Тавантолгойн нүүрсний орд монгол төрийн гал голомтыг үүрд мандан бадруулах цогчлуур , стратегийн ордын жагсаалтад орсон , монгол улсын үндэсний аюулгүй байдалтай шууд хамааралтай , хоёр хөршийн болон гуравдагч түншүүдийн  стратегийн ашиг сонирхолын зөрчилдөөний сүлбэлдээн дээр оршиж буй учраас  стратегийн алс хэтийн олон талыг харсан , монголын хойч үед үр өгөөж нь үлдэх төрийн оновчтой зөв бодлогоор ашиглах учиртай  юм..      
   Тавантолгойн ордыг зах зээлийн эргэлтэнд оруулах , хөрөнгө оруулалтын гэрээний төсөл ,нүүрс олборлох гэрээний төсөл, оператор компанийг сонгон шалгаруулах журам, АМТХ-д оруулах нэмэлт өөрчлөлтийн хуулийн төсөл,  УИХ-аас гарах тогтоолын төслийг ЗГ-аас УИХ-д өргөн бариад   УИХ-ийн холбогдох  байнгын хороо, УИХ-ын намын бүлгүүд дээр хэлцэгдэж эхлээд байна.  Тавантолгойн ордыг ашиглах талаар  ЗГ-аас баримталж байгаа үндсэн бодлого чиглэлийг ЗГ-ийн Ерөнхий сайд Сү.Батболд,  ЭБЭХ-ний сайд  Да. Зоригт нар УИХ-ын намын бүлгүүдийн хуралдаан, УИХ-ын ЭЗБХ-ны хуралдаан дээр  ордын эзэмшилийг 100 хувь төрийн мэдэлд байлгах, Тавантолгойн ордын геологийн нөөц тооцсон талбайгаас  одоо ашиглалт явуулж байгаа  “Тавантолгой” ХК-ийн эзэмшилийн 287А  тусгай  зөвшөөрөлд хамрагдах 169 га ,  “Энержиресурс” ХХК-ийн эзэмшилийн  11952А тусгай зөвшөөрөлд хамрагдах 2959 га , мөн  “Дайцу” ХХК-ийн эзэмшилийн  210 га талбайн нөөцийг хасаад үлдсэн талбайн нөөцийг 2 хэсэг хувааж, нэг хэсгийн 3,5 тэрбум тн нөөц, баялагтай талбайг  “Эрдэнэс МЖЛ” төрийн өмчит ХХК , монгол улсын иргэд, 35 мянган аж ахуйн нэгжүүдэд хувьцаа эзэмшүүлэх байдлаар ашиглуулах, үлдсэн талбайн нөөцийг сонгон шалгаруулалтаар гадаадын хөрөнгө оруулагчидад гэрээгээр ашиглуулах саналтай байгаагаа  мэдэгдээд байна.
     Ерөнхий сайдын  Тавантолгойн ордоос ард түмэндээ МУ ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн анх санаачилсан  “Эрдэнийн хувь” буюу  “Эрдэний хувьцаа” эзэмшүүлэх тухай мэдэгдэлийг хэвлэл мэдээлэлийн хэрэгслэлээр цуурайд байгаа нь амьдрал дээр хэрэгжих нь хир бодитой , боломжтой эсэх  талаар мэргэжлийн үүднээс тайлбарласуу.   
       Тавантолгой ордын геологийн нийт нөөцийг хуучин ЗХУ-ын Гипрошахт институтэд тэр үед мөрдөгдөж байсан нөөцийн үнэлгээний аргачлалаар\А,В,С1 балансын  С2,Р1,Р2 балансын бус  зэрэглэлээр буюу одоо Монгол улсад  мөрдөгдөж буй ангилалаар А-баттай, В-бодиттой, С-боломжтой, С2, Р1,Р2- таамаг нөөц  буюу тухайн талбайд агуулагдаж болох  таамаг баялаг зэрэглэлээр \ 6,4 тэрбум тн  коксжих буюу эрчим хүчний нөөцтэй гэж тооцсон ба үүнээс ашиглалтанд бэлтгэгдсэн , батлагдсан  коксжих нүүрс 900 сая тн,  эрчим хүчний нүүрс 634 сая тн , үлдсэн 4,9 тэрбум тонн нь  таамаг баялагт тооцогдох ба үүнээс 800 сая тонн коксжих ,4,1 тэрбум тонн  эрчим хүчний нүүрсний таамаг  баялаг  байгаа юм.    
