсэн. Бас хэрээс хэтэрсэн үндсэрхэх (нацист) үзэл суртал ч байгаагүй, ямарваа ялгаварлан гадуурхалт, эрлийз иргэдийн улстөрийн эрхийг хязгаарлах тухай огт яригдаагүй. Зөвхөн “Үндсэн хууль”-ийн хүрээнд уг хуулийн заалтын дотор бүх асуудал өрнөсөн.
Харин сонгуулийн дараа өмнөд хөршийн хэвлэлүүдэд гарсан хэд хэдэн өгүүлэл, судлаачдын тоймыг ялангуяа сайт, сошиал сүлжээнд идэвхтэй нийтэлсэн. Үүнээс хоёр л асуудал тодорч байна. Үүнд, нэгд Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийн хүрээнд прагматик хандлагад уриалж, энэ сонголт хөрш орнуудын харилцаанд нөлөөлөхгүй, уламжлалт найрсаг харилцаа үргэлжилнэ гэсэн хүлээлт, хоёрд үндсэрхэх үзэл газар авахаас болгоомжилж байгаагаа илэрхийсэн болгоомжлол л байна.
Нэгт, ямар ч нөхцөлд нацизм Монголд газар авахгүй, өрнө ба дорнын сэтгэлгээний ялгаанаас энэ нь тод харагдана. Хэт өрнөдчилж сэтгэх нь алдаатай бодол мөн. Хоёрт Монголчууд гадаад харилцаан дахь тэнцвэрээ баттай баримтлах нь ойлгомжтой. Тиймээс өмнөд хөрш манай дотоод асуудалд санаа зовох шаардлагагүй, тэр тухай өгүүллүүдийг Монголд импортлох ч хэрэггүй юм. Ялангуяа М.Энхсайханд сануулахад… Хятадаас биш Шведээс иймэрхүү мэдээлэл ирүүлэх нь эрхэлсэн ажлынх нь нэг хэсэг юм л даа!
Энэ сонгуулийн ялалт зөвхөн нэг намуудын, нэр дэвшигчдийн хүсэл зоригоор шийдэгдээгүй. Энэ сонгууль МАН АН болон хоёр нэр дэвшигчдийн эрх ашгаас ч өргөн хүрээтэй асуудлыг монголчуудын өмнө, Монголын түүхийн өмнө сөхөж тавьсан юм. Тийм ч учраас энэ ялалтын үр дүнг хуваалцах эрх МАН дахь эх орончдод бий. Тэр хуваалцах эрхийнхээ хүрээнд төрийн тэргүүний сонгуулийн ялалтад оруулсан хувь нэмрээ өөрийн намд бодат ажил хэрэг болгож, намын удирдлагаа хариуцлага тооцон цэвэрлэх, үндэсний удирдах бүрэлдэхүүнийг намдаа томилох замаар батлах эрмэлзэл ажиглагдаж байна. Хэрэв ингэхгүй бол 2020 оны сонгуульд энэ үзэл санаа тогтвортой хадгалагдаж МАН бүрмөсөн сүйрч болзошгүй юм гэдэг тэдний дүгнэлт гүн гүнзгий үндэслэлтэй.
Коммунизмын жилүүдэд “МАХН бол Чингис хаанаас хойшхи Монголчуудын зохион байгуулалтын дээд хэлбэр” гэдэг байсан. Харин өнөөдөр энэ байдал илэрхий алдагдсаны хор уршгийг МАН, МАН-ын эх орончид өөртөө хүлээх албагүй юм. МАН Зохион байгуулалттай сайн хүчин, гэхдээ эх орныхоо эрх ашигт нийцэхгүй шийдэл гаргахад зохион байгуулалт нь тус болохгүйг харуулжээ. Тиймээс төрийн сонгуулийн “Монгол ялалт”-ын давалгаа улстөрийн хүчнүүдэд нөлөөгөө үзүүлэх учиртай.
Чухамдаа яг одоо МАН-ын олон арван мянган гишүүд удирдлага дахь “эрлийзүүд”-ээсээ салах цаг болсон. Ийм түүхэн боломж тэр бүр тохиолдохгүй. Ингэж чадвал Монголчууд цаашид ч үндэсний эрх ашгаар засаглаж чадна. Зөвхөн ганц жишигээр жишээ авахад үүнээс хойшхи олон сонгуульд нэр дэвшигчийнхээ “гурван үеийн намтар, уугуул эсэх”-д нарийн шинжилгээ хийх уламжлал тогтсон гэж найдаж байна. Энэ бол намуудад үндэсний дархлааны систем тогтож буй хэрэг мөн.
Шинэ МАН
МАН дахь хамгийн эх оронч үзэлтэй хүчирхэг фракц бол У.Хүрэлсүхийн фракц юм. МАН-ын олон нийтийн дунд өргөн дэмжлэгтэй бөгөөд тус намд тохиосон энэ хямралыг даван туулах чадвартай туршлагатай улстөрчдөөс бүрдсэнд МАН-ын гишүүд найдлага тавьж байгаа нь илэрхий харагдаж байна.
Хуучин нэгдмэл МАХН-ын залуучуудын байгууллагад үндэслэсэн энэ фракц цагтаа намын хамгийн дайчин бүлэг байсан билээ. Н.Энхбаяр Ерөнхий сайд байхдаа ч, Ерөнхийлөгч болсныхоо дараа ч нам дахь нөлөөллөө хадгалж үлдэхийн тулд тэр үеийн МАСЗХ-г устгахад дэмжлэг үзүүлсэн түүхтэй. Бүр “Улаан сарнай” хэмээх зэрэгцээ байгууллага нам дотроо байгуулж, тэдэнд тулгуурлан МАСЗХ-той сөргөлддөг байсан. Хэдийгээр байгууллага нь өөрчлөгдсөн ч гишүүд нь улстөрийн үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлж, залуучуудын байгууллагыг дахин өөрчлөн шинэчилсэн билээ.
Мөн л эрс тэрслүү араншин, хэт эх оронч үзэл санааныхаа улмаас шинэчилсэн байгууллага дахь хяналтаа өнөөдөр МАН-д үнэмлэхүй засаглаж байгаа “хотын”, “эрлийз”-үүдийн фракцид алдаад байна. Нам доторх энэ үйлийн үртэй урт удаан хугацааны тэмцэл нь У.Хүрэлсүх, Ж.Энхбаяр, Я.Содбаатар, Л.Оюун-Эрдэнэ нарын эв нэгдлийн суурь болж, бутаргалгүй барьж байдаг бололтой юм. Хэрэв У.Хүрэлсүх намын дарга, Ерөнхий сайд болбол энэ жилийн наадмаар “эрлийз” морьдыг үүлдэрлэг байдлаар нь хассан шигээ МАН-ын улстөрийн тайзыг цэвэрлэх вий гэсэн айдас хотын фракцид нэлэнхүйдээ түгжээ. Тиймээс өнөөдөр 60 тэрбумын бурантагтай хотын фракцын мөнгөө төлж хорслоо тайлах “дотоодын дайсан” нь хуучин МАСЗХ болжээ.
Тиймээс У.Хүрэлсүхийн сул талыг ашиглан өдөөн хэрэгт оруулах зорилготой булай муухай хуйвалдааныг Ерөнхий сайд оролцон найруулсан нь саяхан ил боллоо. Овог нэрээ оршуулгынхаа чулуунд сийлүүлж байгаа М.Энхболдын арвин их өвийг үүлдэрлэг байдлаараа өвлөн авахыг хичээж байгаа тэр бүлэглэлийг “ганцаардуулан” шахах ажлыг зохион байгуулж чадах эсэхээр У.Хүрэлсүх ба түүний фракц улстөрийн ур чадвараа шалгах цаг болсон байна.
Нөгөө талаас энэ арчаагүй ялагдлын хариуцлагыг ялагдсан М.Энхболд үүрэх үү? Ялагдуулсан нам үүрэх үү? гэсэн хачин логик ажиглагдаж байна. Нам М.Энхболдын өмнө буруудах ёсон бий юу?
Хэрэв одоо намын шинэчлэлийг хийж чадахгүй бол ердөө хоёрхон жилийн дараа яг энэ шинэчлэл рүү нь 2020 онд сонгогчид түлхэн оруулах болно. Тиймээс ирж яваа цагийн салхийг мэдэрч тоссон нь дээр үү? Эсвэл шуурганд уруудсаар дараагийн ялагдлын хавчилд шургах нь дээр үү? гэдгээ МАН шийдэх болжээ.
УИХ-ын даргыг өөрчилнө гэдэг байнгын хороодыг хамарсан үйл явц, Ерөнхий сайдыг өөрчилнө гэдэг Засгийн Газрыг, яамдыг сайдуудтай нь өөрчилнө гэсэн үг. Нийслэлийг шинэчилнэ гэдэг яг энд дурдсан өөрчлөлтийг жижигсгэсэн хувилбараар хийнэ гэсэн үг. Хамгийн гол нь М.Энхболдыг даган төрийн өндөр суудлуудад шигсэн Монгол биш хүмүүсээс төрөө салгаж авах нь маш том шинэтгэл төдийгүй, маш хүнд тэмцэл байх болно. Магадгүй зарим хүн богино настай, урт хөшөөтэй үлдэж болзошгүй л дээ… Тэдний энэ авир аашийг харвал!
Наад захын энэ өөрчлөлт л МАН-ыг 60 тэрбумын худалдаанд оролцогчдоос салгах хамгийн шууд бөгөөд зөв хувилбар юм. Ёс суртахууны хувьд авилгачдыг ингэж “шатаан” ариутгах нь МАН-д бараг л “хийморийн сан” болно. Харин ийм өөрчлөлтийг шийдэмгий, хүчирхэг, намын уламжлал ба шинэчлэлийг хослуулан харж чадах тийм л удирдагч хийж чадна. МАН бол нэг толгойтой, мянган сүүлтэй аварга могой юм. Толгой хаашаа, сүүл тийшээ… Хэрэв толгойгоо буруу сонговол яг саяын сонгууль шиг төмөр тэргэнд няц дайруулна, харин зөв сонговол түүхийн гай түйтгэрээс зайлж чадна. Хэрэв МАН-д энэ шинэчлэл хийгдэхгүй бол “дутуу алсан могой” шиг удаан тарчилна!
Тиймээс Монголын нийгмийн нэгэн салшгүй хэсэг болсон МАН-ын эх орончдын “Монгол ялалт”-ын уухайнд түрлэг нэмж, урам зоригоор тэтгэж, улмаар бодтаар туслан дэмжих нь Монголын үндэсний үзэлтнүүдийн үүрэг төдийгүй, цаашид улс орон мандан хүчирхэгжих хоёр дахь давалгаа болно. Ингэж бүх талаар хүчээ бэхжүүлж, нэгдэн нягтарч чадвал бид цэнгэлийн манлайд хүрэхэд ойрхон байна, үүнд хүн бүрийн хүчин зүтгэл хэрэгтэй!

