Монголын кино урлаг нэг хэсэгтээ зогсонги байдалд орсны шалтгаан нь төр, засгийн дэмжлэггүй, нэгдсэн бодлого, зохицуулалтгүй явж  ирсний “гор” юм. Харин хэдхэн хоногийн өмнө УИХ-аар Кино урлагийг дэмжих тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийж, эцсийн хэлэлцүүлэгт шилжүүллээ. Хуулийн энэхүү төсөлд:

1. “Кино урлагийн зөвлөл” хэмээх төрийн байгууллагатай болох,

2. Кино урлагийн мэдээллийн сан бүрдүүлэх,

3. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт гадаадын кино үйлдвэрлэгч кино үйлдвэрлэх зорилгоор зураг авалт хийх үйл ажиллагааг зохицуулах,

4. Хууль тогтоомж зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага гэсэн агуулгыг тусгаж өгсөн.

Харин уран бүтээлчид төсөлд кино үйлдвэрлэлээс олсон орлогыг аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвараас чөлөөлж өгөөсэй гэсэн хүсэлтээ төр, засагт “дайж” буй юм.

Монголын кино, урлаг хаахна явна вэ. Хэрэв манай уран бүтээлчид дэлхийн зах зээлд гаргах сайн кино, драм үйлдвэрлэж чадвал ганцхан уул уурхайн салбараас хамааралтай улсынхаа эдийн засгийг солонгоруулахад бодитой ажил болно. Яагаад заавал экспорт гэж. Манай зах зээл дэндүү жижиг, маш цөөхөн үзэгчтэй учраас тэр юм. Тиймээс л дэлхийн зах зээлд гаргадаг, маш эрэлттэй байх мундаг кинонууд үйлдвэрлэе, “ногоон”-оо ч олъё, соёлоо ч түгээе гэсэн уриалгыг уран бүтээлчид гаргасан бөгөөд шинэ тутам байгуулсан Соёлын яам ч үүн дээр томоохон дэмжлэг үзүүлэх шаардлагатай байна.

Гадаадын улс орон кино, драмаараа  дэлхийд нэрээ гаргаж, улс үндэстнийхээ түүхийг таниулдаг. Тухайлбал, БНСУ гэхэд л 

2002 онд “Өвлийн хайрын дуу” драмаа гурван  тэрбум воноор бүтээж, дотоодын зах зээлээс 7.6 тэрбум вон, экспортоос 29 тэрбум вон олж байжээ. Энэ нь тухайн үедээ хамгийн өндөр борлуулалт болж байсан юм.

Сүүлийн үеийн жишээ дурдвал, хоёр жилийн өмнө манай улсад зураг авалтынх нь тодорхой хэсгийг хийсэн “Чам дээр буусан ослын буулт” драма буюу олон ангит киног хийсэн "Studio dragan" студи гэхэд л 2020 онд 525 тэрбум воны орлого олсон байна. Үүний 52.5 хувь нь экспортын орлого бөгөөд монгол төгрөгт хөрвүүлбэл, 700 гаруй тэрбум төгрөгийг ганцхан студи зөвхөн экспортоос олж байна гэсэн үг юм.

“Ковид-19”-ийн үед буюу 2020 онд Neflix гэртээ байгаа үзэгчдэд зориулж, драмыг олноор нь худалдаж авсан бөгөөд 2020 онд Neflix-т хамгийн их хандалттай 10 контентын тав нь солонгос драма байгаа юм. Экспортын орлогод борлуулалтаас гадна тухайн кинотой холбоотой дурсгалын зүйл, гол дүрийнх нь зүүсэн ороолт, малгай гэх мэт хэрэгслийг борлуулан орлого олдог жишиг бий.

Цаашлаад бүрэн хэмжээний уран сайхны киноны хувьд Солонгос улс 2019 онд хамгийн өндөр буюу 970 тэрбум воны орлого олжээ. Энэ нь зөвхөн кино театрт үзсэн солонгос киноны борлуулалтын орлого ба энэ нь өмнөх оныхоос 6.4 хувиар өссөн үзүүлэлт аж.

Харин 2020 онд энэ салбарын орлого цар тахлын улмаас огцом буюу өмнөх оныхоос 73 хувиар буурсан тул төр, засаг нь дэмжлэг үзүүлж, нээлт нь хойшилсон кино тус бүрд 100 сая воны тусламж өгсөн байна. Кино, урлагаа ийн дэмждэг улс үндэстэн хөгжихөөс ч  яах вэ .

БНСУ гэхэд л зөвхөн драма буюу олон ангит киногоороо 2008 онд экспортоос 1,8 тэрбум ам.доллар олж байсан бол 2012 оны байдлаар энэ тоо даруй гурав дахин өсч, таван тэрбум гаруй ам.долларт хүрсэн байдаг. Өдгөө Солонгосын драма Ази тив төдийгүй Европ, Америкийн зах зээлд хүч түрэн орж ирж, улсынхаа соёлыг дэлхийд түгээж байгааг та бид бэлхэнээ харж байна. Энэ бүхнээс соёл, тэр дундаа киноны экспортоос хэчнээн их мөнгө олох боломжтойг, орлого олоод зогсохгүй, улс орныхоо соёл, түүхийг олон улсад сурталчилж байгаа нь мөнгөөр үнэлшгүй өндөр ач холбогдолтой юм. Иймд манай улс кино урлагтаа бодит дэмжлэг үзүүлэх хүчтэй бодлого баримтлах хэрэгтэй байна.

УИХ-аар Кино урлагийг дэмжих тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийж, эцсийн хэлэлцүүлэгт шилжүүлсэн нь эхний том алхам юм. Энэ нь Монголын кино урлагийг дэлхийн тавцанд гаргах, үүгээр дамжуулан уламжлалт зан заншлаа таниулах, уран бүтээлчдийнхээ чанар, чансааг дээшлүүлэх сайхан боломжийг нээж өгч буй нь талархууштай юм.

У.Тэргэл