      Одоогийн байдлаар Тавантолгой ордын Цанхи болон Ухаахудгийн хэсэг бүхэлдээ ашиглалтанд бэлтгэгдсэн уурхай байгуулж ашиглаж болох бодитой, баттай , боломжтой зэргийн 1,5 тэрбум тонн  коксжих буюу эрчим хүчний нүүрсний нөөцтэй  бусад үлдэгдэл 4,9 тэрбум тонн нүүрсний таамаг баялгийг  нилээд их хэмжээний хайгуулын  нэмэлт зардал гаргаж,  нарийвчилсан хайгуул хийж ,дээрх таамаг баялгийг зөвхөн  нөөцийн  баттай, бодитой, боломжтой зэрэглэлээр үнэлж баталгаажуулан, ашиглалтанд бэлтгэсний дараа олборлож ашилах боломжтой болох юм. Тэгвэл МУ-ын Ерөнхий сайд , ЭБЭХ-ний сайд нарын мэдэгдээд байгаа  3,5 сая тонн нүүрсний таамаг баялагтай Тавантолгой ордын  нэг хэсэг талбайд 100 хувийн  төрийн эзэмшилийн , төр ,аж ахуйн нэгж, монголын иргэдийн хувьцаа эзэмшилтэй үндэсний компани байгуулж,  ашиглах тухай ЗГ-ийн тэргүүний санал, төлөвлөгөө нь ээлжит , хульх  хошгируулалт гэж  дүгнэхээс өөр хэлэх үг олдохгүй байна. Энэ нь  харганы толгой дээрх ноос түүгээд түүгээр эсгий хийж  монгол гэрийн туурга хийхтэй адилтгаж болох юм.Таамаг баялагт үндэслэж уурхай байгуулдаггүй юм, таамаг баялагийг үнэлж  дэлхийн ямарч хөрөнгийн бирж дээр хувьцаа гаргаж хөрөнгө босгодогүй юмаа  Үүнийг даанч  манай Ерөнхий сайд, Эрдэс баялгийн сайд нар мэргэжлийн бус учраас ойлгохгүй байх шиг байна . Энүүнийг нь хэлээд зөвлөөд өгөх мэргэжлийн зөвлөх нар  ч байхгүй байгаа нь харамсалтай байна.  
      Дараачийн нэг гол асуудал бол Тавантолгой ордын хоёрдох хэсэг буюу  гадаадын хөрөнгө оруулагчид ашиглах  , батлагдсан,  ашиглалтанд  бэлтгэгдсэн  1,5 тэрбум тонн коксжих болон эрчим хүчний нүүрсний  нөөцөөс одоогийн байдлаар “Эрдэнэс МЖЛ”ХХК-ийн эзэмшилийн тусгай зөвшөөрлийн талбайд ямар хэмжээний нөөц үлдсэн болон энэ үлдсэн нөөцийг ашиглахад ямар хэмжээний зардлаар ашиглах талаар мэргэжлийн үүднээс тайлбарлая.
     Тавантолгой ордын үйлдвэрийн ашигтай нөөцийг  Цанхийн болон Ухаахудагийн хэсгийн нөөцөөс бүрдэх ба  Цанхийн 1-4 хэсэгт 600 сая тонн коксжих нүүрс, Цанхийн1,6-7 хэсэгт 470 сая тонн эрчим хүчний нүүрс, Баруун өмнөд Цанхи-2 хэсэгт  59 сая коксжих нүүрс, 25,5 сая эрчим хүчний нүүрс, Ухаа худаг- 5 хэсэгт 241 сая тонн коксжих нүүрс 139 сая эрчим хүчний нүүрсний нөөц батлагдсан байгаа .
      Эдгээр нөөцийг ашиглах   ТЭЗҮ-ийг  1991 онд ОХУ-ын  Гипрошахт институтэд боловсруулсан бөгөөд энэхүү төслөөр Тавантолгойн ордын батлагдсан  нөөцийн ашиглалтын талбайг  Цанхи 1-4  болон Ухаахудаг-5 ,  өмнөд Цанхи 6-7, Цанхи-8  гэсэн нөөцийн ашиглалтын 8 хэсэгт хуваан ил аргаар хөрс хуулах, нүүрс олборлох, уурхай байгуулах ашиглалтын технологийг  сонгон, ордын хэмжээнд эдийн засгийн үр ашигтай хөрс хуулалтын оновчтой коэффициентийг 3,98 тн\м3   байхаар тооцжээ. Уурхайн ашиглалтын оновчтой хүчин чадлыг жилд 15 сая тонн коксжих нүүрс олборлож баяжуулахаар төсөлд тусгасан ба ашиглалтын эхний 30 жилд Цанхи 1 хэсэгээс 318 сая тонн коксжих нүүрс, Ухаахудагын 5 хэсгээс 208 сая тонн коксжих нүүрс олборлохоор уулын ажлын жилийн календарчилсан төлөвлөгөөг тооцож гаргасан байна. Цанхи-1 хэсэгт 118 сая тонн эрчим хүчний нүүрс, Цанхи-6, Цанхи-7 хэсэгт 733 сая тонн эрчим хүчний нүүрсийг   3,31 т\м3 хөрс хуулалтын коэффициентэйгээр олборлох боломжтой гэж үзсэн байна.
