XVII Жарны  "Тийн ялгуусан " хэмээгч усан Могой жил айлчлан ирэхэд хэдхэн өдөр үлдлээ. Жилдээ ганц тохиох уламжлалт баяраа хэн хүнгүй л элбэг, дэлбэг сайн сайхнаар угтахыг хүсдэг.  Тэгвэл гадаа, гэртгүй л баярын уур амьсгал орсон энэ үед цагаан сарын сэрэмжлүүлэг мэдээг цагдаагийхан голлон цацаж эхлэв.

Баярын нэр барьж, баяр далимдуулж ууж иддэг нөхөд олон. Гэтэл Цагдаагийн байгууллагын сэрэмжлүүлгээр  ууж согтуурхан бие биенээ хөнөөв гэх болов уу гэтэл тэгсэнгүй. Ууц, буузаа хулгайд алдав гэх юм. Хөлс хүчээ урсган байж арайхийн бэлдсэн хөгшдийн “таваг”-аар цагаан сараа тэмдэглэхийг зоригсод энэ үед олширдгоос тэр аж. Хулгайлах, хамгаалах гэсэн дайн аль хэдийнэ дэгджээ.

Хоёр жил дараалан ууцаа алдсан нэгэн иргэн харуул хамгаалалт сайтай ажилруугаа өдөр бүр ууцаа чирж явж байна гэсэн бодит түүхээс сэдэвлэсэн онигоо л үүний гэрч гэлтэй.  Цагаан сарын бүхий л бэлтгэлийг хүний юмаар хүүдэгнээд бэлтгэчих санаатай хүмүүс олон болжээ. Уг нь бузартай аргаар шинэлэвэл, буян хишиг зайлмаар санагдана. Цадигаа алдаж, цагаандаа гарсан хулгайчдад буян нүглийн тухай ойлголт үгүй ч байх л даа.  За тэгээд энэ жил ч бас зарим нь ууцаа, үлдсэн нь буузаа, айрагтайгаа алдан барин цагаалах болж байна.  90 литр айргаа хүртэл алдсан хүн байна. Хуруу хумсаа хөдөлгөж явдаг хулгайчийн гарт биш худ ураг, хамаатан садан, анд нөхөртөө  ууц, буузаа алдаж байна гэнэ цаана чинь.  Монголчууд маань ямар эмгэнэлтэй болчихсон юм бэ. Эд зүйл, идээ ундаагаа гэртээ манайд сууж байх л дутаж.  Нэгэн цагийн сайн анд нөхөр нь хүртэл буузыг нь чимхэлцэж өгчихөөд шөнө нь хулгайлаад явж байна гэнэ. Ямартай ч баримт, нотолгоотой үнэнийг дэлгэхийн тулд Цагдаагийн газрын хэвлэл мэдээллийн ажилтан Б.Саруултуяатай уулзаж ярилцсанаа та бүхэнд хүргье.

  -  Айлууд ууц, буузаа алдахаас эхлээд хулгайн хэрэг их гарч байгаа гэсэн?

-Баярын өмнөх  өдрүүдэд эрүүгийн болон хэв журмын байдал хүндрэх хандлагатай байна. Хулгай, булаалт, дээрмийн гэмт хэргүүд эрс өсч байна. Өнгөрсөн 14 хоногт ууц, бууз, идээ будаа мөн орон байрнаасаа их хэмжээний алт, мөнгөн эдлэлээ алдлаа гэсэн дуудлага Цагдаагийн байгууллагад тасраагүй.
Тухайлбал, 25-28-нд шилжих шөнө хулгайн гэмт хэрэг 57 бүртгэгдсэн. Зарим өдрүүдэд 26 хулгайн гэмт хэрэг бүртгэгдсэн. Тэгэхээр энэ нь өмнөх өдрүүдээсээ эрс өссөн тоо юм.  Их хэмжээний мах, 90 литр айраг алдлаа гэх зэрэг дуудлагууд ирж байгаа. Машиныхаа гаражид ууц, бууз зэргээ хураасан байж байгаад мөн хулгайчид эдгээр зүйлсээ алдаад зогсохгүй машиныхаа дугуй, сэлбэгийг алдсан хэрэг гарсан.

    -Хоёрдугаар сар гарснаас хойш гэмт хэргүүд гарав уу?

-Мөн л энэ хулгайн хэрэг олон гарсан. Тэр тусмаа Сонгинохайрхан дүүрэгт хулгайн гэмт хэрэг үйлдэгдэх нь их байгаа. Иргэд маань ил түгжээтэй цоожоор цоожлохоо болих хэрэгтэй. Учир нь хулгай хийж буй этгээдүүд ил цоожийг төвөггүй гаргадаг. Тиймээс иргэддээ анхааруулж хэлэхэд сар шинийн баяр болоход 4 хоног үлдлээ. Энэ хугацаанд гэр орон, өмч хөрөнгөндөө эзэн болж, орон байраа байнгын эзэнтэй байлгах хэрэгтэй байна. Хулгайч нар айлаа судалж байна. Хэзээ энэ айл буузаа хийж гаргаж тавих нь вэ гэдгийг ч андахгүй мэдэж байна. Тэгэхээр гэр орон, эд зүйлдээ өөрсдөө анхаарал тавьж ядаж л хажуу айлдаа захиж үлдээх хэрэгтэй.

