Яах гэж сонгуулийг хийдэг вэ. Хариулт нь маш энгийн бас тодорхой. Ерөөсөө л засгийн эрхэнд салхи оруулах зорилгоор хийдэг. Засгийн эрхийг намууд л барьдаг. Энэ бол дэлхийн улс оронд тогтсон жишиг. Харин үе үеийн сонгуулийн зр дүнгээр бие даагчид засгийн эрхэнд гарч  байсан түүх үгүй. Гэтэл манайд бие даагчид нь эрх баригчидтайгаа нийлэн засаг барьдаг, бялуу хуваадаг гаж тогтолцоо бий болоод удаж  байна. Үүний тод илрэл нь Х.Болорчулуун, Ц.Даваасүрэн, С.Ганбаатар нарын жишээ. ХБолорчулуун, Ц.Даваасүрэн нарын хувьд 2012 оны УИХ-ын сонгуулиар намаасаа нэр дэвших боломжгүй болонгуут намаа орхисон, бие дааж дэвшсэн, сонгогдсон. Аль нэгэн намын бус, нийт ард түмний, нам бусчуудын эрх ашгийг хамгаалах хатуу болзолтойгоор УИХ-д сонгогдсон. С.Ганбаатар гишүүн ч мөн адил бие даагч гэсэн автортайгаар парламентад орж ирсэн юм. Тэд үүнийгээ батлах мэт УИХ дахь “Бие даагчдын бүлэг”-ийг байгуулж байсан цаг саяхан. Нэг ёсондоо энэ удаагийн парламентад хамгийн олон бие даагчид орж ирсэн учраас тэд бүлэг байгуулах замаар УИХ, Засгийн газарт ард түмний нэрийн өмнөөс хянапт тавихаар болсон. Хачирхалтай нь, сонгогчдынхоо төлөө явах ганцхан зорилготой бие даагчид түрүүчээсээ засаг барьж байгаа намтайгаа тохироо хийж кнопоо худалдсан юм. Өөрөөр хэлбэл, нэр дэвшихдээ намаа орхисон эдгээр хүмүүс сонгогдсон хойноо өөрийг нь парламентад илгээсэн сонгогчдоо ч орхилоо. Зөөлнөөр хэлэхэд шүү дээ. Үнэндээ бол аль ч намд битгий ороорой гэсэн ард түмний мандатыг албан тушаалын төлөө худалдлаа. Нэг удаа урвасан хүн хоёр дахь удаа урвахад амархан гэдэг энэ ажээ.

    Өдгөө Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч 30 агентлаг улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй. Эдгээрээс бүтэц зохион байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын хэмжээгээрээ жин дарах нь Иргэний нисэхийн ерөнхий газар. Чиг үүргийнхээ дагуу Зам тээврийн яаманд харъяалагдах учиртай тус газар бие даагч гишүүдийн танил талаа чихдэг шахааны газар нь болон хувирчээ. Уг нь иргэний нисэхийн салбар гэдэг хэн дуртай нь халаа сэлгээ хийдэг тоглоомын байгууллага биш л дээ. Адаглаад алхам тутамд нь хүний амтай дүйцэх хариуцлага нэхэж байдаг болохоор энэ салбарын бүтэц зохион байгуулалтад хариуцлагатай зарчмаар хандах учиртай. Харамсалтай нь, улсын нүүр царайг тодорхойлдог гэгддэг ИНЕГ салбар хариуцсан яамныхаа бус “Бие даагчдын бүлэг”-ийн вант улс хэдийнэ болжээ. Эрх баригчид ийм хариуцлагатай мэргэжлийн баг удирдах учиртай салбарыг бүхлээр нь УИХ-ын чуулганы танхимын гуравхан кнопоор солилоо.

ИНЕГ
Өнгөрсөн оны сүүлчээр болсон Засгийн газрын ээлжит хуралдаанаар ИНЕГ-ын даргаар ажиллаж байсан С.Батмөнхийг чөлөөлж, С.Буяндалайг томилсон байдаг. Тухайн үед ИНЕГ-ын Сургалт, дадлагын цогцолборт бүсийн багшаар ажиллаж байсан түүнийг дарга болтлоо дэвшихэд нь УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн нөлөөлсөн гэдэг. Харин С.Буяндалай дарга үүнийх нь хариуд Ц.Даваасүрэн нарын бие даагчдын танил талыг нь ажилд “зуучилж” өгсөн байх юм. Тодруулбал, ИНЕГ-ын бүтэц зохион байгуулалтын өөрчлөлтийн хүрээнд 50 хүнийг халж, 100 гаруй хүнийг шинээр ажилд авчээ. Хачирхалтай нь, шинээр ажилд орсон эдгээр хүмүүс нь “Бие даагчдын бүлэг"-ийн ах дүү, найз нөхөд байжээ. Үүнээс гадна ИНЕГ-ын Нисэх буудлын, Аэронавигацын үйлчилгээний газрууд ачааллаа дийлэхгүй ажиллаж байхад нь Санхүү төлөвлөлтийн, Нягтлан бодох бүртгэлийн хэлтэс, Тамгын, Хуулийн хэлтэс гэсэн чиг үүрэг нь давхардсан дөрвөн хэлтсийг нэмж байгуулсан аж. Нэг ёсондоо Ц.Даваасүрэн, Х.Болорчулуун, С.Ганбаатар нарын гишүүдийн халаасны хүмүүст зориулж ажлын байрыг нь ийн бэлдэж өгсөн хэрэг. Бүр мэргэжлийн хяналтын газраас халагдсан хүн аймгийнхаа нисэхийн аэродромын инженер болж дэвшсэн байх юм.