Сэрэмжлүүлэг: Ойрын хоногуудад ихэнх нутгаар дуу цахилгаантай усархаг бороо орно

Үс засуулбал: Эрч хүч ихэснэ

Улаанбаатарт өдөртөө 27 хэмийн дулаан байна

Улсын хэмжээнд Архангай, Дархан-Уул, Хөвсгөл, Сэлэнгэ, Завхан, Булган зэрэг нийт зургаан аймгийн хэд хэдэн сумын нутаг дэвсгэрт түймэр ассаар байна. Түймрийг унтраахаар Онцгой байдлын алба хаагчид, орон нутгийн иргэдийн иргэдтэй хамтран ажиллаж байна.

2017 оны 8 дугаар сарын 01-ний өдөр “I”, “II”, “III” ангилалд бүртгэлтэй 20 хувьцаат компанийн 68,464 ширхэг хувьцаа арилжигдсанаас 8 хувьцаат компанийн хувьцааны ханш өсч, 8 хувьцаат компанийн хувьцааны ханш буурсан бол 4 хувьцаат компанийн хувьцааны ханш тогтвортой байлаа. Үүнээс “Мерекс” компанийн хувьцааны ханш хамгийн өндөр буюу 4.45%-иар өссөн бол ”Женко тур бюро” компанийн ханш хамгийн өндөр буюу 8.47% хувиар уналаа.

Засгийн газрын үнэт цаасны анхдагч зах зээлийн арилжаагаар 175,327 ширхэг үнэт цаас 16,851,013,631 төгрөгөөр арилжаалагдсан байна.

Засгийн газрын үнэт цаасны хоёрдогч зах зээлийн арилжаагаар 721 ширхэг үнэт цаас 68,069,050 төгрөгөөр арилжаалагдсан байна.

Энэ өдөр ”MSE ALL” индекс 887.53 нэгж болж 0.47%-иар буурсан бол зах зээлийн үнэлгээ 1,583,857,061,241 төгрөг болсон байна.

Монгол сарлагийн үүлдэр угсааг чанаржуулах, ашиг шимийг нэмэгдүүлэн бүрэн гүйцэд ашиглах, малчдын орлогыг нэмэгдүүлэх улмаар аялал жуулчлалын уламжлалт арга хэмжээ болгон жил бүр тэмдэглэх зорилготой “МОНГОЛ САРЛАГ” фестивалийг Архангай аймгийн Ихтамир сумын Эрдэнэтолгой баг ”Тайхарын тал”-д 8 дугаар сарын 9, 10-ны өдрүүдэд зохион байгуулах гэж байна.
Фестивалийг ”Аймгийн бэлчээр ашиглагчдын холбоо” ТББ, ”Нэг Архангай шинэ хөгжлийн тэмүүлэл” НҮТББ санаачлан аймгийн ЗДТГ, Ихтамир сумын ЗДТГ, Монголын бэлчээр ашиглагчдын холбоо, Монголын ноос ноолуурын холбоо, ”Ногоон алт-Малын эрүүл мэнд” төсөлтэй хамтран зохион байгуулах юм байна.
Арга хэмжээний үеэр “Сүрлэг хангай” сарлагийн парад, “Хөхдэй” уралдаант тэмцээн, Сайхан сарлаг, Ганган сарлаг, Сарлагт ээлтэй малчин, Саглагар сагсаахай, Шимт идээ, Арвин баялаг, Уран сарлаг , гэсэн төрлүүдэд сарлаг шалгаруулах юм байна.
Мөн аймгуудын бэлчээр ашиглагчдын холбоодын аялагч, жуулчдад зориулсан “Өгөөж буян”, “Цагаадай” үзэсгэлэн, “Ягаадай” урлагийн тоглолт болох ажээ.

Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооны ээлжит хуралдаан өнөөдөр /2017.08.01/ боллоо.

Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох Дэлхийн 7 хоног

8 дугаар сарын 1-7

Эхийн сүү манай улсын хосгүй баялаг

Өнөөдөр хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох Дэлхийн 7 хоног эхлэж байна. Хүүхдийг Эхийн Сүүгээр Хооллох Дэлхийн Холбоо, НҮБ-ийн Хүүхдийн Сан, ДЭМБ –с хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохын чухлыг эхчүүд, нийт иргэдэд сануулдаг энэ өдөр “Эрүүл амьдрах ухаан төв”-ийн тэргүүн, Анагаах ухааны доктор М.Оюунбилэгтэй ярилцлаа.

-Жил бүрийн 8 дугаар сарын 1-нээс 7-ны хооронд “Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох” 7 хоногийг Дэлхий даяар тэмдэглэдэг. Манай оронд ч энэ уламжлал хэдийнээ тогтсон. Энэ жил ямар сэдвийн дор энэ ажлыг зохион байгуулж байна вэ?

-Тиймээ энэхүү 7 хоногийг 1992 оноос дэлхий дахинаа тэмдэглэх болсон үеэс л манай Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн Хоол судлалын алба “Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох дэлхий дахины долоо хоног”-ийн цуврал арга хэмжээнүүдийг наймдугаар сарын 1-нээс 7-ны хооронд орон даяар амжилттай зохион байгуулж, тэмдэглэсээр ирсэн. Олон улсын нэр хүндтэй байгууллагууд уг өдрийг онцгойлон сонгон авсан нь ч учиртай. Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохыг хөхүүлэн дэмжин хамгаалсан олон улсын Инносентийн тунхаглал 8-р сарын 1-ний өдөр батлагдсан юм.

