Боксын спортын олимп, дэлхийн анхдагчид, аваргууд, медальтнуудыг
төрүүлсэн Ардын багш, гавъяат дасгалжуулагч Д.Бандитай хувийн амьдралынх нь
болон Монголын боксын спортын хөгжил, ирээдүйн талаар ярилцлаа. Боксын спортын олимп, дэлхийн анхдагчид, аваргууд, медальтнуудыг
төрүүлсэн Ардын багш, гавъяат дасгалжуулагч Д.Бандитай хувийн амьдралынх нь
болон Монголын боксын спортын хөгжил, ирээдүйн талаар ярилцлаа.
- Та өөрөө математикийн багш мэргэжилтэй хүн. Яагаад математикаас бокс руу урвачихсан юм бэ?
- Тийм ээ, би математикийн багш мэргэжилтэй. Дунд сургуульд байхдаа математик, геометрийн хичээлдээ их сайн хүүхэд байсан. Булган аймгийн дунд сургуульд 10 дугаар ангиа төгссөн. Тэр үед улсын шалгалтын комиссын даргаар МУИС-ийн Лүмбэн гэдэг багш очиж байсан. Тэр багш намайг математик, геометрийн хичээлдээ сайн байсан болохоор УБДС-ын Физик, математикийн факультетэд орох хуваарь өгсөн. Гэхдээ тэр үед Монгол улсын их сургууль гэдэг нэрийг сонсоод их сайхан санагдаад МУИС-ийн Физик, математикийн сургуульд орчихсон. Ингээд МУИС-д сураад нэгдүгээр курс төгсөх гэж байхад “Боксын секц хичээллэх гэж байна” гэсэн зарлал хараад, биеийн тамирын Сандагдорж, Барс гэдэг хоёр багш дээр бүртгүүлсэн. Ингээд их сургуулиа төгстлөө 4 жил боксоор хичээллээд нэлээд амжилт гаргасан. Тэр үед Олзод багш намайг шууд Монгол улсын шигшээ багт авчихсан. Ингээд л боксын спорт руу орчихсон доо.
- Дасгалжуулагчийн карьераа хэзээнээс эхлэв?
- Би тамирчин байх үеэсээ л Замчин нийгэмлэгт цагийн дасгалжуулагч хийж байсан. Ингээд дасгалжуулагч хийгээд эхэлсэн чинь миний бэлдэж байсан тамирчид маш хурдан амжилтанд хүрээд эхэлсэн. Тэгэхээр надад ч бүр илүү сонирхолтой болоод, энэ тамирчнаа тийм цохилттой болгох юмсан, ийм хөдөлгөөнтэй, ийм хамгаалалттай болгох юмсан гээд өдөр, шөнөгүй боддог болсон. Ингэж л дурлаж дасгалжуулагч болсон доо. Түүний дараа 1976 онд Монреалийн олимпод тамирчнаар оролцож ирээд УБДС-ийн Биеийн тамирын факультетэд багш, дасгалжуулагчийн ангид суралцаж төгсөн эргэлт, буцалтгүй боксын дасгалжуулагч болсон хүн. Тэр үеэс боксын дасгалжуулагч хийгээд 40 гаруй жил болж байна.
- Хамгийн анхны чинь шавь хэн байв? Шавь нарын чинь анхны том амжилт юу байсан бэ?
- Анхны шавь гэвэл Замчин нийгэмлэгт дасгалжуулагч хийж байхад Д.Батсүх, А.Отгонбаяр, Ш.Баярсайхан, Р.Нэргүй, Ё.Төмөрбат гэх мэтчилэн тамирчид бий. Анхны шавь нараас минь хамгийн том амжилтыг үзүүлсэн нь гавъяат тамирчин А.Отгонбаяр гэж тамирчин бий. 1982 оны “Боксын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн”-ээс монголын анхны боксын дэлхийн аваргын мөнгөн медаль хүртэж байсан. Түүний дараагаар миний шавь Н.Энхбат мөн олимпийн анхны медалийг авч байсан.
- Т.Үйтүмэн гавъяат бас таны шавь нарын нэг. Хэдийгээр таны гар дээр ирэв?
