
Энэ хуульд хөгшин, оюутан, тахир дутуу гэж иргэдээ ялгаварлалгүй Монгол Улсын иргэн болсон бүх хүн хувь хишиг хүртэх учиртай гэж заасан байдаг юм. Монгол Улсын иргэн нас барсан тохиолдолд тухайн иргэнд хуваарилагдсан боловч аваагүй хишиг, хувийг өв залгамжлагчид нь олгож болно гэж тодотгосон байдаг. Тэгэхээр үр хүүхэддээ өвлүүлж болно оо гэсэн үг. Стратегийн 15 ордоос орох ашгийг энэ санд төвлөрүүлж ард иргэддээ хувь хүртээж байх учиртай.
Зэсээр баян Оюу толгой ордын 66 хувийг гадаадынхан эзэмшээд хэдэн жил болж байна. Нарийн сухайтын нүүрсний ордыг нь МАК-ийн босс Нямтайшир ганцаараа эзэмшиж хагартлаа баяжсан эрхэм. Бороогийн ордын 40 тонн алтыг Канадын хөрөнгө оруулалттай “Бороо гоулд” компани цөлмөөд улсад олигтой татвар өгөлгүй хуу хамаад одсон.
Төмөртэйн ордыг хятадууд авсан, бид тогтвортой байдлын гэрээ байгуулсан гээд урагшаа өөдтэйг нь зөөгөөд л. Асгатын мөнгөний орд хэзээ ашиглагдах нь мэдэгдэхгүй байсаар л. Сэлэнгийн Төмөртэйн хүдрийг манайх гэж хятадын компани зарга хийгээд хөдлөх аргагүй болоод байгаа.
Одоо Эрдэнэт үйлдвэр, Шивээ овоо, Багануурын уурхай л ажиллаж татвараар улсад чамгүй хөрөнгө төвлөрүүлж байна.
Тэгэхээр ард түмний хувь хишиг хүртэх 15 ордоос хамгийн том, өгөөжтэй нь үнэндээ Таван толгой л юм. Дахиад үнэгүй хувьцаа олгох боломж гарахгүй байж ч мэднэ. Магадгүй энэ бол өмчлөлийн хамгийн сүүлчийн ший¬дэл ч байх. Өнөөдөр Монголд өөр хувьчлагдах, хувьцааг нь ингэж тараах зүйл бараг байхгүй дээ.
Сайн муугаар хэлүүлж байж АН хамтарсан Засгийн газрын үед буюу 2010 оны долдугаар сарын 7-ны өдөр Монголын иргэн бүрийг өмчтэй, хувьцаатай, хөрөнгөтэй болгох чухал шийдвэр гарсан. УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолд Монгол Улсын иргэн бүрт Таван толгойн ордын лицензийг 100 хувь эзэмшигч “Эрдэнэс-Тавантолгой” компанийн хувьцааны 10 хувийг үнэгүй тарааж, үндэсний аж ахуйн нэгжүүддээ 10 хувийг нэрлэсэн үнээр худалдаж, 30 орчим хувийг нь олон улсын зах зээл дээр гаргаж арилжаалан мөнгө босгоод уурхайг ашиглалтад оруул гэж тов тодорхой заасан байдаг.
Тэгээд тэр үед нэг иргэнд 536 ширхэг хувьцаа өгч, тэр нь барагцаагаар 1 сая орчим төгрөгийн үнэтэй байна гэж зарласан. Тодруулбал, нэг ширхэг хувьцаа 1866 төгрөгийн нэрлэсэн үнэтэй байхаар. Ийнхүү АН-ын амлалт хэрэгжиж, Монгол Улсын 2.7 сая иргэн Таван толгойн ордынхоо хувьцаа эзэмшигч болчихлоо, 6.4 тэрбум нүүрсний нөөцтэй ордыг 100 жил ашиглана гэж тооцвол 100 жил хувь хишгийг нь хүртээд явах нь гэж баярлаж байлаа. Бас чиг газрын дорх баялагтай оронд төрсний аз тохиол шүү гэж олзуурхаж байсан хүмүүс олон бий.