-Энэ долоо хоногийн үйл ажиллагааг уламжлал болгон зохион байгуулж байгаа нь хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохын ач холбогдлын талаарх нийт хүмүүсийн ойлголтыг улам баяжуулах, эхийн сүүгээр хооллохыг амьдралын тал бүрийн асуудалтай холбон дэмжих, Инносентийн тунхаглалын зорилтуудыг дэлхий дахинд хэрэгжүүлэхэд туслах зорилготой.

- Эхчүүдийн, хүүхдээ хөхүүлэхийг хамтдаа дэмжицгээе” гэсэн сэдвийн дор болж буй 2017 оны ажиллагааны үндсэн зорилго нь хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохтой холбоотой бүх байгууллагуудын түншлэл, урт хугацааны хамтын ажиллагааны үндэс суурийг бий болгож цаашид улам бэхжүүлэхэд чиглэгдсэн.

-”Эхийн сүү орлуулагч бүтээгдэхүүн”/ЭСОБ/нэртэй угжны сүүг сурталчлах, худалдахыг таслан зогсоохын тулд ЭСОБ-г импортлогч аж ахуйн нэгжүүдийг “Сайн дурын үүрэг амлалт”-д нэгдэх боломжийг нь хангах, иргэдийн дунд эхийн сүүгээр хооллох, ЭСОБ-р хүүхдээ хооллохгүй байх эерэг хандлага, зөв мэдлэг олгох ач холбогдолтой.

-Энэ жилийн 7 хоногийг тэмдэглэн өнгөрүүлэх ажил УИХ-аас саяхан баталсан “Нялх, балчир хүүхдийн хүнсний тухай хууль” 7-р сарын нэгнээс мөрдөгдөж эхлэж байгаа хугацаатай давхцаж буйгаараа онцлог арга хэмжээ болж байна.

-Сүүлийн үед хөхүүл эхчүүдийн тоо багасч энэ нь нялхсын өвчлөл, эндэгдэлд нөлөөлж байгаа талаар их яригдаж байна. Судлаач хүний хувьд та ямар дүгнэлттэй байна вэ? Үүнд нөлөөлж байгаа гол шалтгаан нь юу юм бол?

-Нялхсын өвчлөл эндэгдэл, эхийн сүүгээр хооллохтой урвуу хамааралтай байдаг гэдгийг гадаадын эрдэмтэдийн болон бидний судалгаа нотолсон. Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох дэлхийн бодлого Манай улсад хэрэгжих эхлэл тавигдаж хүүхдээ хөхүүлж өсгөдөг Монгол уламжлал сэргэсэн 1992 оноос хойш 2000-аад он хүртэл энэ бодлогыг идэвхтэй хэрэгжүүлсэн үйл ажиллагааны үр дүнд.



манай улс азийн орнууд дотор энэ үзүүлэлтүүдээрээ тэргүүлж байлаа. Үүний үр дүнд төрсний дараа 30 минут дотор амлуулах хувь 1993 оноос 1999 онд 49.3%-с 93.4%, 4-6 сар хүртэл дан эхийн сүүгээр хооллодог хүүхдийн эзлэх хувь 48.3-с 94.2% болтлоо нэмэгдэж нялхсын эндэгдэл 1000 амьд төрсөн хүүхэд тутамд 59.81-с/1993/, 31.23/2000/хүртлээ эрчимтэй буурсан байдаг.



Харамсалтай нь манайхан энэ амжилтаа хадгалж чадсангүй. Сүүлийн үеийн судалгаагаар хүүхэд төрсний дараа 1 цаг дотор /тэр үед 30 минут дотор гэсэн үзүүлэлт гаргадаг байсан/амлуулалт 71.1%, 6 сар хүртэл /тэр үед 4-6 сар хүртэл гэсэн үзүүлэлт гаргадаг байсан/ дан эхийн сүүгээр хооллох нь 47.1% болж буурснаар нялхсын нас баралтын бууралтын эрч саарсан нь ажиглагдаж байна.

Өөр нэг сөрөг үзүүлэлт бас ажиглагдаж байгааг ч хэлэх хэрэгтэй. Өмнөх жилүүдэд эхийн сүүгээр хооллохыг амжилттай хэрэгжүүлсэн хот, аймаг, сумдын эмнэлэгт өгч байсан “Хүүхдэд ээлтэй эмнэлэг”-ийн шагналын гэрчилгээ авсан эмнэлэгийн тоо 1992 оноос 2001 он хүртэлх 9 жилийн хугацаанд 140 хүрч байсан бол 2001-с 2007 оны хооронд ердөө 52 эмнэлэг болж цөөрөөд 2007 оноос хойш шалгуулах хүсэлтэй газрууд байсан ч нэг ч эмнэлэгийг шалгаруулаагүй. Энэ ажил үндсэндээ зогссон. Тусгайлсан мэргэжилтэн бэлтгэх, эмч нарын сургалт зохион байгуулах, үнэлгээ, хяналт шалгалт, сурталчилгааны ажлыг эрчимжүүлэх гээд бодлогоор хэрэгжүүлж байсан олон талын ажил ч бараг байхгүй болсон гэхэд болно.

Нялхсын нас баралтыг бууруулъя, хүүхдүүдээ эсэн мэнд, эрүүл саруул өсгөе гэж бодвол төрөх газрууд хүүхэд төрөнгүүт 1 цагийн дотор ангир уураг амлуулахыг төрсөн хүүхдийн 95 хүртэл хувьд хүртэл нэмэгдүүлэх. Нялхасыг 6 сар хүртэл эхийн сүүгээр дагнан хооллох хувийг 90-ээд хувьд, 2 нас хүртэл нь нэмэгдэл хоолны зэрэгцээ хөхүүлэх хүүхдийн тоог 80-аад хувьд, 1992-2000 оны хооронд хүрч байсан үзүүлэлтүүдэд хүргэх зорилт тавин ажиллах шаардлагатай. Энэ үр дүнд хүрэхийн тулд Инносентийн тунхаглалыг бодит ажил хэрэг болгож, НҮБ-ын Хүүхдийн Сан /НҮБ-ын ХС/, ДЭМБ-аас дэвшүүлсэн хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох 10 зорилтыг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. Үүнд Засгийн газрын анхаарал, оролцоо нэн чухал.

-Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох эхчүүдийн хувийн жинг 1990-2000 оны хэмжээнд хүргэж болох гарц нь Инносентийн тунхаглалыг бодит ажил хэрэг болгох явдал гэдгийг та хэллээ. Инносентийн тунхаглалд орсон гол санаанууд юу байдаг бол?

Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох тухай Инносентийн тунхаглалыг 1990 онд Италийн Флоренс хотод “Эхийн сүүгээр хооллох дэлхий нийтийн санаачлага” зөвлөгөөнөөр хэлэлцэн баталсан. Уг зөвлөгөөнөөс хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох нь эх нялхасын эрүүл мэндэд онцгой ач холбогдолтойг дурьдаад угжаар хооллохын эсрэг хууль эрх зүйн баримт гаргах, эхийн сүүгээр хооллоход тохиолдож байгаа бэрхшээлийг даван туулах, эмэгтэйчүүдийг зохистой хоол тэжээлээр хангах, эрүүлийг хамгаалах байгууллага эхийн сүүгээр хооллох бодлогыг бүх нийтийн эрүүл мэндийг хамгаалахын салшгүй хэсэг болгон хэрэгжүүлэх, эрүүл мэндийн нийт ажилтныг. хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох асуудлыг зохицуулахад шаардлагатай нарийн мэргэшилд сургахын ач холбогдолыг тунхагласан. Мөн үүний зэрэгцээгээр эхийн сүүгээр хооллох үндэсний бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх, үндэсний зохицуулагчийг томилж, төрийн ба төрийн бус байгууллагууд, үйлдвэрлэгч, импортлогчид зэрэг олон салбарыг хамарсан байгууллага байгуулах. “Нялхас эхийн сүүгээр хооллохыг хөхүүлэн дэмжих, хамгаалах” талаар ДЭМБ, НҮБ-ын ХС хамтран боловсруулсан 10 зорилтыг бүрэн хэрэгжүүлэхэд нэгж байгууллага бүр анхаарч ажиллах. Ажил эрхэлж буй эмэгтэйчүүд хүүхдээ хөхүүлэх хуулийн үндэслэл боловсруулж мөрдөн хэрэгжүүлэх зөвлөмжийг улс орны Засгийн газруудад өгсөн байдаг.