-Хулгайн гэмт хэргийн илрүүлэлт хэр байна. Одоо бол сайхан хувцасласан хүмүүс л хулгай хийгээд байгаа сурагтай?

-Одоо хулгайч гэхээр муухай хувцаслан, муухай зүс царайтай хүмүүс байдаг гэсэн бодлоо авч хаях хэрэгтэй. Учир нь хэн ч харсан хулгайч гэж хэлэхээргүй сайхан хувцасласан хүмүүс хулгай хийгээд байна. Мөн хулгайч нарын арга заль нарийсаад нэг хэсэг нь саатуулаад, тухайн хүнийг анхаарлаа алдаж эхлэнгүүт нөгөө хэсэн нь эд зүйлсийг нь хулгайлдаг болсон. Бүлэглэн хулгай хийж байсан хүмүүсийг барьсан.  Сонгинохайрхан дүүргийн 24, 25, 26-р хорооны нутаг дэвсгэр дээр хороо дамжин айлуудын ууц банш хулгайлж байсан сэжигтэн этгээдүүг Цагдаагийн байгууллага баривчилж, сэжигтнээр татаж шалгаж байгаа. Зарим тохиолдол нь тухайн айлыг мэддэг, танидаг найз нөхөд, хамаатан нь хулгай хийдэг. Найз нь найзынхаа бууз, баншийг хулгайлсан этгээдийг ч сэжигтнаар татчихсан шалгаж байна.  Өдгөө 60 настай мөртлөө нэг ч удаа хулгайд юм аа алдаж байгаагүй хүн байна. Тэгэхээр иргэд маань л өөрсдөө хулгайчид боломж олгохгүй байх чухал. 25-30000 төгрөгний цоожинд 2 сая, 3 саяынхаа эд зүйлийг бүү даатгаач. 

-Хотын төвийн орон сууцанд бууз, ууцны хулгай гарах нь хэр байна?

Хотын төвийн айлууд гражиндаа бууз, ууцаа хадгалдаг. Тэгэхээр ууц, буузыг нь машиных нь эд анги, бүр машинтай нь хулгайлаад аваад явж байна. Мөн байрны айлууд тагтан дээр ууц, махаа хадгалдаг юм. 

-Хулгай хийгээд баригдсан этгээд авсан эд зүйлсийнхээ хохирлыг барагдуулж чаддаг уу?

-Хулгайд эд зүйлээ алдаад хугацаа алдалгүй Цагдаагийн байгууллагад хандвал хэргийг илэрүүлэхэд хурдан. Хугацаа алдаад эсвэл адгийн зарга 10 зартай гэгчээр гээд Цагдаагийн байгууллагад мэдэгдэхгүй орхивоос хулгайчдыг өөхшүүлж байгаа хэрэг юм. Хулгайч нарын гар, хурууны хээ Цагдаагийн байгууллагад бүртгэлтэй байдаг.  Тэгэхээр хулгайлагдсан эд хөрөнгөө яаралтай мэдэгдэж, дуудлага өгөх хэрэгтэй. Хулгайч нарын хувьд хууль гэдэг хатуу юм шүү. Хэргийн мөрөөр ажлаад илрэхгүй байна гэж байхгүй. Сар шинийн уламжлалт сайхан баяраар гар хөлөө хөдөлгөж, амар хялбар аргаар мөнгө олох гэсэн аргаа болих хэрэгтэй.

-Машин дотроос хулгай хийх нь элбэг болж?

-Хулгайн гэмт хэргүүдээс баярын энэ өдрүүдэд орон байрны хулгай, автомашины эд ангиудыг хулгайлах мөн машин дотроос эд анги хулгайлах зэрэг хэрэг их гарч байна. Харуул хамгаалалтгүй, дохиололгүй машинуудыг хулгайч нар олзолчихож. Түүнчлэн машин бүхлээрээ алдагдах тохиолдол гарч байгаа. Өнгөрсөн 7 хоногт машин алга болсон 4,5 тохиолдод бүртгэгдсэн.

 -Цагаан сар болох гэж байгаа энэ өдрүүдэд хуурамч архи худалдаалах тохиолдол гарч байна уу?

-"Шим" гээд 0.75 литрийн савлагатай архийг ямар ч шинжилгээнд оруулаагүйгээр хямдхан зарж байсныг илрүүлсэн. Ихэнх хүмүүсийн үйлчлүүлдэг томоохон худалдааны төв, захуудаар чанарын шаардлага хангаагүй архи худалдаалах нь элбэг. Нөгөөтэйгүүр хөдөө орон нутгийн иргэд маань зах дээр их хэмжээний хямд архи худалдаж авдаг. Энэ нь маш буруу юм.

Д.Ундрах /24tsag.mn/