Гэтэл дараагийн сонгуулиа бодож, иргэн бүрт 1.5 сая төгрөгийг бэлнээр өгнө гэсэн амлалтайгаа уях гэж Ардын намынхан зүдэрч, адаг сүүлд нь луйвар, дээрэм хийж эхэллээ.
Нэр бүхий гишүүд Таван толгойн ордыг ашиглах тухай 39 дүгээр тогтоолд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төсөл өргөн бариад ард түмэнд “Эрдэнэс-Таван толгой” компанийн хувьцааны 20 хувийг олгохоор болж нэг иргэнд 1072 ширхэг хувьцаа оногдохоор болсон. Хоёр нам хамтарч засаг барьж байхдаа 536 ширхэг хувьцааг 1 сая төгрөгийн үнэлгээтэй байна гэж тохирсон бол АН-ыг засгаас гарангуут нэгж хувьцааг 933 төгрөгөөр тогтоож, 1072 ширхэг хувьцааг сая төгрөг хэмээн зарлалаа. 536 ширхэг хувьцааг нэг сая гэж байсан юм бол 1072 ширхэг болж 50 хувиар нэмэгдэхээр хоёр сая төгрөг болж өсгөх байлаа. Гэвч эсрэгээр нь хувьцааны үнийг хоёр дахин унагаж үнэгүйдүүллээ.
Ардын нам 2008 сонгуулиар 1.5 сая төгрөг бэлнээр өгнө гэж амалсан. Тэдний амлалт тусдаа зүйл. Болж бүтэх, бодиттой хэрэгжих зүйл амалсан юм бол иргэн бүрдээ 1.5 сая төгрөгөө өгөх ёстой. Үнэхээр бүтэхгүй, эдийн засгаа хөлдөө чирэх гээд байвал ард түмэндээ үнэнээ хэлж, уучлал гуйх улстөрийн эр зоригтой, соёлтой байх ёстой. Ах нам нь ийм үлгэр дуурайлал үзүүлэх байтугай ядарсан ард иргэдийн сэтгэл зүйгээр тоглож, мэдээлэл хомс байдлыг нь ашиглан баялаг ихтэй оронд төрснийхөө буянаар ашигт малтмалын үр шимийг хүртэх боломжийг хязгаарлаж, өөрсдөө амлалтаа хэрэгжүүлсэн бол харагдах гэж Таван толгойн ордын хувьцааг иргэддээ эзэмших эрхгүй болголоо. Хүний хөгжил сангийнхаа хуулийн дагуу иргэн бүр Таван толгойн хувьцааг эзэмших эрхтэй. Гэтэл эрх баригчдын бүрдүүлсэн Засгийн газар оюутан, ахмадууд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд бэлэн сая төгрөг өгөөд хувьцаа горьдох хэрэггүй гэлээ. Энэ сая төгрөг бол МАН-ын амалсан 1.5 сая төгрөгийн сая нь шүү гэж пиардаж байна.
Гэвч өнөөдрийн сая төгрөг, насан туршдаа хувь хишгийг хүртээд явах 1072 ширхэг хувьцаа хоёрын хооронд газар тэнгэр шиг ялгаатай. Сая төгрөгөө аваад л гурил , будаа, гутал, хувцас аваад дуусгана. Гэтэл Таван толгойн 1072 ширхэг хувьцаагаа авдрынхаа мухарт хийчихээд сууж байхад олон тэрбум нүүрсний нөөцтэй орд ашиглалтад орохоор ашигтай л байж таараа. Адаглаад хувьцааны үнэ өсөхөөр хөрөнгийн зах зээл дээр үнэ хүргээд зарахад сая төгрөгөөс илүү мөнгө олно. АНУ, Герман гээд хөгжилтэй орны иргэд өглөө бүр цай уух зуураа хувьцааны ханшийг харж суудгийн учир нь өөрсдөө хувьцаа эзэмшигчид учраас тэр. АНУ-ын Женерал Моторс компани сая гаруй жижиг хувьцаа эзэмшигчтэй гэж байгаа. Тэд бүгд хяналт тавина. Санхүүгийн тайлан тооцоогоо нээлттэй байлгахыг хүснэ. Чадалтай хүнээр гүйцэтгэх захиралаа болгоно. Тэгээд жил бүр ногдол ашиг хуваарилахад нь үр шимийг хүртэнэ. Одоо APPLE компанийн хувьцаа асар хурдацтай өсч байна. Энэ компанийн хувьцаа эзэмшигч үнэ өдөр болсон үед нь хувьцаагаа борлуулаад ахиухан хэдэн төгрөг халаасалж болно. Эсвэл ногдол ашгаа авна гээд хүлээгээд сууж байгаа.