    Хөвсгөлөөс бие даагч статусаар сонгогдсон Ц.Даваасүрэн гишүүн гэхэд ИНЕГ-ын харьяа Мөрөн нисэх буудалд олон жил ажилласан туршлагатай ажилтнуудыг халж арван жилийн ангийнхнаараа дүүргэжээ. Тухайлбал, Мөрөн нисэх буудлын даргаар авто замын байцаагчаар ажиллаж байсан М.Амарбаясгаланг, нягтлан бодогчоор нь Д.Алтантуяа, сан техникийн механикаар Б.Батхуяг, уурын зуухны машинистаар Р.Юра нарыг томилсон аж. Мөн өөрийн төрсөн дүү цаг уурч мэргэжилтэй Ц.Пүрэв- Очирыг тус буудлын нисэхийн холбоонд техникчээр оруулжээ. Үүнээс гадна сонгуульд нэр дэвшихэд нь ажиллаж байсан Г.Адъяаг аэродромын инженер.Н.Доржпүрэвийг Хатгал нисэх буудлын эрхлэгч, Ц.Доржпаламыг уурын зуухны машинистаар томилуулсан байна. Харин М.Амарбаясгалан дарга болсон даруйдаа найз Р.Батдэлгэрийг цахилгаанчин, Ё.Даваа-Очирыг жолоочоор авсан зэргээр “Ц.Даваасүрэн даргын хүн" “ногоон гэрэл”-ийн 13 хүн ИНЕГ-т ажилд оржээ. Үүнээс харахад ИНЕГ тэр дундаа Мөрөнгийн нисэх буудал бүхэлдээ Ц.Даваасүрэн гишүүний хувьд шилжчихсэн бололтой юм.

    Ард түмний мандатаа Монгол Оросын хамтарсан “Монросцветмет” нэгдлийн захирлын албан тушаалаар арилжиж дүү Х.Болор-Эрдэнийг томилуулсан Х.Болорчулуун гишүүн ч өөрийн хүмүүсийг ИНЕГ-т “шингээжээ”. Тухайлбал, хамт морь уядаг, нутгийн найз Л.Нэргүйг ИНЕГ- ын Санхүү эдийн засгийн газрын дарга болгожээ. МАН- ын угшилтай Л.Нэргүй даргын албан тушаалд өмнө нь С.Ганбаатар гишүүний эгч Янжинхорлоо ажиллаж байсан ч С.Буяндалай даргатай таарамж муутайгаас халагдсан аж. Үүгээр зогсохгүй ХААИС-д хамт суралцаж байсан оюутан цагийн найз Б.Ган-Очирыг Захиргаа удирдлагын газрын дарга болтол нь дэвшүүлжээ. Хамгийн содон нь эрхэм гишүүний охин Б.Хэрлэн Чингис хаан Олон улсын нисэх буудлын гадаад VIP танхимд ажилладаг бол дүү Ч.Сэргэлэнбаатараа Теле мэдээлэл холбооны албанд мэргэжилтнээр оруулжээ.

