
“Баянбулаг” авто сургуулийн хууль-дүрмийн багш Ж.Очирхуягтай уулзлаа. Тэрбээр цэргийн ангид хилчин жолооч бэлтгэх багшаар ажиллаж байгаад дэд хурандаа цолтой тэтгэвэртээ гарсан гэнэ. Өнөөдрийн Улаанбаатар хотод замаараа чихцэлдэн яваа 200 мянган гаруй машины багагүй хувийг эзлэх жолооч нарт тэрбээр жолооны хууль дүрэм заасан. Энэ ажлаа одоо ч үргэлжлүүлэн хийж яваа Ж.Очирхуяг 30 жилийн ажлынхаа үр дүнд замын хөдөлгөөний тэр олон тэмдгийг цээжээрээ хэлдэг.
-Та хэр олон жил жолооны дүрмийн багшаар ажиллаж байна вэ? Таны тухай ярилцъя?
Би автын инженер мэргэжилтэй хүн. Автын чиглэлээр гучаад жил ажилласан. Цэргийн байгууллагад ажиллаж байгаад сүүлд нь хилийн цэргийн дээд сургуульд, хилийн цэргийн авто сургуульд ажиллаж байгаад, тэтгэвэртээ гарсан. Автын инженер, техникийн шинжлэх ухааны магистр цолтой хүн. Тэтгэвэртээ гарснаас хойш хувийн авто сургуулиудаар ажиллаж эхэлсэн. Яг хичээл заагаад 19 дэх жилдээ орж байгаа юм байна. Харин энэ сургуульдаа ирээд хоёр жил л болж байна.
-19 жилийн хугацаанд хэдэн жолооны сургуульд багшлав?
-Энэ бол миний гуравдахь жолооны, хувийн сургууль л даа. Өмнө нь хилийн цэргийн ангиудаар хилчин жолооч бэлтгэдэг байсан. Түүнтэйгээ нийлээд 19 жил болсон байна. Монгол улсын хил дээр байдаг ангиудад очиж, мэргэжлийн жолоочоор хангадаг албанд байсан.
Тэгээд 2005 оноос тэтгэвэртээ гараад, дээд сургуульд, сургалтын төвд техникийн мэргэжлийн багш хийж ирлээ.
-Таны нэг өдрийн ажил яаж өнгөрч байна вэ?
-Авто сургуулийн сонсогч хүүхдүүд чинь ажилтай, хичээлтэй гээд цаг завыг нь харгалзаад орой таван цагт л эхэлдэг. Өдөртөө бол хуваарилагдсанаараа жолооныхоо дадлагыг хийчихнэ. Тэгээд орой таван цагаас есөн цаг болтол танхимдаа хууль дүрмээ заалгадаг.
-Та жолооны дадлага заадаг юм уу?
-Үгүй, би зөвхөн дүрэм, хуулиа л заагаад, танхимдаа ажилладаг. Жолооны дадлага гэдэг чинь нэг л юмны хоёр төлвөөс бүрддэг шүү дээ. Машин жолоодоод явж байхад учирч болох бүх л зүйлийг танхимд хэлж, заагаад ойлгуулчихна. Тэгээд дараа нь өөрөө жолооны дадлагад гарахдаа түүнтэйгээ нэгтгэж ойлгоод, сурдаг. Ийм тогтолцоотой байтал хүмүүс хоёр тусдаа гэж ойлгох гээд байдаг.
-Монголын жолоочдын тоо бол эрчимтэй өсч байгаа. Гэтэл эргээд чанаргүй жолооч, тааруухан мэргэжилтэн олон байна гэдэг. Шалтгаан нь юундаа байна?
-Энэ уг нь жинхэнэ сургалтынхаа заавраар явбал тийм байх үндэсгүй л дээ. Нэгдүгээрт, сурч байгаа хүмүүс маань ажил заваасаа хамаардаг уу, өөрөө залхуурдаг уу ямар ч байсан их идэвх султай байдаг. Ирдэггүй, тасалдаг тэгээд завгүй, зайгүй гэж шалтгаан хэлдэг. Нэг л идэвх нь суларчихаад байгаа юм. Анх бол тийм байгаагүй, сүүлийн жилүүдэд л тийм болчих шиг байна. Тэрнээс биш сургалтын чанар, агуулгадаа муу байгаа юм биш л дээ. Сургалтын материал, техник хэрэгсэл хангалттай байгаа юм.
-Хангалттай гэж, хэт хангалттай жолооны сургалтын төв байгаа юм биш үү?