-НҮБ-ын ХС, ДЭМБ-аас дэвшүүлсэн хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох 10 зорилтын тухайд ?

НҮБ-ын ХС, ДЭМБ-аас эхчүүдийг хүүхдээ хөхүүлэхэд нь дэмжин тусалж 10 зорилт хэрэгжүүлсэн эмнэлгийг хүүхдэд ээлтэй эмнэлэг болгон шалгаруулах санаачлага гаргасан. Үүнд:

1. Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохыг хэрэгжүүлэх эмнэлгийн байгууллага нь 10 зорилтын дагуу өөрийн онцлогт тохирсон бодлоготой байна.

2. Энэ бодлогоо хэрэгжүүлэхийн тулд эмнэлгийн ажилтнуудыг сургалтанд хамруулсан байх.

3. Жирэмсэн эх бүрийг хүүхдээ хөхүүлэхэд нь бэлдүүлэх, эхийн сүүгээр тэжээхийн ач тусыг ойлгуулах.

4. Хүүхдийг төрсний дараа 1 цаг дотор ангир уургийг нь амлуулах.

5. Эхчүүдэд хүүхдээ хөхүүлэх, хөхөө саах аргыг сургасан байх.

6. 6 сар хүртэл нь хүүхдэд нэмэлт шингэн, ус, глюкоз, сүү, хоол өгөхгүй, зөвхөн дагнан эхийн сүүгээр хооллох.

7. Эх хүүхэд хоёр өдөр ч, шөнө ч ямагт хамт байх нөхцөл боломжоор хангаж өгөх.

8. Хүүхдээ хөхөх гэж хүссэн үед нь хөхүүлж байх.

9. Хүүхдэд угжны болон, саатуулах хөхөлдөг өгч болохгүй.

10. Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллоход туслах сайн дурын бүлгийг байгуулах.

Хүүхдэд ээлтэй эмнэлгүүд нь төрөхийн өмнө, төрөх явц, төрсний дараа үед эхчүүдэд онцгой анхаарал хандуулж энэхүү 10 зорилтыг хэрэгжүүлэхэд анхаарлаа төвлөрүүлэх ёстой.

Монгол Улс, хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдэд 3 жилийн хугацаанд хүүхдээ асрах боломж олгож тэтгэмж өгдөг болсон чухал заалт бүхий хуультай болсон энэ үед хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох бодлогыг ЭМЯ дахин шинэ шатанд гарган хэрэгжүүлэх нь зүйтэй юм.

-Хүүхдээ хөхүүлэхээс цааргалаад гадаадын гоё гоё савтай сүүгээр хооллоод байгаа эхчүүд нэг гол зүйлийг ойлгох хэрэгтэй гэвэл тэр нь юу байж болох вэ?

-Юуны түрүүнд төрүүлсэн хүүхдээ хөхүүлж өсгөнө гэдэг нь эхийн ачлалын хамгийн гол зүйл гэдгийг орчин үеийн эхчүүд төдийлөн сайн ойлгохгүй байна. Эхийн ачийг хариулна гээд хүн бүр дуулдаг, ярьдаг, зохиолчид, яруу найрагчид бичдэг. 10 сар хэвлийдээ тээсний дараагийн ачлал нь хүүхдээ хөхүүлж өсгөх. Энэхүү ачлалын эцсийн үр дүн нь “асар их хайр”-ын мэдрэмж юм. Эхчүүдийн хүүхдээ хөхүүлэх тэр л агшинд өөр хэнд ч биш зөвхөн хөхүүл эхэд төрдөг их хайр хүүхдэд ээжийгээ хайрлах мэдрэмжийг үүсгэж тэр нь бусдыг хайрлах, бүр цаашилбал эх орон, дэлхийгээ хайрлах их хайр болон бүрэлдэн тогтдог. Тэгээд ч “Хүүхдээ хөхүүлэх нь ид шидийн үе” гэсэн мэргэн үг гарсан байдаг. Энэ ачлалаа эхчүүд маань бүү гээгээсэй.

-Эхчүүд маань эхийн сүүний давуу талыг мэдэхгүйгээсээ болоод нялх үрсээ угжны сүүгээр хооллоод байна уу?

-Тийм гэж хэлж болно. Нэг талаас эмнэлэг, эрүүл мэндийн байгууллага энэ талаар өөрсдөдөө ч, эхчүүдэд ч сургалт муу хийж байна, хэвлэл мэдээллээр ч сурталчилгаа муу хийгдэж байна. Нөгөө талаас энэ талаархи мэдээлэл олж авах эхчүүдийн санаачлага хангалтгүй байна. Хүүхэд төрүүлж өсгөх нь мэдлэг. Мэргэжил эзэмшихээс ч илүү хэцүү, үүний тулд их юм уншиж судлаж мэдэж авах шаардлагатай. Нөгөө л болчихдог, болгочихно гэсэн бүдүүлэг хандлага энд их нөлөөлж байх шиг санагддаг.

-Хүүхэд ойндоо хүрэхдээ төрсөн жингээсээ 3 дахин нэмэгдэн өсдөг. Хүн амьдралын ямар ч хугацаанд ингэтлээ хурдан өсч том болдоггүй. Энэ өсөлтийг хангахын тулд хүний амьдралын ямар ч үед шаардагддаггүй их хэмжээний уураг хэрэгтэй. Хоол боловсруулах чадвар хамгийн дорой энэ үед нь зөвхөн эхийн сүүний уураг л дээд зэргээр шингэж, уургийн өндөр хэрэгцээг хангана. Эхийн сүү өөрийнхөө тосыг боловсруулдаг /үнээний сүүнээс 15 дахин их/, өөрийнхөө нүүрс усыг боловсруулдаг даавруудтай тул тос, нүүрс ус нь амархан шингэдгээрээ үнээний сүүнээс ялгаатай. Хоол боловсруулах шүүсэнд бүх даавар байх боловч идэвх, хэмжээгээрээ зөвхөн эхийн сүүг л боловсруулах чадвартай. Нялх хүүхдийн хоол боловсруулах эрхтний шингээх чадварт байгалиас заяасан хоол нь зөвхөн л эхийн сүү байдаг.

“Хүүхдээ аль болох удаан хөхүүлэх нь тэднийг улам ухаантай болгодог нь баттай болсоор байна” хэмээн Макгиллийн ИС-ын проф. М. Крамер батлан хэлж байна. Эхийн сүүнд байдаг ханаагүй тос омега-3 бүл тосны хүчлийн 1 болох докозагексаены хүчил хүүхдийн тархи, нүдний торлогийн хөгжлийг хурдасгаж IQ-г нь өндөр болгож оюун ухааныг сайжруулдаг. Хүүхдээ хараа сайтай, ухаантай хүн болгохыг хүсдэг эх хүн бүр хүүхдээ сүүгээрээ өсгөхийн чухлыг эндээс мэдэж болно.

-Эхийн сүү хүүхдийн мэдрэлийн тогтолцоонд чухал ач холбогдолтой амьдралын орлуулшгүй амин хүчлүүдийг агуулдаг бол үнээний сүүнд ийм амин хүчлүүд байдаггүйгээр барахгүй нялхсын мэдрэлийн тогтолцоог гэмтээх амин хүчилтэй. Хүүхдийнхээ тархи мэдрэлийн тогтолцоог хэвийн хөгжүүлэх хүсэл эх бүхэнд байх нь ойлгомжтой.