- Би 1985 онд Октябрийн районы биеийн тамир, спортын хороонд дасгалжуулагч хийж байгаад Сэлэнгэ рүү явж мөн
дасгалжуулагч хийсэн. Энэ үед Т.Үйтүмэн, Зул, Батнасан гэх мэт хүүхдүүдийг бэлдэж, улмаар Улаанбаатар хотод дагуулж ирсэн. Ингээд 1990 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс Монголдоо анхны “Алтан бээлий” хэмээх боксын клубыг байгуулж ажиллаж эхэлсэн. Мэдээж тамирчдаа цалинжуулна. Өөрийн тамирчдаараа Монголын шигшээ багийг бүрдүүлэх зорилготой байсан юм. Тэрнээс өмнө миний бэлдсэн тамирчныг улсын шигшээ баг гээд л аваад явчихдаг байсан. Харин улсын шигшээд очсоны дараа тамирчдын ур чадвар миний өөрийн санаанд хүрэхээ байчихдаг байсан.
- Өөр дасгалжуулагч дээр очиж байгаа болохоор уу?
- Тийм. Өөр дасгалжуулагч дээр очихоор өөр бэлтгэл хийж өөрчлөгддөг. Тиймээс тамирчнаа яаж барьж үлдэх үү гэж их судалгаа хийсний үр дүнд клуб гэж юм байж болдгийг мэдээд тамирчдаа цуглуулж, цалинтай, байрлах байртай, тоног төхөөрөмжтэй, бэлтгэл хийх заалтай анхны клубыг байгуулсан.
- Клуб байгуулахад мэдээж хөрөнгө мөнгө хэрэгтэй байх. “Алтан бээлий” клубыг байгуулахад спонсороор хэн ажилласан бэ?
- Клубыг байгуулахад анх спонсороор УБТЗ-ын ЭХ-ны дарга Д.Болдбаатар гэдэг хүн ажилласан. Мөн ЭХ-ны зохион байгуулагчаар тухайн үед ажиллаж байсан манай Баавгай гэдэг шавь маань мөн их тусалсан. Түүний дараа Төвийн эрчим хүчний систэм ивээн тэтгэсэн дээ.
- “Алтан бээлий” клубын тамирчид тухайн үедээ хэдэн төгрөгөөр цалинждаг байсан юм бол?
- /Инээв/ Одоо сайн санахгүй юм. Ямар ч гэсэн тухайн үедээ боломжийн, цэвэрлэгчийн цалингаас арай илүү л авдаг байсан санагдаж байна. Өөрсдөө мөн тэмцээн уралдаан зохион байгуулах, цайны газар ажиллуулах зэргээр орлого олдог байсан. Мөн “Алтан бээлий” клубыг байгуулсны дараа би өөрөө эхлээд холбоо барьж, Монголын тамирчдын явж үзээгүй газраар явж тэмцээн уралдаанд оролцож эхэлсэн.
- Жишээлбэл...
- Жишээлбэл, Монголын боксчид очиж үзээгүй байсан Филиппин, Турк, Франц гэх мэтчилэн нэлээд олон газруудаар явж байлаа.
- Саяхан Монголын бүх ард түмний спортын спартакиадын хүрээнд боксын УАШТ болж өнгөрлөө. Э.Бадар-Ууган бэртлийн улмаас оролцоогүй гэсэн. Харин У.Мөнх-Эрдэнэ, П.Сэрдамба нарын хувьд яагаад оролцоогүй юм бол?
- Тийм. Олимпийн эрх авсан П.Сэрдамба, У.Мөнх-Эрдэнэ нарын хувьд сая өнгөрсөн тэмцээнд оролцох шаардлага байхгүй. Тэд нар их зөв шийдвэр гаргасан. Одоо олимп хүртэл бэлтгэлээ зугуухан, бага багаар ахиулаад л байх хэрэгтэй. Харин яг олимп болоход бэлтгэл нь дээд цэгтээ тулсан байх шаардлагатай. Харин бусад тамирчдын хувьд эрх авах тэмцээнд оролцохын тулд УАШТ-дээ хүч үзэх хэрэгтэй. Нэг ёсны олимпийн эрх авах тэмцээний бэлтгэл болно шүү дээ. Түүний дараа олимпийн эрх авах тэмцээнд очиж бүх хүчээ дайчилж, энергиэ барна даа.
- Таны бас нэг шавь болох маш залуудаа ДАШТ-ээс мөнгөн медаль хүртэж, гайхалтай амжилт үзүүлсэн Т.Төгсцогт гээд тамирчин бий. Сая өнгөрсөн тэмцээнээс харахад жиндээ үнэхээр илүүрхэж аваргалсан. Т.Төгсцогтын хувьд яривал?
