Монгол Улсын нэр дээр бүртгэлтэй хөлөг онгоцууд гэмт хэрэг, зөрчилд холбогдож улсын нэр хүндийг унагаах тохиолдол цөөнгүй гарах боллоо. Эдгээр асуудлаас болж Токиогийн болон Парисын далайн санамж бичгийн хоёулангийнх нь хар бүртгэлд манай улс орсон байна.

Монгол Улсын нэр дээр бүртгэлтэй хөлөг онгоцууд гэмт хэрэг, зөрчилд холбогдож улсын нэр хүндийг унагаах тохиолдол цөөнгүй гарах боллоо. Эдгээр асуудлаас болж Токиогийн болон Парисын далайн санамж бичгийн хоёулангийнх нь хар бүртгэлд манай улс орсон байна.

Хамгийн сүүлд гэхэд есдүгээр сарын 24-нд Малайз, Сингапурын хилийн ойролцоо Tanjung Piai хэмээх газар далайн дээрэмчдийн халдлагад манай улсын нэр дээр бүртгэлтэй онгоц өртсөн тухай гадны хэвлэлүүдэд мэдээлэх болсон. Үүнээс өмнө 2010 оны аравдугаар сард манайд бүртгэлтэй “Vasily” нэртэй хөлөг онгоц Азов, Хар тэнгис орчмын Керчийн хоолойд Гүрж улс руу хаягдал төмөр ачиж яваад далайн шуурганд цохиулж живсэн, Монголын далбаатай хөлөг онгоцны хүнсний агуулахаас хортон шавьж илэрсэн, мэдүүлэгт дурдаагүй 89 ширхэг дохионы пуужин, мансууруулах бодист тооцогддог 220 ширхэг эм, 40 ширхэг тариа авч яваад баригдан хөлөг онгоцны ахмадад нь эрүү үүсгэн баривчилсан, Хойд Солонгосын гэмт этгээдтэй холбогдсон гээд олон ч таагүй баримтууд бий.

Тэгвэл улсын нэр хүнд унаган, хар дансанд бичүүлэн байж хөлөг онгоцонд далбаагаа түрээслүүлж ашиг олох явдал хэзээнээс үүссэн, хэн хариуцдаг, ямар ямар асуудал байдаг талаар мэдээлье.

Далбаа түрээслүүлсний ашиг нэмэгдсэн үү, хэвээрээ юу?
2001 оны 11 дүгээр сард Монгол Улсын Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Автотээврийн газар, Сингапур Улсын “Маритайм чейн” компанитай хамтарсан компани байгуулах тухай хэлэлцээр байгуулж, “Монголын Хөлөг онгоцны бүртгэл” компанийг байгуулсан аж. 2003 оноос манай улс далбаагаа түрээсэлж эхэлсэн байна. Манай улсын бүртгэлд далайн хөлөг онгоц бүртгэх үйл ажиллагааг эрхэлдэг байсан Сингапурын “Маритайм Чейн” компани 2010 онд өөрийн эзэмшилд байсан 40 хувийн хувьцаагаа /манайх 60 хувийг эзэмшдэг/ Сингапурын “Сенат шиппинг” /Далайн тээврийн компани/ болон “Сингкласс” компанид заржээ. Үүнээс хойш хөлөг онгоцны бүртгэлийн орлогоос Монгол Улсын Далайн захиргаа 55 хувь, Сингапурын хувь эзэмшигч “Сенат шиппинг” 30 хувь, Сингапурын хувь эзэмшигч “Сингкласс” 10 хувь, Тээврийн хэрэгслийн оношлогоо, хяналт зохицуулалтын алба /ТӨҮГ/- 5 хувийг тус тус эзэмшиж байна.

Далайн захиргаа нь олсон орлогынхоо /55 хувь/ 90 хувийг төрийн санд төвлөрүүлдэг, 10 хувиар нь өөрсдөө санхүүждэг аж. 2008 онд далайн захиргаа 342 мянган ам долларыг улсын төсөвт төвлөрүүлсэн байна. Нэг далбааг ойролцоогоор 15 мянган доллараар түрээслүүлдэг аж. Гэтэл тухайн үед бүртгэлтэй байсан 300 онгоцноос 300 мянган доллар олсон. Энэ тооцоогоор нэг онгоцноос 15 мянга биш, нэг мянган доллар л олдог гэсэн тооцоо гарчээ. Бусад 14 мянга нь хаашаа орсон бэ гэсэн асуудал гарч ирэхэд тухайн хөлөг онгоцны үзүүлэлтээс хураамжийн үнэлгээ тогтож байдаг. Хөлгийн даац, ашиглалтад орсон лн, хичнээн хугацаагаар манайд явах, ямар төрлийн ачаа тээвэрлэх зэргээс хамаараад зарим нь 10 гаруй мянган доллар, зарим нь нэг мянга гаруйхан байдаг юм хэмээн тайлбарлажээ.

Өнгөрсөн оны судалгаагаар Монгол Улсын нэр дээр бүртгэлтэй тээврийн 283 хөлөг онгоц байдаг аж. Харин эдгээр хөлгөөс хэчнээн ашиг төвлөрсөн, өмнө онуудынхаас ашиг нь өссөн эсэх, санхүү тооцоог хэн шалгаж байгаа гэдэг асуудал бүрхэг байна.

