Ашигт малтмалын тухай хууль, стратегийн ордыг цэгцлэх асуудлыг ойрын өдрүүдэд УИХ-ын чуулганаар хэлэлцэхээр төлөвлөөд байгаа билээ. Энэ үеэр Өмнөговь аймагт 29 лиценз эзэмшдэг “South Gobi Sand” компани хувьцааныхаа 74 хувийг Хятадын Засгийн газрын мэдэлд байдаг “Чалко” компанид зарсан нь олны анхаарлыг татаад байгаа. УИХ-ын зарим гишүүд ч Засгийн газарт мэдэгдэлгүйгээр Монголын баялагийг гадныхан наймаалцаж байгааг эсэргүүцэж мэдэгдэл хийсээр байна.Өнөөдөр энэ асуудлаар УИХ-ын гишүүн Д.Ганхуяг, С.Эрдэнэ, Г.Баярсайхан, Л.Гүндалай нар хэвлэлийн бага хурал хийлгэлээ. Д.Ганхуяг гишүүний мэдээлснээр УИХ дахь АН-ын бүлэг стратегийн ордуудын талаар ажлын хэсэг байгуулжээ. УИХ-аар Ашигт малтмалын тухай хуулийг 2006 онд шинэчлэн баталж, 2007 онд УИХ-ын 27 дугаар тогтоолоор стратегийн 15 ордыг нэрлэсэн байна. Өнөөдөр тэднээс зөвхөн Оюутолгойг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, гадаадын компаниудтай хөрөнгө оруулалтын гэрээ хийсэн. Бусад 14 нь улсын төсвөөр хайгуул хийж, нөөц тогтоосон ордууд. Дэлхийд мөрддөг жишгээр улсын төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийсэн бол хэрхэн ашиглахаа улс шийддэг. Гэтэл Монголд монгол маягийн арай өөр жишиг тогтлоо. Эрдэнэт, Багануур зэргийг эс тооцвол ордуудын лицензийг мэдээлэлд ойр, эрх мэдэл, албан тушаалтай хүмүүс авдаг. УИХ-ын 27 дугаар тогтоолын дагуу Төмөртэй, Тавантолгой зэрэг ордыг шийдэх байсан ч тэгээгүй. "УИХ-ын 40 дүгээр тогтоолоор Тавантолгойг, Оюутолгойтой цуг оруулж ирээ гэсэн. Гэтэл өнөөдөр та бүхэн юу болсныг мэдэж байгаа.
Тодорхой хэсэг нь буюу Ухаа худагийн орд нь аль хэдийнэ эдийн засгийн эргэлтэнд ороод явчихсан. Энд гол буруутай нь Засгийн газар, Засгийн газрын гишүүд нь болчихоод байна. Хувийн компанид дамлаад, лицензийг нь зарчихдаг. Тэр компани бүтээн байгуулалт хийдэг. Тэр компаний буруу гэж юу байхав. Жишээлбэл, Тавантолгойг ийм байдлаар шийдсэн байгаа. Өнөөдрийн бүтээн байгуулалт хийж байгаа тэр компани буруутай гэхээсээ илүү тасдаж өгсөн Засгийн газар буруутай. Хууль зөрчиж тасдаж өгсөн" гэсэн бол УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэ "Бид үндэсний аж ахуйн нэгж, компаниудаа дэмжих ёстой. Өнөөдөр үндэсний аж ахуйн нэгж, компани хэрвээ стратегийн ордууд дээр орж ирвэл ямар үр ашигтай ажиллаж болдгийн тод жишээ бол Энержи Ресурс. Хэдийгээр бид янз бүрээр ярьдаг ч гэлээ өнөөдөр Энержи Ресурс компани хөрөнгө оруулалт хийгээд, үндэсний аж ахуйн нэгж Ухаа Худаг дээр ямар амжилттай ажиллаж болдгийг тод томруунаар харуулж байгаа. Энэ бол нэг талаас стратегийн орд дээр өгсөн, авсан гэсэн маргаан байдаг ч гэсэн ер нь монголын үндэсний аж ахуйн нэгжүүд ажиллах чадвартай, уул уурхайн ашигт малтмалаа тодорхой хэмжээнд өөрсдөө олборлоод, боловсруулаад явах боломжтой гэдгийг харуулсан" гэж байлаа.