- Т.Төгсцогтот их итгэж байгаа. Би 2005 оноос Үндэсний шигшээ багийн дасгалжуулагч болж тамирчдаа шилж, сонгосон. Т.Төгсцогт 2008 онд Үндэсний шигшээ багийн бүрэлдэхүүнд орж ирсэн. Түүний анхны боксын мэдэгдхүүн, суурийг тавьж өгсөн дасгалжуулагч нь Алдар нийгэмлэгийн дасгалжуулагч А.Гантулга гэж хүн бий. Тэр хүн суурийг нь их сайн тавьж өгсөн. Т.Төгсцогт ч өөрөө бокс тоглох төрөлхийн гоц авъяастай хүү. Харин шигшээ багийн дасгалжуулагч хүн гэдэг бол хүүхдийн авъяас билгийг сайн харж, сонгож авч, өндөр хурдаар хөгжүүлж чаддаг мэдрэмжтэй байх хэрэгтэй байдаг. Би өөрийгөө тийм мэдрэмж, чадвартай байж чадсан гэж боддог. Одоо харин нас яваад, бие тэнхээ муудаад, өндөр насныхаа тэтгэвэрт гарчихаад, ажлаа хийж чадахгүй байгаа. Гэхдээ ажлаа хийхгүй байгаа болоод ч тэр юм уу одоогийн тамирчид маань жаахан дутуу, дулимаг санагдаад зовоогоод болохгүй юм.
- Танаас одоогийн дасгалжуулагчид ирж зөвлөгөө ер нь авах юм уу?
- Зөвлөгөө авах нь ховор шүү. Би ч гэхдээ зөвлөгөө өгч л байдаг юм. Харин зөвлөгөө хүлээж авах нь ховор юм даа.
- Одоо болох олимпийн тэмцээнд Монголын боксчид медаль хүртэхгүй бол ихээхэн шүүмжлэлд өртөх байх даа?
- Тэгэх л байх. Гадуур тэгж яриад л байх юм.
- Э.Бадар-Ууган гавъяат ойрын үед нам жим болчихлоо. Бэртэл гэмтэлтэй байгаа гэсэн сураг дуулдаад байх юм. Олимпийн эрх аваад, олимпод оролцож чадах болов уу?
- Э.Бадар-Ууган, П.Сэрдамба, У.Мөнх-Эрдэнэ гээд миний шавь нар “Багшаа 2016 оны олимпод ч гэсэн хүчийг үзнээ” гэдэг юм. Би ч гэсэн үзнээ л гэдэг. Э.Бадар-Ууганы хувьд олимпод оролцох үгүйг нь сайн мэдэхгүй байна. Би одоо тэр асуудалд оролцохоо байсан шүү дээ. Гэхдээ Э.Бадар-ууганы хүч, тамир харих болоогүй. Ажлаа хийхгүй байгаа болохоор сайн мэдэхгүй юм. Би шавь нартаа аав шиг нь л байдаг. Харин сонин хэвлэлүүдээр Э.Бадар-Ууганы эсрэг Д.Бандийг босгоод байх юм. Нэг ярилцлаган дээр “Д.Банди: Миний зөвлөгөөгүй монголын боксчид амжилт гаргахгүй” гэсэн маш онцгүй гарчиг өгсөн байна лээ. Тийм биш шүү дээ.
- Сүүлд та Бакуд болсон ДАШТ-ийг үзсэнийхээ дараа манай тамирчдийн бэлтгэл их муу байгаа тухай мөн урдныхаа бэлтгэл дээр л тулгуурлаж хэдэн ялалт авсан утгатай зүйл ярьж байсан. Ер нь манай боксын тамирчдийн амжилт ахиж байгаа юу, эсвэл үгүй юу?
- Би чамд нэг график үзүүлье гээд 2005 оноос одоог хүртэлх манай тамирчдын томоохон уралдаан тэмцээнд оролцсон амжилтын графикийг үзүүлсэн юм. График дээр 2009 он хүртэл амжилт маш өндөр өсч байгаад 2011 он гэхэд буцаад буурч байв. Ингэхээр манай тамирчдын амжилт буурч байна гэсэн үг.