-Сүүлийн жилүүдэд хувийн сургуулиуд олширчихсон. Тэднийх нь дунд хүнийхээ тоонд болоод олноор авчихдаг ч юм уу тийм асуудал байгаа. Тэрнээс хамаарч суралцагсдын идэвх буурч байгаа мэт ажиглагддаг.
-Цэргийн байгууллагад бол тийм биш биз?
-Тэгэлгүй яахав. Дэгтэй, журамтайгаас гадна тэнд жинхэнэ хүслээрээ жолооч болох гэсэн хүмүүс ирдэг учраас илүү сайн.
-Хуучны жолооч нарыг сургахдаа хагас жил, бүтэн жилээр суралцуулдаг байсан гэдэг?
-Тийм тийм, тэр үед бараг Техник, мэргэжлийн сургуулийн хэмжээнд байлаа шүү дээ. Жолооч нь мэргэжил гэх түвшинд авч үзэж, чухал ханддаг байсан. Одоо бол хэрэгцээ гээд хэлчихээр хүн болгон хүссэн хүсээгүй жолооч болох гэдэг. Хөтөлбөр программ нь ч хасагдаж багаслаа, бас автосургууль олширсных ч юм уу жолооч болох нь надад хэрэгтэй гэх хүн ховордож. Аав ээж нь шахаад чи нэг эзэмшээд ав гэсэн эсвэл нэг суугаад л үзье гэсэн хүмүүс байгаа.
-Тэр нь бас хугацаанаасаа хамаардаг юм болов уу? Нэг сар сурах, хоёр сар суралцах өөр байх?
-Тэгнэ л дээ. Программ цаг бол тэр үед их байсан. Хууль, дүрэм журам, техник гээд олон зүйлтэй. Техникийн онол хасагдчихсан. Ашиглалт л гэхэд машинаа өөрөө засч сурах, үйлчилгээнд оруулах зэргийг сургадагб айсан. Тэр үед нийт 180 цагийн хичээлийн программтай байсан шүү дээ. Гэлээ гээд хүн өөрөө сайн сурвал хамаарч шалтгаалах ч зүйл биш дээ.
-Хуучин үе шиг жолооны сургалтыг хагас жил болгоно гэж яриад байгаа?
-Тэр ч яахав, яригдаж л байдаг юм. Тэгээд шийдэгдсэн ч юмгүй байна. Харин тэрнийхээ мөрөөр мэргэжлийн жолооч гэж бэлтгэж байгаа юм. Амьдралын хэрэгцээний сонирхогч жолооч гэдэг чинь одооны курсын хэмжээнд төгсөнө. Харин мэргэжлийн жолоочийг дараагийн шатанд бэлтгэж, улсын ачаа тээвэр, нийтийн тээвэрт ажиллуулдаг ахиц гарсан шүү.
-Өнөөдөр мөрдөж байгаа жолооны дүрмийг 2004 онд баталсан юм билээ. Түүнээс өмнө хэрэгжиж байсан дүрмээс ялгаатай зүйл байгаа юу?
-Өөрчлөгдсөн зүйл байгаа ч гэлээ ерөнхийдөө хэвэндээ л байгаа. Манай улс олон улсын Венийн конвенци болон өнөөгийн хөдөлгөөний байдалтай холбогдуулаад нэмэлт засварууд л орсон байдаг юм.
-Орчин үеийн машины онцлогт тохируулсан зүйл заалт орсон байдаг болов уу?
-Одоо техникийн бүтэц зохион байгуулалтын хичээл ордоггүй болохоор тийм зүйл байхгүй. Хуучин програмд тусгаад өгчихсөн байсан ч өнөөдөр болохоор хугацаа нь бага учраас дөнгөж танилцах төдий хэмжээний л хичээл орж байдаг.
-Нийслэл Улаанбаатар хотод одоо 200 000 гаруй автомашиныг төдий тооны жолооч унаад явж байна. Гэтэл нийслэлд байгаа сургалтын төвүүд тасралтгүй жолооч төгсгөсөөр байгаа. Сардаа төдий тооны хүн жолооны эрхийн үнэмлэхээ авдаг гэсэн тоо, судалгаа байдаг байх даа?
-Тийм мэдээлэл байдаг л даа, одоо 130 гаруй авто сургууль байна. Тэгээд бүгдээрээ хоёр сардаа нэг ээлжийг төгсгөчихөөд байгаа шүү дээ. Олон машинтай төвд олон төгсөгчийг л гаргаад байгаа.