     1999 онд АНУ-Канадын Норвест  корпораци  Дэлхийн Банкны санхүүжилтээр Тавантолгой ордыг ашиглах нарийвчилсан үнэлгээ хийсэн ба уурхайн хүчин чадлыг мөн  жилд 15 сая тонн коксжих нүүрс олборлохоор тооцож, ашиглалтын эхний 20-25 жилд  Цанхи-1, Ухаахудагын 5 хэсгийн нөөцийг эхний ээлжинд олборлож ашиглахаар төсөлд тусгасан байна. Дээрх хоёр институтын хийсэн тооцоо , гаргасан дүгнэлтээс үзэхэд Тавантолгой ордын нөөцийг эдийн засгийн хамгийн үр ашигтай ашиглах хувилбар бол яах аргагүй ашиглалтын эхний 20-30  жилд ордын Цанхи -1, Ухаахудагын 5 хэсгийн нөөцийг хамгийн бага  4 т\м3 хөрс хуулалтын коэффициенттэйгээр ашиглаж, уурхай баяжуулах фабрикийн хөрөнгө оруулалтыг коксийн баяжмалын дэлхийн зах зээлийн хамгийн доод үнийн түвшинд   10-15 жилийн хугацаанд анхны  хөрөнгө оруулалтаа нөхөж цаашид үр ашигтай  ажиллах тийм нөөц ашиглалтын үр ашигтай хувилбарыг тооцсон байдаг.    
    Тэгвэл өнөөдөр  ЗГ-аас баримталж буй бодлого чиглэлээр Тавантолгой ордын  Ухаахудагын хэсгийн 208 сая тонн коксжих , 142 сая тонн эрчим хүчний  нүүрсийг  “Энержиресурс” ХХК-д ямар ч үнэ төлбөргүйгээр бэлгэлчихсэн, “Тавантолгой” ХК-ийн эзэмшил талбай, “Дайцу” ХХК-ийн эзэмшил талбайд 100-120 сая тонн коксжих нүүрсний  нөөц хамрагдах  бүрэн магадлалтай ба эдгээр нөөцийг Тавантолгойн ордын ашиглалтын нөөцөөс хасаж тооцоход   250-300 сая  тонн коксжих нүүрсний үлдэгдэл нөөц “Эрдэнэс МЖЛ” ХХК-ийн эзэмшиж буй тусгай зөвшөөрлийн талбайд ноогдож байна. Уурхайн жилийн хүчин чадлыг 15 сая  тн коксжих нүүрс олборлохоор тооцоход  15-20 жил ашиглах коксжих нүүрсний нөөцийг гадаадын хөрөнгө оруулагчидад санал болгох нь ээ.  Тэгвэл ЗГ    Тавантолгой ордын үндсэн батлагдсан нөөцийн тал  хувийг  алдчихаад ямар нүүрээрээ, ямар нөөцид үндэслэж  гадаадын хөрөнгө оруулагчидад сонгон шалгаруулалт хийх гээд байгаа юм вэ ?  гэдэг асуулт зүй ёсоор тавигдаж байна. Мөн  15-20 жил ашиглах нөөц дээр ямар гадаадын хөрөнгө оруулагч орж ирэх вэ гэдэг асуудал болоод  байна.  
     Нөгөө талаас  Тавантолгойн ордын үндсэн нөөцөөс  Ухаахудагын хэсгийн  208 сая тонн коксжих нүүрсний нөөцийг хорогдуулснаар, ордын  үлдэгдэл нөөцийг ашиглахад  хөрс хуулалтын  коэффициент, оновчтой   4 т\м3 доод   хязгаараас  даруй  1,5 дахин нэмэгдэж  6-7 т\м3 хүрч, уурхайн ашиглалтын зардал тэр хэмжээгээр нэмэгдэх ба коксжих нүүрсний баяжмалын өөрийн өртөгт нэмэгдэж ,уулын үйлдвэрийн үр ашиг эрс буурах хөрөнгө оруулалтаа нөхөх хугацаа сунжрах зэрэг эдийн засгийн  үндсэн үзүүлэлтүүд доошлах нь дамжиггүй. Тийм учраас ЗГ-ын  одоо санал болгоод байгаа Тавантолгойн ордын нөөцийг хоёр хэсэг болгож ашиглах хувилбар ямар нэгэн эдийн засгийн тооцоо үндэслэлгүй, ЗГ-ын  Ерөнхий сайд  Сү. Батболд, ЭБЭХ-ны сайд  Да. Зоригт нарын цээжний пангаар ярьж хэлж буй хий хоосон хийсвэр амлалт  гэвэл зохино.
     Эрхэм төрийн түшээд  УИХ-ын гишүүдээ !  Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг хэлэлцэхэд  Хамтарсан ЗГ-ын  хуурамч тооцоонд молигдуулснаа эргэн санацгааж , Тавантолгойн ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний талаархи ЗГ-ын хуурамч амлалтанд  бүү автахыг сонордуулья.
  Монголын ард түмний заяаг мөнх тэнгэр ивээх болтугай .