Монгол хүн бүр Таван толгойн ордынхоо хувьцаа эзэмшигч, өмчийн эзэн болж, гадаадынхан шиг хувьцааны ханшаа хэр өсч байгааг өглөө бүр хараад миний хөрөнгө тэд болж байна гээд сууж байх боломж, үүд хаалга нээгдсэн байлаа. Гэтэл энэ алтан боломжийг Ардын намынхан, тэдний Засгийн газар үгүй хийлээ. Оюутнууд сургалтын төлбөртөө хэрэггүй авлаа гэж үглэж дуулаад ч, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд сая төгрөгөө ав, би хувьцаагаа авна гэж уйлаад ч, ахмадууд өнөөдөр сая төгрөг авч үрж байхаар үр хүүхэддээ өвлүүлье больё оо гэж гуйгаад ч нэмэргүй. Оюутнуудад ямарч сонголт олгоогүй. Сургалтын төлбөртөө хоёр жил дараалан 500, 500 мянгаар нь тушааж болно гэхээр бүгд хошуурцгаасан. Гэтэл өнөөдөр та нарын хохь, хувьцаа авна гэж саналтгүй гэж байна. Оюутнуудын хувьцаа дансанд нь байх ёстой. Учир нь тэдэнд өгсөн мөнгийг “Хүний хөгжил сан”-аас гаргаагүй. Мөнгөнийх нь эх үүсвэрийг төсвөөс гаргасан учир Засгийн газар оюутнуудын хувьцааг энэ мөнгөөр нь барьцаалах эрхгүй.
Дээрээс нь иргэдийг сая төгрөг, хувьцаа хоёрынхоо аль нэгийг сонго гээд зарлаад бүртгэчихлээ. Манай улсын нэг сая 480 мянган иргэн хувьцаа биш сая төгрөг авна гээд бүртгүүлсэн байна. Энэ хүмүүс өнөөдөр амлалтаа яаж биелүүлэх вэ гэсэн эрх баригчдын өгөөш болчихлоо шүү дээ.
Тэднээс Засгийн газар хувьцааг нь сая төгрөгөөр худалдаж аваад үндэсний аж ахуйн нэгжүүдэд зарах юм байх. Засгийн газрын хөрөнгө ард түмнийх. Хувьцаа мөн адил иргэдийн өмч. Гэтэл иргэд өөрийнхөө мөнгөөр буцаагаад өөрийнхөө хөрөнгийг худалдаж авдаг зүйлийг Засгийн газар хийгээд байна. Энэ нь Үнэт цаасны тухай хуулийг зөрчиж байна. Хувьцааны арилжааг гуравдагч этгээдтэй хийдэг.Тэгээд хувьцаагаа арилжиж олсон мөнгөөрөө хөрөнгө оруулалт хийж, үйлдвэрлэл, үйлчилгээгээ явуулдаг. Түүнээс өөрийнхөө мөнгөөр өөрийнхөө хөрөнгийг худалдаж авдаг зүйл байх ёсгүй шүү дээ. Ийм улайм цайм дээрэм хийж байхад бид дуугүй суух ёсгүй. Энэ шийдвэрийг цуцлуулах ёстой. Оюутнууд ч, ахмадууд ч, өндөр нөстнууд ч , бэлэн мөнгөө авахаар бүртгүүлсэн 1сая 480 мянган иргэн бүгдээрээ хувьцаагаа авахын төлөө тэмцэх хэрэгтэй.