-Эхийн сүү анхны урьдчилан сэргийлэх тарилга, халдвараас хамгаалах амьд шингэн болдог гэдгийг сүүлийн үед эхчүүд сайн мэдэх болсон ч чухам ямар өвчнөөс сэргийлдэг талаар тэр бүр мэддэггүй. Эхийн сүүнд хүүхдэд тохиолдох ихэнх өвчнөөс сэргийлэх, хамгаалах бодисууд, нян, ялангуяа вирусын эсрэг болон биеийн эсэргүүцлийг сайжруулах маш олон бодис байдагаас гадна хүүхэд төрөөд хамгийн их өвддөг хүйн халдвар, вирус, гэдэс, амьсгалын замын халдвар, чихний өвчин, бөөр шээсний замын үрэвсэл, хүүхдэд тохиолддог улаан бурхан буюу корь, салхин цэцэг, сахуу зэрэг олон халдварт өвчнүүдээс сэргийлэх боломжтой.

-Төрсөн нярай хүүхдийг ангир уургийг нь эрт амлуулснаар шарлалт багасна, хүй цөглөлт хурдасна. Үүгээрээ эхийн сүү төрсөн хүүхдэд байгалиас заяасан ганц хоол юм шүү гэдгийг дахин нотолно. Энэ бүх бодисын аль нь ч угжны ямар ч сүүнд байхгүй юм.

-Хөхүүл хүүхдийн амьдрах чадвар угжны хүүхдийнхээс 14 дахин илүү байдаг нь эхийн сүүний л ач тус. Эхийн сүү харшил үүсгэгч бодис агуулдаггүй бол үнээний сүү харшил үүсгэгч уурагтай. Хүүхдийг эхийн сүүгээр дагнан хооллоход суулгалтаас болж эндэх тохиолдол 9-25 дахин, амьсгалын замын өвчнөөс болж эндэх тохиолдол 2.5 дахин бага байдаг. Аризоны (АНУ) эрдэмтэд 4 сар хөхөө хөхсөн хүүхэд дагнан эхийн сүүгээр хооллоогүй хүүхдүүдтэй харьцуулбал, чихний хурц үрэвслээр өвдөх нь 50%-иар цөөн, олон эрдэмтэн 6 сар хүртлээ хөхүүл байсан хүүхдүүд хүүхэд насандаа хорт хавдраар өвчлөх эрсдэлээс хамгаалагдана гэдгийг тогтоожээ. Хөхүүл хүүхдүүдэд гэдсээр хатгаж өвдөх шинж тэмдэг цөөн тохиолддог. Кроны өвчин, Чихрийн Шижин хэв шинж 1-ээр өвдөх эрсдэл цөөн. Хамгийн чухал нь хэт мариалж таргалахгүй.

Эхийн сүү үрсийн маань хэрэгцээгээр найрлагаа өөрчлөж байдаг амьд сүү. Хөхүүлэх үед эхлээд гардаг усархаг хөхөвтөр өнгөтэй сүүгээр хүүхэд цангаагаа гаргана. Нэлээд хөхүүлсний дараа гарах өтгөн цагаан өнгөтэй сүү нь тослог, илчлэг ихтэй хүүхдийг цатгах сүү. Аль аль нь уураг, тос, нүүрс ус, аминдэм, бичил бодис хангалттай тул хүүхдийн өсөлт хөгжилийг хангана. Эхийн сүү орчны халуунд шингэрч амны цангааг гаргана. Хүйтэнд илчлэг чанар нь нэмэгдэнэ. Дутуу төрсөн хүүхдийн эхийн сүү нь илчлэг, тослог, уураг ихтэй, өвчин эсэргүүцэх бодис, бичил бодисыг илүү агуулдаг учир дутуу хүүхдийн хэрэгцээг эхийнх нь сүү л хангана.

Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох нь хамгийн сайн хөрөнгө оруулалт болж, улс орон, эрүүлийг хамгаалах байгууллага, гэр бүлийн төсвийг хэмнэх ач холбогдолтой гэдэгтэй маргах зүйлгүй. Угжны хүүхдэд хэрэгтэй шилэн ба нийлэг сав, баглаа боодол, хөхөлдөг байгалийг бохирдуулдаг бол эхийн сүү байгалийг бохирдуулахгүй, өөрөө бохирдолгүйн дээр түүнд ариун цэвэр, эрүүл ахуйн хяналт шалгалт хийх шаардлагагүй, Дандаа шинэхэн. Халуун хүйтэн нь тохирсон. Гашлахгүй, исэхгүй, муудахгүй гээд хүнсний аюулгүй байдалыг байгалиасаа хангадаг ганц хоол. 6 хүртэлх сартай бүх хүүхэд, 2 нас хүртэлх хүүхдэд өгөх бэлэн ийм их сүү хүнсний хангамжийн нэг чухал хэсэг болдог

-Эхийн сүү ийм их ач тустай юм байна. Үүнийг уншсан хүмүүс түүний дотор эхчүүд их зүйл тунгааж ойлгож авах байх аа. Эхийн сүүний ач тусын зэрэгцээ хүүхдээ хөхүүлэх нь хүүхдэд ч, эхэд ч ач тустай гэдгийг манай эхчүүд бас л сайн мэдэхгүй болов уу.

-Эхийн сүү, хүүхдээ хөхүүлэх гэсэн хоёр тусдаа ойлголтыг нэг нэгнээс нь салгах аргагүй ч ач холбогдлыг нь тодотгох үүднээс тус тусад нь ярихаас аргагүй. Хүүхдээ хөхүүлсний ач тус хязгааргүй. Хөхүүл хүүхдийн ам, тагнай, эрүү, хацрын булчингийн хөгжил амархан сайжирдаг. Шүд зөв байрлалтай ургаж, хэл яриа нь зөв хөгжиж, хэлд хурдан орно. Хөхүүлэх үед хүүхэд эхийнхээ үнэрийг байнга мэдэрдгээс үнэрлэх, сүүг нь амталснаар амтлах, ээжийгээ байнга харж хөхдөгөөс харах, эхийнхээ хайр энхрийллийн үгийг байнга сонсож байдгаас сонсох, ээжийнхээ халуун бие, зүрхний цохилтыг мэдэрч хөхдөгөөс хүрэлцэх 5 мэдрэхүй илүүтэй хөгжсөнөөр илүү сэргэлэн болно. Мөн эх хүүхдээ биедээ нааж, ойр дотно харилцдаг нь тархины хөгжилд тустай болохыг ч Канадын эрдэмтэд хэлж байгаа юм. Эхчүүдийн, төрсөн хүүхдээ хөхүүлэхийг нийгмээрээ хөхүүлэн дэмжих ёстойг эрдэмтэд дахин дахин анхааруулж байна. Ээжийнхээ хамгаалалтад байгаагаа байнга мэдэрдэгээс амгалан тайван хүүхэд болно.

Хүүхдээ хөхүүлэхэд “хөхүүл эхийн” өнчин тархинд үүсдэг окситоцин даавар эхэд хүүхдээ хайрлан энхрийлэх, асран хамгаалах хязгааргүй хүнлэг энэрэнгүй зан төрхийг бий болгодог тул хүүхдээ илүү их анхаарч, халамжлан асрана. Хүүхдээ угжаар хооллож байгаа эхийн өнчин тархинд энэ даавар үүсэхгүй. Хөхүүл эх хүний энэ үрээ хайрлах хайр нь үрийнх нь эхээ хайрлах, хожим нь бусдыг хайрлах, хүнлэг энэрэнгүй хүн болох тэр их хайрын “ундрага” болдогийг дээр ярьсан. Ертөнцийн хүмүүсийн бие биенээ хайрлах хайр эх хүн хүүхдээ хөхүүлэх тэр л агшнаас эхэлдэг. “Дэлхийг зөөллөх, эхчүүдийн агуу их ухаан” юм шүү.

Хүүхдээ хөхүүлэх нь эхчүүдэд ч тустай. Төрөх үеийн цус алдалт, хүндрэл, эндэгдэл, хөх, умайн хорт хавдар, яс хугаралт, чихрийн шижин, хөхний өвчин зэрэгт өртөх эрсдэл эрс багасна. Эхчүүдийн хөхний толгой хагаралт, хөхний сүүний татралт эрс багасч умайн агшилтын хугацаа хурдасна.

