Дээрх үгийг УИХ-ын гишүүн  Л.Болд өнгөрсөн мягмар гаригт болсон хүний эрхийн дэд хорооны хурал дээр хэлсэн юм. Түүний хэлсэн үг одоог хүртэл олны анхаарлыг татсаар байна.

Сүүлийн үед хууль, хяналтын байгууллага дахь хүний эрхийн зөрчил нилээд өндрөө авлаа. Үүнийг нь ч Хүний эрхийн үндэсний комисс болон энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагууд ярьж байна. Нөгөөтэйгүүр хууль сахиулах байгууллагыг “хүчний байгууллага” гэдэг ойлголттой бид дэндүү дасчээ. Энэ салбарт ажиллаж буй албан хаагч, албан тушаалтнууд дуртай цагтаа хэнийг ч хамаагүй баривчилж, хорьж цагддаг байдал газар авсан байна. Тэр бүү хэл хууль зөрчсөн эсэхээ шалгуулж байгаа, цаашлаад шүүхээр гэм буруутай, үгүй нь тогтоогдоогүй иргэд түр саатуулах байранд байх хугацаандаа амь нас алдах тохиолдол цөөнгүй гарч байгааг Д.Амарсайхан агсаны хэрэг олон нийтэд тодорхой болголоо. Сүүлийн 10 орчим жил нийт 33 хүн хорих ангид хоригдож байгаад нас барсан баримт байна. Үүнээс дөрөв нь 2014 он гарснаас хойшхи хэрэг аж. Мөн 1300 орчим хүн гэм буруутай нь тогтоогдоогүй мөртлөө шоронд хоригдож байгаа гэнэ.

Энэ бол манай шоронгийн нөхцөл байдал ямар хэмжээнд хүрснийг илтгэж буй баримт.

Мөн яг энэ үзүүлэлтээр Монгол улс Азидаа нэгд бичигдэж байна. Хамгийн харамсалтай нь хэрэг хийгээгүй гэдэг нь батлагдаад урьчилан хорих төвөөс гарахад тухайн хүний аль нэг эрхтэн нь өвчилсөн, гэр бүлийн хувьд асуудалтай, эд хөрөнгө, цаг  хугацаагаараа хохирсон мөн нэр хүнд нь унасан гээд ер нь хэн ч биш болж үлддэг аж. Тэр хүний хохирлыг хэн ч барагдуулдаггүй. Ер нь аливаа иргэн шалгагдаж байхдаа яагаад ажлаа хийгээд үр хүүхэд, хань ижилтэйгээ гэртээ байж болохгүй гэж. Тэгээд үнэхээр гэмт буруутай нь тогтоогдвол хуулийн дагуу арга хэмжээ авна л биз. Манай хуулийн байгууллагууд айлд орж нэгжлэг хийхдээ хүртэл эд хогшлийг эвдэлж, хэмхэлж орхидог.

Энэ мэт хууль сахиулах байгууллага өөрийн эрх мэдлээ иргэдийн эсрэг ашиглаж, хэлмэгдүүлэх, сүрдүүлэх, дарамтлах байдлаар эрх, эрх чөлөөнд халддаг, айдсыг нь төрүүлдэг байгууллага болж байгаа юм биш гэдгийг УИХ-ын гишүүд сануулж эхэллээ. 