“МОНРОС”-Т

УИХ дахь “Бие даагчдын бүлэг”-ийн холбоо сүлбээ ИНЕГ-аар зогсохгүй “Монросцветмет”-ээр цааш үргэлжилнэ. Х.Болорчулуун гишүүний дүү Х.Болор-Эрдэнийн толгойлж буй энэ нэгдэлд гэхэд бие даагчдын гинжин холбоо үүсчихсэн байдаг юм билээ. С.Ганбаатар гишүүний дүү Ганболд ‘‘Монросцветмет"-ийн Эрээн дэх худалдааны төлөөлөгчийн албыг хашдаг аж. Харин Ц.Даваасүрэн гишүүний багын найз Энхболд нь тус нэгдлийн Хангамжийн хэлтсийн даргаар ажилладаг байна. Эндээс бие даагчид “Монрос цветмет’’-д санхүүгийн гинжин холбоог хэрхэн үүсгэснийг нь харж болно. Нэг ёсондоо нэгд-лийн гол асуудлыг нь хариуцдаг Хангамжийн хэлтсээс хэрэгцээтэй бараа бүтээгдэхүүнээ Эрээн рүү захиалж, түүнд нь шаардлагатай төсөв мөнгийг “Монросцветмет’’-ийн ерөнхий захирал нь баталж өгдөг гэсэн үг. Үүнийг энгийнээр тайлбарлавал Ц.Даваасүрэнгийн найз Энхболдоос, С.Ганбаатарын дүү Ганболдод захиалга өгч, Х.Болорчулууны дүү Х.Болор-Эрдэнэ захирал санхүүжилтийг нь шийддэг аж. Бас харилцан бие биедээ хяналттай гэж байгаа.

    Сүүлд авсан мэдээллээр “Монросцветмет"-ийн Москва дахь суурин төлөөлөгчөөр Хангарьд гэж ОХУ-д сургуулиа дөнгөж төгссөн залууг томилохоор ярилцаж эхэлжээ. Хангарьд нь сургуулиа төгссөн хэдий ч ОХУ-ын Засгийн газрын тэтгэлэгээр дахин аспирантурт суралцахаар болсон нэгэн юм байна. Уг нь “Монросцветмет" Москва дахь одоогийн суурин телөөлөгч Батсайханд оросууд ам сайтай байдаг юм билээ. Арга ч үгүй юм. Тэрээр доод шатны ажилтнаас суурин телөөлегч болтлоо 20 жилийн турш “Монросцветмет”-д зүтгэсэн нэгэн аж. Дээр нь, нэгдлийнхээ бүхий л асуудлыг нэгд нэгэнгүй мэддэг түүнийг Оросын талаас тийм ч амар явуулчихгүй гэдгээ удаа дараа мэдэгджээ. Гэвч Монголын талаас тэр дундаа бие даагчдын зүгээс Хангарьд гэх залууг томилохоор зүтгүүлж эхэлсэн байна. Өөрөөр хэлбэл, нэг жилийн хугацаатай томилогдсон Х.Болор-Эрдэнэ захирал үлдсэн хугацаандаа амжиж өөрийн хүнээ томилуулахаар ийн улайрч эхэлсэн бололтой юм. Өнөө цагт “үлдэх хүн ч ачаа татдаг” болсон болохоор өөрөө албан тушаал эрх мэдэлтэй, ардаа “Бие даагчдын бүлэг” гэх бат хамгаалалттай Х.Болор-Эрдэнэ захирлыг буруутгамааргүй ч юм шиг. Гэтэл ёс зүй, зарчим гэж “юм"- ыг яах болж байна аа. Хэнээс асууж, үүнд хэн хариулах вэ.

    “Монросцветмет”-ийн одоогийн захирал Х.Болор- Эрдэнэ өмнө нь төрд ямар нэгэн байдлаар албан тушаал хашиж байгаагүй юм билээ. Ахын нэрээр төрийн өмчит томоохон газрыг удирдах болсон тэрээр ОХУ-ын талтай уулзалт, хэлэлцээр хийх үөэр “Хамгийн сайн орос хэлтэй нь миний хажууд суугаад орчуул" хэмээн ажилтнууддаа үүрэгд дэг байна. Ийм байдлаар хэд хэдэн удаа хэлэлцээр хийхэд Оросын талынхан “Танайх албан ёсны орчуулагчтай бол. Ингэхгүйгээр орос хэлтэй хүн бүрээр орчуулга төдий хийлгээд хэлэлцээр хийнэ гэж байхгүй. Хэрвээ орчуулгын алдаанаас болж гэрээ, хэлэлцээрт алдаа гарвал хэн хариуцлага хүлээх юм’’ хэмээн хатуухан сануулжээ.

    Нэгэнтээ тэднийг УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдорж “Бие даагчдын бүлэг гэж биеэ үнэлэгчдийн бүлэг” хэмээн шүүмжилж байсан удаатай. Гэвч “"Бие даагчдын бүлэг” бүх асуудлыг шийднэ. Бид Засгийн эрхийг барьж байгаа” хэмээн гэдийх тэдний халаа сэлгээ цаашид хэрхэн үргэлжлэхийг хэлж мэдэхгүй юм, Хамгийн гол нь ард түмэн, сонгогчид нь тэднийгэрх баригчдын хуудуугай шийдвэрт хяналт тавь гэж сонгосон болохоос бялуу хуваахад нь кноп дардаг хуруугаа үнэд хүргэ гэж сонгоогүй билээ.