Хөхүүлэх үед эх хүүхэд хоёр сэтгэл санааны холбоотой болж эхчүүд сэтгэл санааны хямралгүй амар, тайван явж чадна. Хурдан тэнхэрнэ. Гэр бүлийг бэхжүүлнэ. Дараагийн жирэмслэлтээс сэргийлнэ. Эдийн засгийн хувьд ч үр ашгаа өгнө.

Эхчүүд нялхсаа хөхүүлэн өсгөснөөр өөрийнхөө болон хүүхэд, гэр бүл, орчин тойрныхныхоо амьдралыг олон талаар өөрчилнө. Тухайбал:

1-рт төрсөн хүүхэд бүрээ өвчин зовлонд хэлмэгдүүлэхгүйгээр эсэн мэнд, эрүүл чийрэг, ухаантай хүн болгон өсгөж, эхчүүд, гэр бүл сэтгэл амар тайван, аз жаргалтай амьдрах нөхцөл бүрдэнэ.

2-рт гадаадаас хүүхдийн сүү, хоол оруулж ирэх, хүүхдийн сүү үйлдвэрлэх, өвдсөн нялхсыг эмчлэх зардал хэмнэгдэнэ.

3-рт жил тутам 70000-140000 нялх хүүхэдтэй айлын орлого нэмэгдэж ядууралгүй амьдрахад нь хувь нэмрээ оруулна.

4-рт эрүүл мэндийн салбарт, юуны түрүүнд эх үрсийн эрүүл мэндийг хамгаалах ажилд ихээхэн хэмнэлт гарна. Мөн байгалиа бохирдуулснаас үүсэх өвчин багасахад нөлөөлнө. Мэргэжлийн хяналтын ажлын ачаалал багасна.

5-рт Нярай, нялхас, 5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдэл буурч олуулаа болоход хувь нэмэр оруулна. Саяхан бид 3 сая дахь иргэнээ ямар их баяр баясал дүүрэн угтан авлаа. Түүнээс хойш 2 жилийн хугацаанд 3 сая 120 мянгуулаа боллоо. Үүнээс ч илүү олуулаа болох боломжуудыг бид алдсаар байгаадаа дүгнэлт хийх ёстой.

-Сонирхолтой, ач холбогдолтой ярилцлага өгсөн танд баярлалаа. Бодлого боловсруулагчид, эмч, эмнэлгийн мэргэжилтнүүд, эхчүүд энэ талаар хаанаас, ямар эх сурвалжаас зөв мэдлэг, илүү тодорхой мэдээлэл олж авч амьдралдаа энэ бүхнийг хэрэгжүүлж болох вэ?

-Гэр бүлийн бүх гишүүдэд зориулан миний бичсэн “Зөв зохистой хооллож эрүүл амьдрах” гэсэн 4 цуврал номын 1-р буюу ногоон алимны зурагтай “0-2 насны хүүхдийн хооллолт”, Мөн “Эхчүүдийн хүүхдээ хөхүүлэхийг дэмжихийн учир “ гэсэн 2 номд бүх зүйл тодорхой бичигдсэн байгаа. Эдгээр номыг “Аз хур”, “Интерном” ,” Golden book” номын дэлгүүрүүдээс авах боломжтой. Баярлалаа.

Бэлтгэсэн: Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төв

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд П.Сэргэлэнг өнөөдөр хүлээн авч уулзав. Уулзалтын үеэр зуншлага, өвлийн бэлтгэл, ургац, үр тариа, хадлангийн байдал, мал, мах бэлтгэлийн талаар ярилцлаа.

Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч С.Батболдоор ахлуулсан баг өнөөдөр нийслэлд хийгдэж буй авто замын шинэчлэл, бүтээн байгуулалтын ажлын явцтай танилцлаа. Нийслэлийн Засаг даргын Дэд бүтэц, гэр хорооллын хөгжлийн асуудал хариуцсан орлогч Д.Баярхүү, Улаанбаатар хотын Ерөнхий менежер бөгөөд Захирагчийн ажлын албаны дарга Т.Гантөмөр, нийслэлийн Авто замын хөгжлийн газрын дарга Ж.Тогтохбаяр, нийслэлийн Хөрөнгө оруулалтын газрын дарга Ц.Ариунбаяр, нийслэлийн Газрын албаны орлогч дарга Б.Загдсамбар болон холбогдох албаны хүмүүс дагалдан явав.

Хотын даргаар ахлуулсан баг Хан-Уул дүүргийн 11 дүгээр хороо Зайсан толгойн урдуур Богд уулын арын замтай холбогдох 2.4 км авто замын өргөтгөл шинэчлэлтийн ажлын явцтай танилцлаа. Замын ажлыг Авто замын хөгжлийн газрын захиалгаар “Өргөн говь” ХХК хийж гүйцэтгэж байгаа аж. Зайсан орчмын энэ замд 1957-1960 онд урсгал засвар хийгдэж байснаас хойш нэг ч удаа засвар шинэчлэлт хийгдээгүй аж. “Засвар шинэчлэлт хийснээрээ замын зорчих хэсгийн өргөн 7 метр байсныг 12 метр өргөн, 4 эгнээ болно” гэдгийг нийслэлийн Авто замын хөгжлийн газрын дарга Ж.Тогтохбаяр танилцуулж байлаа. Энэ сарын 17-нд эхэлсэн замын ажлыг ирэх арваннэгдүгээр сарын 1-ний өдөр ашиглалтад бүрэн хүлээлгэж өгөх юм байна.

ХААИС-ын уулзварын өргөтгөл, Богд Жавзандамбын уулзварын өргөтгөл, шинэчлэлтийн ажилтай мөн танилцлаа. ХААИС-ын уулзвар нь зүүн болон баруун талаасаа нэг нэг урсгалаар нэвтэрдэг учир замын түгжрэл энэ хэсэгт ихээр үүсдэг байна. Уулзвар хэсгийн 1251 ам метр талбайг өргөсгөж хоёр талаасаа 5 эгнээтэй болгон шинэчлэж байгаа юм. Замын ажлыг Улаанбаатар зам засвар арчлалтын газар гүйцэтгэж, энэ сарын 15-н гэхэд авто замын зорчих хэсгийг нээхээр төлөвлөн ажиллаж байгаа аж.

Богд Жавзандамбын музейн уулзварын өргөтгөл, шинэчлэлийн ажлыг “Ди Вай Кей Би” ХХК хийж гүйцэтгэж байна. Уг уулзварт өргөтгөл хийснээр 21 метрийн өргөн, зургаан эгнээтэй болох аж. Мөн 1.5-3м өргөнтэй явган хүний зам бий болох юм. Уулзвар хэсгийн 8050 ам метр талбайн өргөтгөлийн ажил өнгөрсөн зургаадугаар сард эхэлж, энэ сарын 15-н гэхэд авто замын зорчих хэсгийг нээхээр төлөвлөсөн байна.

БНХАУ-ын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр хийгдэж буй Яармагийн шинэ гүүр барих, хуучин гүүрийг засварлах төслийн ажилтай танилцлаа. Төслийн гүйцэтгэгчээр Хятадын төмөр замын 20-р товчоо ажиллаж байна. Туслан гүйцэтгэгчээр Монголын 15 компани ажиллаж байгаа аж. Өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард эхэлсэн төсөл ирэх жилийн арваннэгдүгээр сарын эхээр дуусч, гүүрийг ашиглалтад хүлээлгэн өгөх юм. “Энэ жилийн хувьд үндсэн гүүрний ажлыг дуусгах төлөвлөгөөтэй байгаа. Дулааны улиралд гүүрийн дан нуруугаа цутгаж бэлдээд өвөл хучилт хийнэ. Өнөөдрийн байдлаар үндсэн гүүрийн 36 ширхэг гадсан суурьны ажил хийгдсэн. Гүүрийн хамгийн чухал ажил нь тулгуур суурь байдаг. Энэ ажил өндөр хувьтай явж байгаа” хэмээн “ЭС АР ПИ” ХХК-ийн гүүрийн инженер Б.Энхбат ажлын явцаа хотын даргад танилцууллаа.