Асуудлыг хариуцах байгууллага
Манай улсаас далайн асуудлыг хариуцан ажилладаг гол байгууллага нь Монгол Улсын Далайн захиргаа. 2007 онд байгуулагдсан Далайн захиргаа нь улсдаа далайн тээврийг хөгжүүлэх, их далайн баялагаас хувь хүртэх, салбарын чиглэлээр олон улсын байгууллагуудтай холбоо тогтоож, Монгол Улсын нэр хүндийг дэлхийн далайн салбарт гаргах, энэ салбараас олсон ашиг, орлого олж улсынхаа эдийн засагт зохих хувь нэмэр оруулах, нэгдсэн удирдлагаар хангаж хэрэгжүүлэх үндсэн үүрэг, зорилготой хэмээн бичжээ. Үүрэг, зорилгод дурдсаны дагуу Монгол Улсын нэр хүнд дэлхийн далайн салбарт гарч байгаа нь ч сөрөг утгаараа мандуулаад байна.

2006-2008 оны мэдээгээр манай нийт онгоцыг 508 удаа шалгалтад оруулахад 108 удаа саатуулагдсан байна. Аль ч тохиолдолд Далайн захиргаа нь олгосон гэрчилгээнийхээ төлөө бүрэн хариуцлага хүлээдэг аж. Өөрөөр хэлбэл хөлөг онгоцонд техникийн хяналт шалгалтын дараа олгож буй гэрчилгээг хэн олгож байгааг үл хамааран үүнтэй холбоотой ямарваа нэгэн сөрөг үр дагавар гарсан тохиолдолд хариуцлагыг тухайн гэрчилгээ олгосон этгээд бус засгийн газар нь хүлээдэг аж.

Хууль зөрчих явдлыг хэзээ зогсоох вэ?
Манай улс Далай ашиглах тухай хуулийг 1999 онд батлаад, 2007 онд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан. 2003 онд манайх хамтарсан компаниа байгуулж байх үед яг бүртгэлийг хаана эрхлэх вэ гэдгийг эрх зүйн хувьд зохицуулж өгөөгүй байсан бол 2007 оны өөрчлөлтөөр Монгол улс өөрийнхөө далбааг мандуулах эрхийг олгохдоо Монгол улсын Далайн захиргаагаар дамжуулан олгоно гэсэн тодорхой заалт орсон. Гэтэл өнөөдөр хөлөг онгоцны бүртгэл хийж байгаа сервер толгой компьютер Сингапурт байгаа, бүртгэлийн Монгол-Сингапурын компани хийж байна. Баталсан хуулиа хэзээ хүртэл зөрчсөөр байх вэ?

Онгоцны бүртгэлийн тоо 300 юу? эсвэл 1600 юу?
Манай улс бүртгэсэн хөлөг онгоцныхоо тоогоор дэлхийд хоёрдугаарт орж байна. Люксембург, Словак, Грек, АНУ зэрэг 454, хамгийн их усан тээвэр хийдэг Гонконг гэхэд 336 онгоц бүртгэлтэй. Гэтэл Монгол улсад 2003 оноос нээлттэй бүртгэл эхэлснээс хойш 1600 онгоц бүртгэсэний учир юу вэ? Энэ нь хөлөг онгоц түрээсэлж буй хугацаатай холбоотой аж. Жишээлбэл, Төмрийн хогонд явж байгаа онгоц 7 хоноод очих бол 7 хоногийн хугацаагаар манай гэрчилгээг хэрэглэж байгаа юм. Тэгээд гэрчилгээгээ буцаагаад өгчихнө. Зарим нь сарын, зарим нь 4, 5 жил ч түрээсэлдэг байна. Үүнээс үүдэн давхардсан тоогоор 1600 гэж бүртгэгдсэн байдаг аж. Гэхдээ л Далайн захиргаа тухайн жил хэдэн онгоц бүртгэлтэй байгаа, хэдэн сая долларын ашиг олдог зэргээ олон нийтэд ил мэдээлдэггүй.

Сингапур юунд манайхыг сонгов?
Манай улсын төрийн далбааг хамгийн олон буюу Сингапурын 138, Вьетнамын 42, Малайзын 31 гэх зэргээр нийт 21 улсын онгоц түрээсэлж байна. Сингапур яагаад өөрийнхөө нэр дээр бус, Монгол бүртгэл дээр байх сонирхол үүсдэг юм?
Манайх анх 2003 онд бүртгэхдээ Олон улсын далайн үндсэн гурван конвенцид элсээд орчихсон байжээ. Тийм учраас манайх анх бүртгэхдээ хэн л бүртгүүлнэ гэнэ, тэрийг нь бүртгэж аваад байсан байна. 2008 оны байдлаар Монгол улс олон улсын 19 конвенци, протоколд нэгдэж орсон аж. Тэр нэгдэж орсон конвенци, протокол болгоноор далайн хөлөг онгоцонд тавих шаардлагаа өндөрсгөдөг аж. Тэгэхээр манайд тэр олон улсын конвенцийн шаардлага хангасан хөлөг онгоцууд бүртгүүлэх шаардлагатай болж байгаа юм. Тэр шаардлагыг хангахгүй бол манай бүртгэл хүлээж авахгүй ийм л тогтолцоо байдаг юм. Шаардлагаа өндөрсгөсөн хэдий ч Монгол мэтийн юм мэдэхгүй улсуудад баахан онгоц бүртгүүлээд, түүнийгээ ашиглаад хууль бус үйлдэл хийгээд байдаг. Тэрний дараагийн учрах хохирлыг нь бид төлж дийлэхгүй юманд унах вий.

Эдгээр олон асуудлыг одоо хүртэл шийдэхгүй байгаа Монгол Улсын Далайн захиргаа юу л хийгээд байна даа?