Тухайлбал УИХ-ын гишүүн Л.Болд  “Хүний эрхийн асуудал тодорхой тохиолдлын дараа яригддаг бус байнгын асуудал байх ёстой. Монгол Улс бол том шорон юм гэсэн нийтлэлийг олон улсын том том хэвлэлүүд бичлээ. Ямар зорилгоор хэн ийм зүйлийг бичүүлэв. Үүнд хуулийн байгууллагууд ажиллаж, Хүний эрхийн үндэсний комисс тайлбар гаргах ёстой юм биш үү. Цаазаар авахаас жаахан цаараглачихсан байгаа ч шоронд нь хүний амь эрсдсээр байна. Дээхэн үед Монголд цаазаар авах ял байсан байгаагүй,  шоронд нь орно гэдэг цаазлуулснаас дор гэж яригддаг байсан. Манай ШШГЕГ-ынхан нас барсан тохиолдлыг ноцтой учрал гэж байна. Монгол Улсын хувьд энэ чинь эмгэнэл байхгүй юу. Ар гэрийнхэнд нь асуудал яаж тусах нь ойлгомжтой биз дээ. Тэр дундаа гэм буруутай нь тогтоогдоогүй үед ийм үйл явдал болсон нь бид хаашаа яваад байна вэ гэж асуухад хүргэж байна. Тарчлааж, тартагт нь тулгаж байж хэргийг нь хүлээлгэдэг энэ замаасаа хэзээ гарах юм. Миний нэг танилыг хэвтэрт байхад нь АТГ-ынхан дуудсан гэж байгаа. “Би хэвтэрт байна” гэж хариулж дуусаагүй байхад нь шоронд хийнэ гэж сүрдүүлсэн байна билээ. Ийм айдсын төлөө бид 20 гаруй жил ажиллаагүй. НАХ яам дуртай хүнээ дуртай хэрэгт тулгадаг байсан. АТГ бол НАХ яамтай л ижил  байна. Ренчин гуайг “70 настай хүнд даруулга хэрэгтэй” гэж бичээд л нийгэмд хэн ч биш болгож байсан. Нас барахад нь оршуулах хүн олдоогүй. Манай аав очиж жинхэнээсээ уйлсан гэдэг шалтгаанаар сэрдэгдэж байсан. Үнэн зүйл ялдаг юм шүү. Шинэ НАХ яамыг бий болгох гэж байгаа бол хуулийнхан та бүхэн үнэнээ хэл. УИХ-ын гишүүд бид айхгүй шүү. Яаж ч оролдож болно.  НАХЯ дуртай хүндээ дуртай хэргээ тулгадаг байсан. Бүх хүнийг айдаст байлгаж байсан. Бид өнөөдөр НАХЯ-тай л ижил байна. Бид хувьсгал хийж байж өөрчилсөн, одоо дахиад та НАХЯ байгуулах гэж байгаа бол үүнийг өөрчлөх гэж дахиад хувьсгал хийх болох уу?” гэсэн юм.

Гадаад харилцааны сайд, УИХ-ын гишүүн, 1990 оны Ардчилалын үнэ цэнийг биеэрээ мэдэрсэн энэ хүний яриа бол зүгээр нэг хэлсэн үг биш.  Хуучин социализмын үед хүнийг айдсаар барьж байсан НАХЯ дахин сэргэлээ гэж хэлсэн түүний үг хууль хяналтын байгууллага дахь хүний эрхийн зөрчил бол дээд цэгтээ хүрсэн гэдгийг илтгэж байна.

Хууль сахиулах байгууллагынхан хүний эрх чөлөө, нэр төрд халдсан энэ мэт үйлдлийнхээ шалтгааныг тайлбарлахдаа “Дээрээс ийм үүрэг өгсөн” гэдэг эзэн хаяггүй зүйл хэлдэг болж.  Уг нь Хууль сахиулах, мөрдөх байцаах, цагдан хорих үйл явц өөрөө хуульчлагдсан байх ёстой төдийгүй албан тушаалтны үйлдэл, алхам нь бүр хууль зүйн үндэслэлтэй байх учиртай. Гэтэл өнөөдөөр “дээрээс” гэх захиалгаар ажиллах болсон нь аймшигт хэлмэгдүүлэлтийг сануулж байгаа үнэн юм.

Харин Хүний эрхийн байгууллагууд хуулийн байгууллагын үйл ажиллагаанд хүний эрхийг зөрчих, эрүүдэн шүүх, хүчирхийлэл үйлдэх нөхцөл эргээд үүсч эхэлсэнтэй санал нэгдсэн байна. Тодруулбал Прокурорын дэргэдэх мөрдөх албыг татан буулгаж АТГ, Цагдаагийн байгууллагад шилжүүлсэн нь ухралт болсон гэж тэд үзэж байгаа аж. Тиймээс уг асуудлаар УИХ-д зөвлөмж хүргүүлэхээр болжээ.