-Сургалтын төвүүд хоорондоо манайх ийм техниктэй, манайх ийм байртай гээд юугаар ч юм илүүрхээд, өрсөлдөх юм л даа. Ер нь сургалтын хамгийн гол арга нь юу юм бэ?
-Хууль дүрмээ зөв ойлгож эзэмших ёстой. Тэр ойлгосноо машин, техник дээрээ хэрэгжүүлэхдээ зөв дадлагажиж сурах нь чухал. Ер нь жолооч болоод явж байгаад хөнгөн хандаж болохгүй. Хүний амь нас, эрүүл мэнд, бусад жолоочийн эд хөрөнгө, машин техникт хохирол учруулах эрсдэлтэй шүү дээ. Тийм болохоор хариуцлагатай, зөв ойлголттой дадлгажих нь л чухал юм.
-Жолооны дүрэм гэхээр хүмүүс зөвхөн машин унаж яваа хүмүүст л хамаатай гэж ойлгодог нь ажиглагддаг. Явган зорчигчид бас дүрэмтэй биз дээ? Наанадаж замын гарц байна.
-Тэгэлгүй яах вэ. Монгол улсын хууль, дүрэм гэдэг албан ёсны акт чинь зөвхөн жолоочид биш зөвхөн явган хүнд ч биш албан байгууллага, аж ахуйн нэгжид ч хамааралтай шүү дээ. Монгол улсын нутаг дэвсгэрт бүх нийтээрээ мөрдөх ёстой болохоор иргэн болгон мэдэж, үүргээ гүйцэтгэх хэрэгтэй байгаа юм. Түүнийг л бид сурталчилж, дэлгэрүүлэх, танин мэдүүлэхээр ажиллаж байгаа ч гэсэн өнөөдөр хангалттай биш л байна даа.
-Дүрмээ зөрчөөд байгаа жолооч нарт дахиад дүрмийн хичээл ордог гэж байсан. Тэр хичээлийг та заадаг уу?
-Дүрмээрээ бол давтан сургуульд хамрагдаж байгаа хүмүүс шинээр бүртгүүлсэн хүмүүс шиг л сурдаг шүү дээ. Ирээд бүртгүүлээд л суралцаад, шалгалтаа өгөөд явдаг юм. Шинээр орсон хүмүүстэй л адилхан сурдаг.
-Багш хүний ажлын үр дүн бол шавь нар байдаг шүү дээ. Таны сургасан жолооч нарын тоо хэд хүрээ бол?
-Одоо бол тоогий нь сайн хэлж мэдэхгүй юм. Ер нь төгссөн хүмүүс эргээд мэндлээд л өнгөрч байдаг. Сайхан санагддаг шүү. 19 жил зааж байгаа болохоор хичээлээ зүгээр нэг ном бариад заах биш амьдралтай нийлүүлээд заахаар хүмүүст илүү ойлгомжтой байдаг юм.

Би автын инженер мэргэжилтэй хүн. Автын чиглэлээр гучаад жил ажилласан. Цэргийн байгууллагад ажиллаж байгаад сүүлд нь хилийн цэргийн дээд сургуульд, хилийн цэргийн авто сургуульд ажиллаж байгаад, тэтгэвэртээ гарсан. Автын инженер, техникийн шинжлэх ухааны магистр цолтой хүн. Тэтгэвэртээ гарснаас хойш хувийн авто сургуулиудаар ажиллаж эхэлсэн. Яг хичээл заагаад 19 дэх жилдээ орж байгаа юм байна. Харин энэ сургуульдаа ирээд хоёр жил л болж байна.
-19 жилийн хугацаанд хэдэн жолооны сургуульд багшлав?
-Энэ бол миний гуравдахь жолооны, хувийн сургууль л даа. Өмнө нь хилийн цэргийн ангиудаар хилчин жолооч бэлтгэдэг байсан. Түүнтэйгээ нийлээд 19 жил болсон байна. Монгол улсын хил дээр байдаг ангиудад очиж, мэргэжлийн жолоочоор хангадаг албанд байсан.
Тэгээд 2005 оноос тэтгэвэртээ гараад, дээд сургуульд, сургалтын төвд техникийн мэргэжлийн багш хийж ирлээ.
-Таны нэг өдрийн ажил яаж өнгөрч байна вэ?
-Авто сургуулийн сонсогч хүүхдүүд чинь ажилтай, хичээлтэй гээд цаг завыг нь харгалзаад орой таван цагт л эхэлдэг. Өдөртөө бол хуваарилагдсанаараа жолооныхоо дадлагыг хийчихнэ. Тэгээд орой таван цагаас есөн цаг болтол танхимдаа хууль дүрмээ заалгадаг.
