Нийслэлийн ИТХ-ын шийдвэрээр хоёр хөшөө шинээр барихаар шийдвэрлэснийг Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөлтийн газрын орлогч дарга Э.Анар мэдээлэв. Түүний тайлбараар бол нэг нь VIII Богд Жавзандамба хутагтын хөшөө нөгөөх нь Оросын бүрэн эрхт төлөөлөгч, сайд Иван Яковлевич Коростовецийнх гэнэ. Богдын хөшөөг Тусгаар тогтнолын талбайд барих бол Иван Яковлевич Коростовецийн хөшөөг Баянзүрх дүүрэгт босгох аж. Энэ хоёр эрхэм хоёулаа гадаад хүн. Бас хоёулаа Монголын тусгаар тогтнолын асуудалд өөр өөр байр сууринаас ханддаг байжээ. Олон түмэн Богдыг сайн мэднэ.

    Харин Монголын тусгаар тогтнолыг устгах гэж хичээж, Монголын олон эх оронч хөвгүүдийг хороож, Монгол угсаатныг таллан хуваасан гэх Иван Яковлевич Коростовецийн хөшөөг яахаараа Монгол нутагт босгох гэж байна вэ? гэсэн асуулт ихээхэн анхаарал татаж эхэллээ. Хамгийн сонирхолтой нь энэхүү хөшөөг барихыг Монголын Шинжлэх ухааны академи, түүхчид эсэргүүцжээ. Гэвч ард түмнийхээ саналыг сонсоно гэдэг НИТХ дахь АН-ын бүлэг олонхиороо дэмжсэн байна.

Иван Яковлевич Коростовеци гэж хэн бэ? Оросын мэдээлэгч

    Энэ эрхэм Бээжин дэх Францын шуудангийн албаны даргын охин Анжелина Пиритэй явалдаж байгаад баригджээ. Ингээд асуудалд орсон тэрээр Монгол угсаатныг нэгтгэхгүй байх, Оросын ашиг сонирхолын бүс байлгах, эх оронч хөвгүүдийг устгах зорилгоор Монгол нутагт хөл тавьжээ. Ийм зорилгоор ирсэн гэх олон баримт манай түүхийн архивт байдаг аж. Тухайлбал Иван Яковлевич Коростовецид тухайн үеийн Оросын Гадаад явдлын яамны сайд Сазановоос 1912 онд нэгэн захидал ирсэн нь баримт болон үлджээ. Уг захидалд Хаант Оросоос Монголд явуулах бодлогыг тодорхойлж “Манай хязгаартай хил дэрлэх энэ мужид цэргийн хүчтэй улс байгуулахгүй байхыг эрмэлзэх явдал” хэмээн бичсэн байдаг аж.

    Бас Иван Яковлевич Коростовеци өөрийн Гадаад яаманд бичсэн цахилгаан утсандаа “Халхчууд ба ер нь Гадаад Монгол тусгаарлаж байгаа хэрэг явдалтай Хятадын Засгийн газар эвлэрэхээс өөр аргагүй бөгөөд харин ард иргэд нь нууцаар халх руу тэмүүлж Их Хүрээний анхны дохиогоор Хятадаас салж одоход бэлэн байгаа Өвөр Монголыг гартаа барьж байх явдалд л хятад хүчээ тавьж байвал болох юм. Монгол нь зөвхөн үндэсний аж байдал, ёс заншил, соёлын талаар нэгдэх боломжгүй болохыг нэг бус удаа сануулж, улс төрийн талаар нэгдэхэд сэтгэл ханах хэрэгтэй гэж би монголчуудад зөвлөсөн” хэмээн бичсэн байдаг тухай Архивын ерөнхий газрын дэд дарга, түүхийн ухааны доктор Д.Өлзийбаатар ярьж байна. Иван Яковлевич Коростовецийн энэхүү цахилгаан мэдээнээс харвал Монголыг Өвөр Монголтой нэгтгэхгүй байх бодлогыг баримталж байгаагаа өгүүлжээ.

    Иван Яковлевич Коростовецийн тагнуулын ажиллагаа Монголын хаад ноёд хэн болох талаар үргэлжилж байж. Тухайлбал “Бидний хамгийн гол, хамгийн ухаалаг, хэрсүү өрсөлдөгч болох Да лам бол хээл хахуульд үл автах, шулуун шударга, хартай хашир хүн. Сайн ноён хан Намнансүрэн ухаалаг боловч хашир болгоомжтой, эрс шийдэмгий бус зан чанартай. Түшээт хан богино бодолтой. Намсрай хуучныг баримтлагч, бөөрөнхий үзэлтэн, Хутагтын дотны анд Далай ван өөдгүй новш мөн боловч бидний талыг илэрхий баримтлагч. Бинт ван, Шанзав ламтан, Тогтох нар нэлээд нэр нөлөөтэй” гэх мэтээр мэдээлж байж.
 