Өгөөжийн ойролцоох уулзварын өргөтгөл шинэчлэлийн ажилтай танилцсанынхаа дараа хотын дарга С.Батболд “Бид цаг хугацаатай уралдан ажиллах шаардлагатай. Хавар тендерийн ажлаа эрт зарласан. Улаанбаатар хотын хэмжээнд Замын сангийн хөрөнгөөр хийхээр төлөвлөгдсөн бүх замын ажил эхлээд явж байгаа. Наймдугаар сарын 15-наас эхлэн замын хөдөлгөөний ачаалал ихэсдэг. Үүнээс өмнө Улаанбаатар хотын гол зам, уулзваруудын ажлыг дуусгах үүргийг холбогдох албаны хүмүүст өгөөд байсан. Өнөөдөр ажлын явцтай танилцаж байна. Сонгино болон Баянзүрхийн гүүрийн ажил эхлэх шатандаа явж байна. Налайх, Чойрын замыг энэ намартаа эхэлнэ. Газар чөлөөлөлтийн ажлыг хийгээд эхэлсэн байгаа. Нийслэлийн төвд хийгдэх томоохон гүүрэн гарц Замын цагдаагийн газрын уулзварт хийгдэнэ. Ажил эхэлсэн. Тухайн хэсэгт байсан хоёр ШТС, хэд хэдэн бизнесийн байгууллагуудтай тохирч газрыг чөлөөлүүлэхээр болсон. Энэ бүх зам 2018 оны сүүл 2019 оны эхэнд бүрэн ашиглалтад орно. Ингэснээрээ нийслэлийн өнгө үзэмжид сайнаар нөлөөлөхөөс гадна авто замуудын нэвтрэх чадвар эрс сайжрах юм” хэмээлээ.

Нийслэлийн Авто замын хөгжлийн газрын дарга Ж.Тогтохбаяр “Энэ жил нийслэлийн хэмжээнд нийт 42 авто замын төсөл хэрэгжиж байна. Манайхаас хяналт, шалгалтаа хийгээд ажиллаж байгаа. Өнөөдрийн байдлаар ХААИС, Оргил худалдааны төвийн уулзвар, Өгөөжийн уулзвар гэсэн гурван уулзварын өргөтгөл, шинэчлэлтийн ажил хийгдээд явж байна. Авто плазагийн ойролцоо шинээр уулзвартай болж байгаа. Мөн дөрвөн гүүрэн гарцны ажил хийгдэж байна. Сонсголон болон Баянзүрхийн гүүрийн ажлыг энэ намар эхлүүлэхээр ажиллаж байна” хэмээн хийж гүйцэтгэж байгаа ажлын явцын талаар ярилаа гэж нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлаар Анхдугаар зөвлөлдөх санал асуулга явуулсан тайланг үндэслэн Зөвлөлдөх зөвлөлөөс УИХ-д гаргасан зөвлөмжийн дагуу Ажлын хэсгээс боловсруулсан төслийг бүх нийтээр хэлэлцүүлэхээр болсон. Энэ талаар УИХ-ын 39 дүгээр тогтоол гарч, УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцангаар ахлуулсан Ажлын хэсгийг байгуулсан билээ.

Тогтоолын дагуу УИХ-ын Тамгын газраас 7 баг гаргаж, 07 дугаар сарын 31-нээс эхлэн 21 аймаг, 9 дүүрэгт Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийн талаар сургалт явуулж, хэлэлцүүлэг хийж эхлээд байна.

Өчигдөр (2017.07.31) эхний баг болох /цаашид “төсөл хэлэлцүүлэгч” гэх/ Улсын Их Хурлын Өргөдлийн байнгын хорооноос эхний сургалт, хэлэлцүүлгийг Баянхонгор аймгийн төв Баянхонгорт зохион байгуулсан юм.

Ингээд хоёр дахь баг болох УИХ-ын Тамгын газрын Мэдээлэл технологийн хэлтсийн дарга Ц.Борхүүгээр ахлуулсан УИХ-ын Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооноос өнөөдөр (2017.08.01) Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийн талаарх сургалт, хэлэлцүүлгийг Хэнтий аймгийн төв Чингис хотод зохион байгуулж байна.


Энэ үйл ажиллагааг 2 үе шаттай зохион байгуулж байгаа юм. Өглөөний 09.00 цагаас үдийн 12.00 цаг хүртэл үргэлжилсэн сургалтад аймаг, сум, багийн ИТХ-ын Нарийн бичгийн дарга, ЗДТГ-ын дарга, багийн Засаг дарга, ажлын хэсгийн гишүүд хамрагдлаа. Тэд цаашид сум, багтаа сургалт, хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлэн зохион байгуулна.

Өглөө эхэлсэн сургалтыг нээж Хэнтий аймгийн Засаг дарга Н.Ганбямба хэлсэн үгэндээ “Тулгуур Үндсэн хуулиа батлаад 20 гаруй жил боллоо. Энэ хугацаанд дордуулсан гэж яригддаг долоон өөрчлөлтийг эс тооцвол өөрчлөлт оруулаагүй. Өнөөдрийн сургалт, хэлэлцүүлэгт иргэдээ олноор оролцуулахыг зорьж байна. Энд саналаа өгсөн иргэдийн тоо бусад аймгуудаас илүү байгаасай гэж хүсч байна” гэв.

Мөн энэ үеэр УИХ-ын гишүүн Д.Гантулга үг хэлсэн юм. Тэрбээр “Нийгэм, эдийн засгийн том өөрчлөлтийг хийхийн тулд Үндсэн хуулиндаа тодорхой өөрчлөлтүүдийг хийх хэрэгтэй байна. Өөрөөр хэлбэл тогтолцооны хувьд өөрчлөлт хийх шаардлага бий. Эцэг хуульд өөрчлөлт оруулаагүйгээс болоод УИХ, Засгийн газар тодорхой шийдвэр гаргах бололцоо алга. Жишээлбэл, хэт улстөржилт, төрийн албаны тогтворгүй байдал, Ерөнхийлөгч, УИХ-ын давхацсан эрх үүрэг гээд олон тулгарч буй асуудлуудыг шийдвэрлэхэд ард иргэдийн саналыг авах нь чухал” хэмээн онцолсон юм.

Дараа нь Байнгын хорооны ахлах зөвлөх Л.Лхагвасүрэн Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийн талаар дэлгэрэнгүй танилцуулгыг хийлээ.

Танилцуулга хийгдсэний дараа дэгийн дагуу хуулийн төсөлтэй холбогдуулан сургалтад оролцогчид сонирхсон асуултаа асууж, асуултад Ахлах зөвлөх П.Амаржаргал хариуллаа.


Асуулт, хариулт дууссаны дараа Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийн талаар саналын хуудас бөглүүлэн, бичгээр санал авах ажлыг явууллаа.

Ийнхүү сургалт өндөрлөлөө. Үдээс хойш 13.00 цагт сургалтад хамрагдсан хүмүүс болон иргэдийн дунд хэлэлцүүлэг явагдана хэмээн УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтэс мэдээллээ.