Дуугүй байх тусам, үгээр нь явах тусам ядарсан, мэдээлэл муутай иргэдийг дээрэлхэж байна. Дахиад ийм өмч хувьчлалын, иргэн бүрийг хамарсан хишиг хувь тараалт хийх боломж олдохгүй. Таван толгойн эзэн байх боломжоо алдахгүйн төлөө хүн бүр зүтгэцгээё. Сонголтоо хийж эрх баригчдын төлөө саналаа өгөхгүй, иргэн бүрт хувьцаа олгох эрүүл улс төрийн хүчинд төрөө бариулъя. Энэ нь хуулийн дагуу тайван замаар хийгдэх өөрчлөлт. Та төр барих ганцхан хоромыг эдлэхдээ насан туршдаа Таван толгойн ордын хувь хишгийг хүртэх боломжоо эргүүлж авна гэдгээ бодоорой. Ард түмнийг луйвардсан, хуурсан улстөрийн хүчинд хариу барьж хариуцлага тооцох байхгүй бол биднийг хэн ч ялж, яаж ч чадахгүй хэмээн эрдэж байна.
Одоо Эрдэнэт үйлдвэр, Шивээ овоо, Багануурын уурхай л ажиллаж татвараар улсад чамгүй хөрөнгө төвлөрүүлж байна.
Тэгэхээр ард түмний хувь хишиг хүртэх 15 ордоос хамгийн том, өгөөжтэй нь үнэндээ Таван толгой л юм. Дахиад үнэгүй хувьцаа олгох боломж гарахгүй байж ч мэднэ. Магадгүй энэ бол өмчлөлийн хамгийн сүүлчийн ший¬дэл ч байх. Өнөөдөр Монголд өөр хувьчлагдах, хувьцааг нь ингэж тараах зүйл бараг байхгүй дээ.
Сайн муугаар хэлүүлж байж АН хамтарсан Засгийн газрын үед буюу 2010 оны долдугаар сарын 7-ны өдөр Монголын иргэн бүрийг өмчтэй, хувьцаатай, хөрөнгөтэй болгох чухал шийдвэр гарсан. УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолд Монгол Улсын иргэн бүрт Таван толгойн ордын лицензийг 100 хувь эзэмшигч “Эрдэнэс-Тавантолгой” компанийн хувьцааны 10 хувийг үнэгүй тарааж, үндэсний аж ахуйн нэгжүүддээ 10 хувийг нэрлэсэн үнээр худалдаж, 30 орчим хувийг нь олон улсын зах зээл дээр гаргаж арилжаалан мөнгө босгоод уурхайг ашиглалтад оруул гэж тов тодорхой заасан байдаг.
Тэгээд тэр үед нэг иргэнд 536 ширхэг хувьцаа өгч, тэр нь барагцаагаар 1 сая орчим төгрөгийн үнэтэй байна гэж зарласан. Тодруулбал, нэг ширхэг хувьцаа 1866 төгрөгийн нэрлэсэн үнэтэй байхаар. Ийнхүү АН-ын амлалт хэрэгжиж, Монгол Улсын 2.7 сая иргэн Таван толгойн ордынхоо хувьцаа эзэмшигч болчихлоо, 6.4 тэрбум нүүрсний нөөцтэй ордыг 100 жил ашиглана гэж тооцвол 100 жил хувь хишгийг нь хүртээд явах нь гэж баярлаж байлаа. Бас чиг газрын дорх баялагтай оронд төрсний аз тохиол шүү гэж олзуурхаж байсан хүмүүс олон бий.
Гэтэл дараагийн сонгуулиа бодож, иргэн бүрт 1.5 сая төгрөгийг бэлнээр өгнө гэсэн амлалтайгаа уях гэж Ардын намынхан зүдэрч, адаг сүүлд нь луйвар, дээрэм хийж эхэллээ.
Нэр бүхий гишүүд Таван толгойн ордыг ашиглах тухай 39 дүгээр тогтоолд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төсөл өргөн бариад ард түмэнд “Эрдэнэс-Таван толгой” компанийн хувьцааны 20 хувийг олгохоор болж нэг иргэнд 1072 ширхэг хувьцаа оногдохоор болсон. Хоёр нам хамтарч засаг барьж байхдаа 536 ширхэг хувьцааг 1 сая төгрөгийн үнэлгээтэй байна гэж тохирсон бол АН-ыг засгаас гарангуут нэгж хувьцааг 933 төгрөгөөр тогтоож, 1072 ширхэг хувьцааг сая төгрөг хэмээн зарлалаа. 536 ширхэг хувьцааг нэг сая гэж байсан юм бол 1072 ширхэг болж 50 хувиар нэмэгдэхээр хоёр сая төгрөг болж өсгөх байлаа. Гэвч эсрэгээр нь хувьцааны үнийг хоёр дахин унагаж үнэгүйдүүллээ.
