Төв аймгийн Баяндэлгэр сумын нутаг Их зохиолч Д.Нацагдоржийн төрсөн гаүар болох Гүн галуутайд хууль бусаар өрөмдлөгийн үйл ажиллагаа явуулж байна гэсэн иргэдийн нутгийн иргэдийн гомдлын дагуу холбогдох албаныхан хяналт шалгалтыг хийсэн юм. Гүн галуутыг аймгийн 2002 оны аравдугаар сарын 30-ны өдрийн ИТХ-ын тогтоолоор аймгийн хамгаалалтанд авчээ. Мөн сумын 2007 оны ИТХ-аар орон нутгийн нөөц газар болгон тогтоол үйлджээ. Гэтэл хайгуулын лицензтэй хоёр компани тус бүс нутагт үйл  ажиллагаа явуулж, нэг компанийн үйл ажиллагаа дууссан байсан.

Энэ талаар тус сумын байгаль орчны улсын байцаагч Ц.Гүррагчаагаас зарим зүйлийг тодруулсан юм.
-Хязгаарлалтын бүс нутагт хайгуулын үйл ажиллагаа явуулах хориотой байдаг биздээ?
-Тийм ээ. Би “Ти Энд Пи” компанийн үйл ажиллагааг зогсоох шаардлага тавьсан. Анкны маягт дууссан учир ийнхүү тэмдэглэлийн дэвтэртээ тэмдэглэл хийж, гарын үсгийг нь зуруулсан. 

Төв аймгийн Баяндэлгэр сумын нутаг Их зохиолч Д.Нацагдоржийн төрсөн гаүар болох Гүн галуутайд хууль бусаар өрөмдлөгийн үйл ажиллагаа явуулж байна гэсэн иргэдийн нутгийн иргэдийн гомдлын дагуу холбогдох албаныхан хяналт шалгалтыг хийсэн юм. Гүн галуутыг аймгийн 2002 оны аравдугаар сарын 30-ны өдрийн ИТХ-ын тогтоолоор аймгийн хамгаалалтанд авчээ. Мөн сумын 2007 оны ИТХ-аар орон нутгийн нөөц газар болгон тогтоол үйлджээ. Гэтэл хайгуулын лицензтэй хоёр компани тус бүс нутагт үйл  ажиллагаа явуулж, нэг компанийн үйл ажиллагаа дууссан байсан.

Энэ талаар тус сумын байгаль орчны улсын байцаагч Ц.Гүррагчаагаас зарим зүйлийг тодруулсан юм.
-Хязгаарлалтын бүс нутагт хайгуулын үйл ажиллагаа явуулах хориотой байдаг биздээ?
-Тийм ээ. Би “Ти Энд Пи” компанийн үйл ажиллагааг зогсоох шаардлага тавьсан. Анкны маягт дууссан учир ийнхүү тэмдэглэлийн дэвтэртээ тэмдэглэл хийж, гарын үсгийг нь зуруулсан.  
-Үйл ажиллагаа зогсоох албан шаардлага өгсний дараа дахиад үйл ажиллагаа явуулж байсан юм биш үү?
-Иргэдээс үйл ажиллагаагаа зогсоогоогүй байна гэх мэдээлэл ирсэн дахин очиход үйл ажиллагаа нь зогссон байсан.
-Хайгуулын лицензтэй бол заавал байгаль орчин хамгаалах төлөвлөгөө батлуулах ёстой байх аа?
-Тийм ээ. Батлуулахаар надад өгсөн байгаа. Батлах гэж байгаа.
Өнгөрсөн тавдугаар сард гарсан шинэ хуулиар бол хэрвээ байгаль орчин хамгаалах төлөвлөгөө батлуулаагүй бол хайгуулын лицензийн цуцлах ёстой аж. Гэтэл хайгуулын үйл ажиллагаа нь дууссан хойно байгаль орчин хамгаалах төлөвлөгөө батлуулах гэж байгаа нь сонин. Биднийг ийнхүү хяналт шалгалтаар очиход “Ти Энд Пи” компанийн үйл ажиллагаа зогссон юм. Харин тус компанийн удирдлагууд орон нутгийн удирдлагатай хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан учир хууль бус үйл ажиллагаа биш гэж байсан юм.