-Та жолооны дадлага заадаг юм уу?
-Үгүй, би зөвхөн дүрэм, хуулиа л заагаад, танхимдаа ажилладаг. Жолооны дадлага гэдэг чинь нэг л юмны хоёр төлвөөс бүрддэг шүү дээ. Машин жолоодоод явж байхад учирч болох бүх л зүйлийг танхимд хэлж, заагаад ойлгуулчихна. Тэгээд дараа нь өөрөө жолооны дадлагад гарахдаа түүнтэйгээ нэгтгэж ойлгоод, сурдаг. Ийм тогтолцоотой байтал хүмүүс хоёр тусдаа гэж ойлгох гээд байдаг.
-Монголын жолоочдын тоо бол эрчимтэй өсч байгаа. Гэтэл эргээд чанаргүй жолооч, тааруухан мэргэжилтэн олон байна гэдэг. Шалтгаан нь юундаа байна?
-Энэ уг нь жинхэнэ сургалтынхаа заавраар явбал тийм байх үндэсгүй л дээ. Нэгдүгээрт, сурч байгаа хүмүүс маань ажил заваасаа хамаардаг уу, өөрөө залхуурдаг уу ямар ч байсан их идэвх султай байдаг. Ирдэггүй, тасалдаг тэгээд завгүй, зайгүй гэж шалтгаан хэлдэг. Нэг л идэвх нь суларчихаад байгаа юм. Анх бол тийм байгаагүй, сүүлийн жилүүдэд л тийм болчих шиг байна. Тэрнээс биш сургалтын чанар, агуулгадаа муу байгаа юм биш л дээ. Сургалтын материал, техник хэрэгсэл хангалттай байгаа юм.
-Хангалттай гэж, хэт хангалттай жолооны сургалтын төв байгаа юм биш үү?
-Сүүлийн жилүүдэд хувийн сургуулиуд олширчихсон. Тэднийх нь дунд хүнийхээ тоонд болоод олноор авчихдаг ч юм уу тийм асуудал байгаа. Тэрнээс хамаарч суралцагсдын идэвх буурч байгаа мэт ажиглагддаг.
-Цэргийн байгууллагад бол тийм биш биз?
-Тэгэлгүй яахав. Дэгтэй, журамтайгаас гадна тэнд жинхэнэ хүслээрээ жолооч болох гэсэн хүмүүс ирдэг учраас илүү сайн.
-Хуучны жолооч нарыг сургахдаа хагас жил, бүтэн жилээр суралцуулдаг байсан гэдэг?
-Тийм тийм, тэр үед бараг Техник, мэргэжлийн сургуулийн хэмжээнд байлаа шүү дээ. Жолооч нь мэргэжил гэх түвшинд авч үзэж, чухал ханддаг байсан. Одоо бол хэрэгцээ гээд хэлчихээр хүн болгон хүссэн хүсээгүй жолооч болох гэдэг. Хөтөлбөр программ нь ч хасагдаж багаслаа, бас автосургууль олширсных ч юм уу жолооч болох нь надад хэрэгтэй гэх хүн ховордож. Аав ээж нь шахаад чи нэг эзэмшээд ав гэсэн эсвэл нэг суугаад л үзье гэсэн хүмүүс байгаа.
-Тэр нь бас хугацаанаасаа хамаардаг юм болов уу? Нэг сар сурах, хоёр сар суралцах өөр байх?
-Тэгнэ л дээ. Программ цаг бол тэр үед их байсан. Хууль, дүрэм журам, техник гээд олон зүйлтэй. Техникийн онол хасагдчихсан. Ашиглалт л гэхэд машинаа өөрөө засч сурах, үйлчилгээнд оруулах зэргийг сургадагб айсан. Тэр үед нийт 180 цагийн хичээлийн программтай байсан шүү дээ. Гэлээ гээд хүн өөрөө сайн сурвал хамаарч шалтгаалах ч зүйл биш дээ.

-Тэр ч яахав, яригдаж л байдаг юм. Тэгээд шийдэгдсэн ч юмгүй байна. Харин тэрнийхээ мөрөөр мэргэжлийн жолооч гэж бэлтгэж байгаа юм. Амьдралын хэрэгцээний сонирхогч жолооч гэдэг чинь одооны курсын хэмжээнд төгсөнө. Харин мэргэжлийн жолоочийг дараагийн шатанд бэлтгэж, улсын ачаа тээвэр, нийтийн тээвэрт ажиллуулдаг ахиц гарсан шүү.