Ардын нам 2008 сонгуулиар 1.5 сая төгрөг бэлнээр өгнө гэж амалсан. Тэдний амлалт тусдаа зүйл. Болж бүтэх, бодиттой хэрэгжих зүйл амалсан юм бол иргэн бүрдээ 1.5 сая төгрөгөө өгөх ёстой. Үнэхээр бүтэхгүй, эдийн засгаа хөлдөө чирэх гээд байвал ард түмэндээ үнэнээ хэлж, уучлал гуйх улстөрийн эр зоригтой, соёлтой байх ёстой. Ах нам нь ийм үлгэр дуурайлал үзүүлэх байтугай ядарсан ард иргэдийн сэтгэл зүйгээр тоглож, мэдээлэл хомс байдлыг нь ашиглан баялаг ихтэй оронд төрснийхөө буянаар ашигт малтмалын үр шимийг хүртэх боломжийг хязгаарлаж, өөрсдөө амлалтаа хэрэгжүүлсэн бол харагдах гэж Таван толгойн ордын хувьцааг иргэддээ эзэмших эрхгүй болголоо. Хүний хөгжил сангийнхаа хуулийн дагуу иргэн бүр Таван толгойн хувьцааг эзэмших эрхтэй. Гэтэл эрх баригчдын бүрдүүлсэн Засгийн газар оюутан, ахмадууд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд бэлэн сая төгрөг өгөөд хувьцаа горьдох хэрэггүй гэлээ. Энэ сая төгрөг бол МАН-ын амалсан 1.5 сая төгрөгийн сая нь шүү гэж пиардаж байна.
Гэвч өнөөдрийн сая төгрөг, насан туршдаа хувь хишгийг хүртээд явах 1072 ширхэг хувьцаа хоёрын хооронд газар тэнгэр шиг ялгаатай. Сая төгрөгөө аваад л гурил , будаа, гутал, хувцас аваад дуусгана. Гэтэл Таван толгойн 1072 ширхэг хувьцаагаа авдрынхаа мухарт хийчихээд сууж байхад олон тэрбум нүүрсний нөөцтэй орд ашиглалтад орохоор ашигтай л байж таараа. Адаглаад хувьцааны үнэ өсөхөөр хөрөнгийн зах зээл дээр үнэ хүргээд зарахад сая төгрөгөөс илүү мөнгө олно. АНУ, Герман гээд хөгжилтэй орны иргэд өглөө бүр цай уух зуураа хувьцааны ханшийг харж суудгийн учир нь өөрсдөө хувьцаа эзэмшигчид учраас тэр. АНУ-ын Женерал Моторс компани сая гаруй жижиг хувьцаа эзэмшигчтэй гэж байгаа. Тэд бүгд хяналт тавина. Санхүүгийн тайлан тооцоогоо нээлттэй байлгахыг хүснэ. Чадалтай хүнээр гүйцэтгэх захиралаа болгоно. Тэгээд жил бүр ногдол ашиг хуваарилахад нь үр шимийг хүртэнэ. Одоо APPLE компанийн хувьцаа асар хурдацтай өсч байна. Энэ компанийн хувьцаа эзэмшигч үнэ өдөр болсон үед нь хувьцаагаа борлуулаад ахиухан хэдэн төгрөг халаасалж болно. Эсвэл ногдол ашгаа авна гээд хүлээгээд сууж байгаа.