Монголын тусгаар тогтнолыг эсэргүүцэгч

    Энэ эрхэмийг манайхан 1912 оны Орос-Монголын гэрээ байгуулсан түүхэн гавьяатай хүн гэж эндүүрдэг. Харамсалтай нь уг гэрээг Монгол үндэстний язгуур эрх ашигт хамгийн том сөрөг нөлөөлөл үзүүлсэн гэж түүхчид үздэг. Учир нь гэрээгээр Монгол үндэстнүүд нэгдэн нийлэх үйл явцыг таслан хаасан юм. Тэр ч бүү хэл Иван Яковлевич Коростовеци Монгол, Өвөр Монгол, Урианхайн хязгаарыг нэгдэхийг эсэргүүцэн хэзээ ч хүлээн зөвшөөрөхгүй гэдгээ нэг бус удаа илэрхийлж явжээ. Тийм ч учраас уг гэрээний дагуу Монголчууд хэрчигдэн хуваагдаж Барга, Өвөр Монгол, Тагна, Урианхай хилийн гадна үлдэж, эв нэгдэлтэй байсан Монголын Засгийн газрынхан өөр хоорондоо түнжин хагарах болжээ. Тэр санасандаа хүрчээ. Мөн Монгол угсаатныг нэгтгэх гэсэн Да ламын өргөн барьсан саналыг шалан дээр шидэж, дэвсэлж байсан гэдгийг түүхчид нотолж байна.

    Бас тэрээр Монгол угсаатныг салган үймүүлэх хорыг дээд зэргээр явуулжээ. Тухайлбал Өвөр Монголчуудын төлөөллийн тэргүүн эгнээнд байсан Бинт Чин ван Гончигсүрэнг гадуурхан “да ламын холбоотон” хэмээн нүд үзүүрлэдэг байжээ. Ар, Өвөр Монголыг нэгтгэх гэж хичээж байсан Бинт Ван удалгүй хордож нас баржээ. Түүний үхэлд Иван Яковлевич Коростовецийг тухайн үеийн Монголчууд буруутгаад өнгөрчээ. Бас Өвөр Монголын ноёдыг “Бээжингийн тагнуул” хэмээн нэр хайрлаж Монголчуудтай уулзуулахгүй байх бүхий л арга замыг хайж явсан баримтууд нь архивын газар үлджээ.

Да лам Цэрэнчимэдийн аминд хэн хүрсэн бэ?

    Да лам Цэрэнчимэд зэрэг эх орончид Иван Яковлевич Коростовецийн бодлогыг сөрөн зогсчээ. Тэгтэл Оросын ихээхэн дэмжлэгтэй байсан Иван Яковлевич Коростовеци Да ламыг матсаар байгаад баруун хязгаарт явуулав. Баруун хязгаарт очсон Да лам Цэрэнчимэдийг Ховд дахь Оросын консулынхан хүлээн авч дайлсан байна. Энэ явдлаас гурав хоногийн дараа Да лам Цэрэнчимэд хордож нас баржээ. Ховд дахь Оросын консулыг хариуцан ажилладаг байсан хүн нь Иван Яковлевич Коростовеци. Да лам Цэрэнчимэдтэй хамт явсан дүү Авирмэд нь “ах сэржмийн хорлолоор үхсэн” хэмээн мэдэгдсэн байдаг юм. Бас Монголын тусгаар тогтнолын төлөө эрслэн боссон олон ноёд энэ үед учир битүүлгээр өөд болцгоосон юм. Тэр бүхний ард Иван Яковлевич Коростовецийг байсан гэж түүхчид үздэг аж.

Монголын баялагийг цөлмөгч

    Иван Яковлевич Коростовеци Монгол үндэстний нэгдэх гэсэн хүсэл мөрөөдлийг үүрд үгүй хийснээс гадна Монгол нутгийн баялагийг цөлмөгч байсан юм. Тэрээр монголын баялагийг Орос руу татваргүй гаргах бүхий л арга замыг нээж бодитойгоор хэрэгжүүлсэн этгээд гэж түүхэнд бичигджээ. Өөрөөр хэлбэл тэрээр эх нутгийнхаа эдийн засаг, худалдааны бодлогыг бас хэрэгжүүлэгч байж.

Иван Яковлевич Коростовецийн гавьяаг 84 саяар үнэлж хөшөөнд мөнхөлнө

    Нийслэлийн ИТХ дахь АН-ын шийдвэрээр ийм нэгэн хүнд зориулж улсын төсвийн 84 сая төгрөгөөр хөшөө босгох гэж байна. Монгол үндэстнийг нэгдэх гэсэн хүсэл мөрөөдлийг үүрд үгүй хийснийх нь төлөө Монгол нутагт хөшөө босгох гэж үү? Эсвэл Монголын дотоод хэрэгт сайн оролцсон гэж үү? Бүр Монголын эх оронч хөвгүүдийг “цааш харуулсан” гэж үү? Тэгсэн мөртлөө тусгаар тогтнолын төлөө амиа өгсөн үе үеийн эх орончидод зориулж босгосон Тусгаар тогтнолын хөшөөг нурааж, тусгаар тогтнолын талбайн нэрийг өөрчлөх нь ямар учиртай вэ? Ойлгоход төвөгтэй эдгээр асуултанд НИТХ дахь АН-ынхныг үндэслэлтэй тайлбар өгөхийг ард түмэн хүлээж байна.