Хамтын ажиллагааны гэрээнйи талаар сумын Засаг даргын орлогч Ц.Энхтүвшингээс тодруулсан юм.
-Хязгаарлалтын бүс нутагт хайгуулын лецинз эзэмшин, хайгуулсан хийсэн байна. Уг хуулиараа бол болохгүй биздээ?
-Энэ бол орон нутгаас шалтгаалах асуудал биш. Ашигт малтмалын ерөнхий газар зөвшөөрөл олгосон. Тэгээд ч би 2009 оноос ажлаа хүлээн авсан учир 2007 оны асуудлыг сайн мэдэхгүй байна.
-Хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан юм биш үү?
-Ямар аж ахуйн нэгжтэй нийгмийн хариуцлагын гэрээ байгуулсан. Түүний адилаар энэ компанитай гэрээ байгуулсан.
-Мөнгө төгрөг авсан сураг сонсдоод байсан?
-Тийм ээ. Гэрээний дагуу гурван сая төгрөг авсан. Ашиг сонирхлын хууль гарсан тул энэ мөнгийг ашиглаагүй. Дансанд байгаа.
-Байгаль орчин хамгаалах төлөвлөгөө батлуулаагүй байхад хамтран ажиллах гэрээ байгуулах ёсгүй байх аа?
-Би энэ талаар мэдэхгүй байна.
Уг энэхүү зөвшөөрлийг сумын Засаг дарга өгсөн бөгөөд биднийг очих үеэр аймаг руу ажлаар явсан байсан. Хамтын ажиллагааны гэрээ нэрийдлээр ийнхүү хахууль авч гарын үсэг зурдаг ёс монголд тогтсон. Хяналт шалгалт, орон нутгийн иргэдтэй уулзахдаа хамтын ажиллагааны гэрээний мөнгө байгаа гэх боловч хожим юунд зарцуулагдсан бүрхэг үлддэг.

 “Ти Энд Пи” компанийн геологич П.Батхуягтай уулзсан юм.  
-Хэзээнээс энэ газар хайгуулын үйл ажиллагаа явуулсан юм бэ?
-Өнгөрсөн есдүгээр сараас үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн. Өнөөдөр үйл ажиллагаа дуусч байна.
-Хайгуулын лицензийн эрх дууссан байсан юм биш үү?
-Тавдугаар сард дууссан ч сунгачихсан байгаа.
-Газраа хэрхэн хүлээлгэн өгөх гэж байна вэ?
-Засаг даргад нь хүлээлгэн өгнө.
Тэрбээр яриа өгөхийг хүсээгүй бөгөөд тус компанийнхан анх дөрвөн газар өрөмдлөг хийх зөвшөөрөл авсан ч долоо болгосон байсан. Хэн, хэзээ гурван газар өрөмдлөг хийх зөвшөөрөл өгсөн нь тодорхой бус.

Гүн галуут нутгийн иргэдийн холбооны тэргүүн С.Ариунцэцэгээс зарим зүйлийг тодруулсан юм.
-Хэзээнээс хязгаарлалтын бүс нутагт хайгуулын үйл ажиллагаа эхэлсэн юм бэ?
-Би орон нутгийн тусгай хамгаалалттай газарт 2007 оноос эхлэн ажиллласан. Гэтэл энэ оны наймдугаар сараа эхлэн “Занарт-Уул” ХХК хайгуулын үйл ажиллагаа явуулсан. Бид шаардлага тавьж, тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хуулийг зөрчиж байгаа анхааруулсан. Гэтэл тус компанийнхан Ашигт малтмалын ерөнхий газраас зөвшөөрөл авсан, мөн танай сумын Засаг даргатай хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан учир хуулийн дагуу үйл ажиллагаа явуулж байна гэсэн. Гэтэл гэрээ ажлын бус цагаар буюу амралтыг өдөр байгуулж, барьцаа болох нэг сая төгрөгийг өгсөн байсан. Энэ талаар сумын Засаг даргаас тодруулахад, ““Занарт-Уул” ХХК газраа андуурсан байна. Өөр газар хайгуул хийх ёстой байсан” гэсэн тайлбарыг өгч байсан. Иймд сумын иргэдтэй хамтран удаа дараа үйл ажиллагааг зогсоохоор шаардлага хүргүүлж байсан ч үйл ажиллагаа нь зогсоогүй.
-“Ти Энд Пи” компанийн хувьд?
-Өнгөрсөн есдүгээр сараас эхлэн үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлсэн. “Ти Энд Пи” компанийн хувьд хайгуулын лицензийн эрх нь 2012 оны тавдугаар сарын 7-нд дууссан байсан. Гэтэл манай сумын нутагт үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн. Сумын Засаг даргатай уулзаж, хандив нэрийдлээр гурван сая төгрөг өгч, зөвшөөрлөө авсан байсан. Орон нутгийн нөөц газар болгосон ИТХ-ын тогтоол хэвээр байхад Засаг дарга ийнхүү зөвшөөрөл өгсөнд гайхаад байна. Уг нь энэ бүс нутагт нутгийн малчид буу, нохойтой явах нь хориотой байдаг. Мөн малаа бэлчээхэн ч хориотой.

-Хайгуулын үед эртний хиргисүүр бунхан ухсан гэсэн. Энэ талаар?
-Тийм ээ. Хамгийн өндөр цэг болох Хөх овооны орой дээр хиргисүүр ухсан байсан. мөн түүнээс доошоо хоёр ч хиргисүүрийг ухсан.
-“Занарт-Уул” компанийн үйл ажиллагаа дууссан байна. Газраа хүлээлгэж өгсөн үү?
-Өгөөгүй ээ. Засаг дарга хүлээж авах ёстой. Хэрхэн яаж, хэзээ хүлээж авах нь бүрхэг байна. “Ти Энд Пи” компанийн хувьд өнөөдөр ингээд дуусч байна. Газраа хүлээлгэж өгөхгүйгээр явж байна.