УИХ-ын Тамгын газраас Оюутолгой Монголд хэрэгтэй юу гэсэн судалгаа хийсэн байна. Тэгэхэд Монголд огт ашиггүй гэсэн дүгнэлт гарчээ. Анхны хөрөнгө оруулалтыг нөхмөгц Монголын талын хувь оролцоог 50 хүртэл хувь болгох байсан ч Засгийн газар үүнд анхаарч ажиллаагүй. УИХ-ын гишүүдийн хүсэлтээр УИХ-ын Тамгын газрын судалгааны төвийнхөн Оюутолгойн ашиглалт, хөрөнгө оруулалтын байдалд судалгаа хийхэд Монгол Улсад хохиролтой, алдагдалтай болсон гэсэн дүгнэлт гарсан байна. “Дор хаяж хоёр тэрбум ам.долларын алдагдал Монголын тал хүлээнэ” гэсэн дүгнэлт гарчээ.
Үүний дараа гишүүн Г.Баярсайхан байр сууриа илэрхийллээ. Тэрбээр “Монгол Улс 2000 онд 600 ордын тухай ярьдаг байсан. Тэр нь 63 болсноо 40, сүүлдээ явсаар байгаад 15 болсон. Ард түмний “тогоонд” ортлоо ямар олон орд “гээгдсэнийг” эндээс харж болно. Гадаад орнуудад, тухайлбал, ОХУ, Казахстан зэрэг оронд уул уурхайд гадаадын хөрөнгө оруулалтын байх ёстой зохистой хувь хэмжээг тогтоож өгсөн байдаг. Эхлээд гадаадын хөрөнгө оруулалтад нээлттэй бодлого явуулж байгаад дараа нөхцөл нь бүрдэхээр үндэсний бодлогоо явуулдаг. Гэтэл Монгол Улсын Засгийн газар УИХ-ын 27,40, 39 дүгээр тогтоолыг хэрэгжүүлэхгүй байна.
“Саусгоби сэндс” компани гэхэд хууль зөрчиж, 28 лицензийг гаднын мэдэлд өгч, хувьцааныхаа 71 гаруй хувийг Хятадын “Чалько” компанид зарахаар болсон байна. Энэ тухай асуудлыг УИХ-аар ярихаар боллоо. Үүнийг 29 хоногт багтааж шийдэх ёстой. Одоогоор бүх лицензийг түдгэлзүүлээд байна. УИХ дахь АН-ын бүлэг уг асуудлыг байнгын хороод, чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар ярихаар боллоо. Асуудлыг тодорхой болгож тогтоож өгөхийг шааардах гэж байна. “Саусгоби сэндс” нь Нарийнсухайт, Гашуунсухайтын сав газраас тасалж авсан компани.Гадаадын хөрөнгө оруулалтад босго тавих тухай хуулийн төслийг гишүүн С.Бямбацогтын хамт санаачлаад байна. Хэлэлцэх эсэх тухай хэлэлцэж дэмжээд байгаа. Уул уурхайн ордуудад гадаадын хөрөнгө оруулалтын босгыг 15 хувь гэж тогтоохоор төсөлд тусгасан” гэлээ.
Гишүүн Д.Ганхуяг “Саусгоби сэндс”-ийг стратегийн ордод оруулж болно. Активыг “Эрдэнэс МGL” дээр төвлөрүүлээд ашиг олж болно. Сонгуулиар өгсөн бэлэн мөнгөний амлалтаа биелүүлэхээс нааш Засгийн газар энэ тал дээр хөдлөхгүй байна” гэж байлаа. С.Эрдэнэ гишүүний хэлснээр иргэдэд олгож буй 1072 хувьцааг зөвхөн Тавантолгойгоос олгож байгаа. Бусад орд үүнд хамаараагүй. Бүгдийг оруулбал Монголын ард түмэнд асар их орлогын хуваарилалт хийх боломж бий. Өнөөдөр УИХ-д олонх болсон МАН, Засгийн газарт ард түмэн сонгуулиар хариуцлага тооцох ёстой” гэсэн юм.