“Амьд явах, эрх чөлөөтэй байх, өмчтэй байх нь хүний үндсэн гурван эрх юм” гэдэг лебирал үзлийг дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрч байна. Манай улс ардчилалд шилжсэнээр тэдэнтэй хөл нийлүүлэн алхах боломж бүрдсэн билээ.
Монгол хүн өмчтэй болох хуулиар зөвшөөрөгдсөн эхний алхам бол малыг малчдад, орон сууцыг иргэдэд үнэ төлбөргүй хувьчилсан явдал. Өмчилсөн малынхаа тоо толгойг өсгөхийн төлөө малчид хөдөлмөрлөсний үр шимээр өнөөдөр “60 сая малтай орон” болсон. Малчин хүн дуртай үедээ малаасаа зарж, бэлэглэж, солилцоо хийж болно. Бүр өмчөө зараад хот суурин бараадаж, байр машин аваад, дэлгүүр худалдааны төвд өөрийн гэсэн амжиргаа залгуулах бизнестэй болсон нь ч олонтаа.
Өөрийн нэр дээр өмчилсөн байраа барьцаанд тавьж, авсан мөнгөөрөө ажлын байр бий болгосон жижиг дунд үйлдвэрлэгчид, худалдаа үйлчилгээ эрхлэгчид ч зөндөө бий. Эдгээр өмчтэй, ажилтай, орлоготой иргэдийн нуруун дээр тусгаар улс тогтнодог гэхэд хол зөрөхгүй.
Хувийн машинаа барьцаалаад хэдэн төгрөгөөр нь аялаад ирж болно, хүссэн тавилгаа авч гэрээ чимж болно, хүүхдийнхээ сургалтын төлбөрийг ч шийдчихэж болно. Өмчтэй хүн эрх чөлөөтэй, амьдралаа сэтгэл хангалуун өнгөрүүлнэ.

Харин энэхүү амин эрхэнд хэн халдаж болзошгүй вэ?

Хэн нэгэн этгээд хулгайлж, луйвардаж, залилж авсан бол төрийн хуулийн дагуу шийтгүүлж, өмчийг чинь танд эргүүлэн авч өгнө. Гэтэл төр өмчинд чинь халдвал хэн түүнийг “өмөөрөх” билээ...
“Хувийн өмч, төр хоёр эрс тэс зан араншинтай хоорондоо таардаггүй хүмүүс шиг гэж ойлгож болно. Учир нь хувийн өмчийг шударга, чөлөөт, бүтээлч, өрсөлдөөнт, эрэлттэй гэх мэт шинж дагалддаг бол, төрийг дагалдан хүчирхийлэгч, дангаар ноёрхсон, өрсөлдөөнгүй, бусдын хөдөлмөрийг мөлжсөн, танил тал дээр тулгуурласан, авилгач гэх мэт шинж гарч ирдэг. Иймээс энэ хоёр бие, биедээ харшилтай байхаас өөр арга байхгүй” гэж философийн ухааны доктор Б.Батчулуун тодорхойлсон байдаг.

Төрийн нэрээр ирсэн цагаан захтан таны өмчийг булаавал яах вэ?

“-Улсын бүртгэлийн газрын даргын үүрэгдсэнээр хөршийн маань байрны ордерийг төрийн эзэмшилд гаргажээ. Тэр дагуу “Өмчийн харилцааныхан” тэднийхийг байраа суллаж өгөхийг шаардав. Учир нь, байраа худалдан авсан хөрөнгийн эх үүсвэр тодорхой бус, анхнаасаа улсын мэдэлд байсан байр гэнэ. Ингээд хурааж авсан байрыг зараад иргэдэд бэлэн мөнгө болгон тараана гэж төр шийдэв”
Энэ тохиолдолд бэлэн мөнгө авахыг хүссэн залхуу цөөнх баярлаж, харин өмчдөө тулгуурлан ажиллаж амьдарч буй олонхи эсэргүүцэв. Ийм шийдвэр гаргасан төрийн эрх баригчдын эрсэг санал өгөв.
“-АНхаа МАНдах хоёр байнгын өрсөлдөгч. Анхаа саяхан шинэ машин авч бизнестээ хэрэглэж эхлэв. Хүчин чадал нэмэгдсэн тэдний ажил ч өөдлөөд ирлээ. Харин Мандах төрд ажилладаг найз Нямаадаа “шордож” гүтгэсээр байгаад өмчийг нь хураалгаж чадлаа. Ингээд хамгийн түрүүнд банк дүүрэн бензинийг нь соруулж, Нямаагийн хүүгийн машинд талыг нь хийж өглөө. Улмаар шинэ хөдөлгүүрийг нь өөрийн хуучнаараа солив”
Энэ хооронд шүүхээс хүний өмчийг хэлцэл хийхгүйгээр хууль бусаар авсан төрийг буруутгалаа. Ийм шийдвэр гарна гэдгийг мэдэж байсан хуйвалдагсад шийдвэр гүйцэтгэх хугацаанаас өмнө илүүг тонож дээрэмдэхийн төлөө өдөр шөнөгүй “хөдөлмөрлөсөөр”...

Энэ бүхнийг би дуугүй л харж байв. Яагаад гэвэл миний машиныг булаагаагүй, өөрийн байрандаа өмнөх ажлаа хийгээд л амьдарч явна. Харин маргааш миний өмчийг булаавал хэн өмөөрөх билээ...
С.Оюу

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга өнөөдөр зарим томилгоог хийсэн байна.

Хэлэлцүүлгийг Монгол Улсын Их Хурал; Монгол Улсын Ерөнхийлөгч; Монгол Улсын Засгийн газар; Төрийн алба; Шүүх эрх мэдэл; Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлага гэсэн зургаан сэдвийн хүрээнд өрнүүлсэн ба сэдэв тус бүрийн танилцуулгыг төсөл хэлэлцүүлэгч баг хийсэн юм. Тухайлбал, Улсын Их Хурлын зарим заалт, хэсгийг өөрчлөх болсон үндэслэл, шаардлагын хувьд одоогийн мөрдөгдөж байгаа Үндсэн хуулийн Хорин долдугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт Улсын Их Хурлын ээлжит чуулган хагас жил тутам нэг удаа тавиас доошгүй ажлын өдөр чуулна гэж заасан. Харин төслийн заалтад Улсын Их Хурлын ээлжит чуулган хагас жил тутам нэг удаа далан таваас доошгүй ажлын өдөр чуулна гэж тусгасан байгаа. Ингэснээр Улсын Их Хурлын чадавхийг бэхжүүлж, хяналтын эрх мэдлийг бодитоор өргөжүүлэх, хууль бүтээх ажиллагааны чанарыг сайжруулна.

Түүнчлэн Улсын Их Хурал нийтийн ашиг сонирхлыг хөндсөн тодорхой асуудлаар хянан шалгах түр хороо байгуулж болно гэж төсөлд тусгагдсан. Энэ нь Улсын Их Хурлын хяналтын бүрэн эрхийг бодитоор хэрэгжүүлэх боломжоор хангах, парламентыг бодит мэдээллээр хангах, иргэдэд нийтийн ашиг сонирхлыг хөндсөн аливаа асуудлын бодит нөхцөлийг илрүүлэх боломжтой гэж төсөл санаачлагчид үзэж байгаа.



Дээрх зургаан сэдвийн дор тус бүр танилцуулга хийгдсэний дараа хэлэлцүүлэг өрнүүлж, иргэдийн саналыг сонссон юм. Тухайлбал, Баянхонгор сумын 1-р багийн иргэн Баттөр, Улсын Их Хурал, Засгийн газрын хяналт-тэнцлийг хангах сэдвийн хүрээнд УИХ-ын гишүүн Ерөнхий сайдын албыг давхар хашиж болно, харин бусад гишүүд давхар алба хашиж байгаа нь төрийн ажлыг алдагдуулж байна гэлээ. Түүнчлэн Засаг захиргаа, нутгийн удирдлагын тогтолцооны хувьд орон нутгийн 4-5 сумыг нэгтгэж, бүсчлэн хөгжүүлэх хэрэгтэй гэсэн байр суурь илэрхийлэв.



Шаргалжуут тосгоны иргэн Баярмагнай, Монгол Улсын нутаг дэвсгэр засаг захиргааны хувьд “хот” гэдэг нэгж нэмэгдвэл тосгоныг хотын нэгжид хамруулах гэсэн санал хэлж байв. Учир нь одоогийн Засаг захиргаа, нутгийн удирдлагын тогтолцооны хувьд тосгон сумын нэгжид харьяалагддаг боловч хүн ам, газар зүйн хэмжээтэй харьцуулбал багаас том гэсэн санал хэлж байв.



Ингээд Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийн талаар иргэдийн дунд явуулсан хэлэлцүүлэг амжилттай өрнөж, тус хэлэлцүүлэгт 390 иргэн оролцож, саналын хуудсаар саналаа өгөв хэмээн УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтэс мэдээллээ.