Монгол хүн бүр Таван толгойн ордынхоо хувьцаа эзэмшигч, өмчийн эзэн болж, гадаадынхан шиг хувьцааны ханшаа хэр өсч байгааг өглөө бүр хараад миний хөрөнгө тэд болж байна гээд сууж байх боломж, үүд хаалга нээгдсэн байлаа. Гэтэл энэ алтан боломжийг Ардын намынхан, тэдний Засгийн газар үгүй хийлээ. Оюутнууд сургалтын төлбөртөө хэрэггүй авлаа гэж үглэж дуулаад ч, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд сая төгрөгөө ав, би хувьцаагаа авна гэж уйлаад ч, ахмадууд өнөөдөр сая төгрөг авч үрж байхаар үр хүүхэддээ өвлүүлье больё оо гэж гуйгаад ч нэмэргүй. Оюутнуудад ямарч сонголт олгоогүй. Сургалтын төлбөртөө хоёр жил дараалан 500, 500 мянгаар нь тушааж болно гэхээр бүгд хошуурцгаасан. Гэтэл өнөөдөр та нарын хохь, хувьцаа авна гэж саналтгүй гэж байна. Оюутнуудын хувьцаа дансанд нь байх ёстой. Учир нь тэдэнд өгсөн мөнгийг “Хүний хөгжил сан”-аас гаргаагүй. Мөнгөнийх нь эх үүсвэрийг төсвөөс гаргасан учир Засгийн газар оюутнуудын хувьцааг энэ мөнгөөр нь барьцаалах эрхгүй.
Дээрээс нь иргэдийг сая төгрөг, хувьцаа хоёрынхоо аль нэгийг сонго гээд зарлаад бүртгэчихлээ. Манай улсын нэг сая 480 мянган иргэн хувьцаа биш сая төгрөг авна гээд бүртгүүлсэн байна. Энэ хүмүүс өнөөдөр амлалтаа яаж биелүүлэх вэ гэсэн эрх баригчдын өгөөш болчихлоо шүү дээ.
Тэднээс Засгийн газар хувьцааг нь сая төгрөгөөр худалдаж аваад үндэсний аж ахуйн нэгжүүдэд зарах юм байх. Засгийн газрын хөрөнгө ард түмнийх. Хувьцаа мөн адил иргэдийн өмч. Гэтэл иргэд өөрийнхөө мөнгөөр буцаагаад өөрийнхөө хөрөнгийг худалдаж авдаг зүйлийг Засгийн газар хийгээд байна. Энэ нь Үнэт цаасны тухай хуулийг зөрчиж байна. Хувьцааны арилжааг гуравдагч этгээдтэй хийдэг.Тэгээд хувьцаагаа арилжиж олсон мөнгөөрөө хөрөнгө оруулалт хийж, үйлдвэрлэл, үйлчилгээгээ явуулдаг. Түүнээс өөрийнхөө мөнгөөр өөрийнхөө хөрөнгийг худалдаж авдаг зүйл байх ёсгүй шүү дээ. Ийм улайм цайм дээрэм хийж байхад бид дуугүй суух ёсгүй. Энэ шийдвэрийг цуцлуулах ёстой. Оюутнууд ч, ахмадууд ч, өндөр нөстнууд ч , бэлэн мөнгөө авахаар бүртгүүлсэн 1сая 480 мянган иргэн бүгдээрээ хувьцаагаа авахын төлөө тэмцэх хэрэгтэй.
Дуугүй байх тусам, үгээр нь явах тусам ядарсан, мэдээлэл муутай иргэдийг дээрэлхэж байна. Дахиад ийм өмч хувьчлалын, иргэн бүрийг хамарсан хишиг хувь тараалт хийх боломж олдохгүй. Таван толгойн эзэн байх боломжоо алдахгүйн төлөө хүн бүр зүтгэцгээё. Сонголтоо хийж эрх баригчдын төлөө саналаа өгөхгүй, иргэн бүрт хувьцаа олгох эрүүл улс төрийн хүчинд төрөө бариулъя. Энэ нь хуулийн дагуу тайван замаар хийгдэх өөрчлөлт. Та төр барих ганцхан хоромыг эдлэхдээ насан туршдаа Таван толгойн ордын хувь хишгийг хүртэх боломжоо эргүүлж авна гэдгээ бодоорой. Ард түмнийг луйвардсан, хуурсан улстөрийн хүчинд хариу барьж хариуцлага тооцох байхгүй бол биднийг хэн ч ялж, яаж ч чадахгүй хэмээн эрдэж байна.
Д.Доржпагма