-Өнөөдөр мөрдөж байгаа жолооны дүрмийг 2004 онд баталсан юм билээ. Түүнээс өмнө хэрэгжиж байсан дүрмээс ялгаатай зүйл байгаа юу?
-Өөрчлөгдсөн зүйл байгаа ч гэлээ ерөнхийдөө хэвэндээ л байгаа. Манай улс олон улсын Венийн конвенци болон өнөөгийн хөдөлгөөний байдалтай холбогдуулаад нэмэлт засварууд л орсон байдаг юм.
-Орчин үеийн машины онцлогт тохируулсан зүйл заалт орсон байдаг болов уу?
-Одоо техникийн бүтэц зохион байгуулалтын хичээл ордоггүй болохоор тийм зүйл байхгүй. Хуучин програмд тусгаад өгчихсөн байсан ч өнөөдөр болохоор хугацаа нь бага учраас дөнгөж танилцах төдий хэмжээний л хичээл орж байдаг.
-Нийслэл Улаанбаатар хотод одоо 200 000 гаруй автомашиныг төдий тооны жолооч унаад явж байна. Гэтэл нийслэлд байгаа сургалтын төвүүд тасралтгүй жолооч төгсгөсөөр байгаа. Сардаа төдий тооны хүн жолооны эрхийн үнэмлэхээ авдаг гэсэн тоо, судалгаа байдаг байх даа?
-Тийм мэдээлэл байдаг л даа, одоо 130 гаруй авто сургууль байна. Тэгээд бүгдээрээ хоёр сардаа нэг ээлжийг төгсгөчихөөд байгаа шүү дээ. Олон машинтай төвд олон төгсөгчийг л гаргаад байгаа.
-Сургалтын төвүүд хоорондоо манайх ийм техниктэй, манайх ийм байртай гээд юугаар ч юм илүүрхээд, өрсөлдөх юм л даа. Ер нь сургалтын хамгийн гол арга нь юу юм бэ?
-Хууль дүрмээ зөв ойлгож эзэмших ёстой. Тэр ойлгосноо машин, техник дээрээ хэрэгжүүлэхдээ зөв дадлагажиж сурах нь чухал. Ер нь жолооч болоод явж байгаад хөнгөн хандаж болохгүй. Хүний амь нас, эрүүл мэнд, бусад жолоочийн эд хөрөнгө, машин техникт хохирол учруулах эрсдэлтэй шүү дээ. Тийм болохоор хариуцлагатай, зөв ойлголттой дадлгажих нь л чухал юм.
-Жолооны дүрэм гэхээр хүмүүс зөвхөн машин унаж яваа хүмүүст л хамаатай гэж ойлгодог нь ажиглагддаг. Явган зорчигчид бас дүрэмтэй биз дээ? Наанадаж замын гарц байна.
-Тэгэлгүй яах вэ. Монгол улсын хууль, дүрэм гэдэг албан ёсны акт чинь зөвхөн жолоочид биш зөвхөн явган хүнд ч биш албан байгууллага, аж ахуйн нэгжид ч хамааралтай шүү дээ. Монгол улсын нутаг дэвсгэрт бүх нийтээрээ мөрдөх ёстой болохоор иргэн болгон мэдэж, үүргээ гүйцэтгэх хэрэгтэй байгаа юм. Түүнийг л бид сурталчилж, дэлгэрүүлэх, танин мэдүүлэхээр ажиллаж байгаа ч гэсэн өнөөдөр хангалттай биш л байна даа.
-Дүрмээ зөрчөөд байгаа жолооч нарт дахиад дүрмийн хичээл ордог гэж байсан. Тэр хичээлийг та заадаг уу?
-Дүрмээрээ бол давтан сургуульд хамрагдаж байгаа хүмүүс шинээр бүртгүүлсэн хүмүүс шиг л сурдаг шүү дээ. Ирээд бүртгүүлээд л суралцаад, шалгалтаа өгөөд явдаг юм. Шинээр орсон хүмүүстэй л адилхан сурдаг.
-Багш хүний ажлын үр дүн бол шавь нар байдаг шүү дээ. Таны сургасан жолооч нарын тоо хэд хүрээ бол?
-Одоо бол тоогий нь сайн хэлж мэдэхгүй юм. Ер нь төгссөн хүмүүс эргээд мэндлээд л өнгөрч байдаг. Сайхан санагддаг шүү. 19 жил зааж байгаа болохоор хичээлээ зүгээр нэг ном бариад заах биш амьдралтай нийлүүлээд заахаар хүмүүст илүү ойлгомжтой байдаг юм.
Сэтгэгдэл (1)