- 2010 онд Оюутны Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцож багаараа дэлхийн аварга болсон гялалзсан амжилт үзүүлсэн. Энэ талаар яривал?
- 2010 онд болсон Оюутны дэлхийн аваргаар 3 алт, 3 мөнгө, 2 хүрэл медаль авч багаараа түрүүлсэн. Гэхдээ тэмцээнд явахын өмнө цус харвалт өгөөд эмнэлэгт хэвтээд хоёр сар болж байсан. Яалтчгүй би явах л ёстой гэж бодоод, босоод л явсан даа. Жаахан тал мэдрэлтэй, уначих гээд эвгүй л байсан. Т.Үйтүмэн дараа нь “Өө монголын бокст Д.Банди багш тал мэдрэлтэй байхад л хавааск” гэж хэлж байсан юм /инээв/.
- Үнэн л байна шүү дээ. Тал мэдрэлтэй очоод л “будаа” болгоод өгсөн байна шүү дээ...
- Харин тийм. Т.Үйтүмэн өөрөө их шогч хүн л дээ. Багшийгаа их сайн ойлгоно, мэднэ. Амихандаа ярьж байгаа нь “Д.Банди багш маань байгаагүй бол би гэдэг хүн Шаамарт тракторын жолооч байх байсан байх” гэж байсан юм.
- Ирэх Лондонгийн олимп боксын тамирчдын хувьд, таны хувьд ямар өнгөөр харагдаж байна?
- Урд урдны тэмцээнүүдтэй харьцуулаад гадуур боксын тамирчид олимпоос 3 медаль авна гэж бичсэн байна лээ. Яахыг нь сайн мэдэхгүй л юм. Хамгийн гол нь бэлтгэл шүү дээ.
- Олимпийн боксын төрөлд эмэгтэйчүүдийн төрөл нэмэгдсэн. Тэгвэл манай эмэгтэй тамирчдын хувьд ур чадвар, олимпод оролцоод медаль хүртэх потенциал, боломж ер нь хэр байгаа бол?
- Манай эмэгтэй тамирчид харин тун сайжирч байна. Олимпод 51, 60, 75 кг-ийн жинд тоглуулна. Манай тамирчид ч энэ гурван жинд эрх авах тэмцээнд оролцоно. Ер нь сайжирч байгаа шүү. Боломж тун өндөр.
- Боксын спортыг манай охид, эмэгтэйчүүд ер нь хэр сонирхож, хичээллэх юм?
- Дээр үеэс эмэгтэйчүүд хонь, малтай ноцолдож ирсэн болоод ч тэр үү бие бялдар, хурд хүчний хувьд маш сайн. Энэ давуу талаа мэддэг ч юм уу боксоор эмэгтэйчүүд их хичээллэж байгаа шүү.
- Хэдий та гавъяаныхаа амралтыг авсан ч гэсэн зүгээр суухгүй өөрийнхөө тухай нэг ном бичиж байгаа гэж сонссон юм байна?
- 1999 онд өөрийн туулж өнгөрүүлсэн амьдралынхаа тухай “Миний ертөнц” гэдэг нэг ном гаргаж байсан. Түүнийхээ үргэлжлэл болгож “Энэ л миний ертөнц” гэж нэртэй номоо бичиж байна. Энэ номонд шигшээ багийн ахлагч болох гэж хэрхэн зүтгэж байсан, шигшээ багийн дасгалжуулагч болсныхоо дараа одоог хүртэл хэрхэн амжилт үзүүлж байсан талаар өгүүлсэн байгаа. Мөн боксын спортыг шимтэн үздэг хүмүүсийн сэтгэл хөдлөл, монгол омогшил, миний тухай хүмүүсийн сэтгэгдэл гээд их сайхан дурсамж багтаасан юм. Надаар монголчууд бахархдагт их баярладаг /олон жилийн нөр их хөдөлмөрийн үр шимээр Монголын боксын спортод хамаг амьдралаа зориулсан болоод ч тэр үү Д.Банди багш энэ үед нулимсаа барьж чадалгүй уйлчихсан юм. Сэтгэл зүрхнээсээ энэ спортыг хөгжүүлэх гэж үхэн хатан зүтгэсэн нь мэдрэгдэж байв/.
- Т.Төгсцогтыг дэлхий аваргын мөнгөн медалийн төлөө тоглоод, эцсийн мөчид ялалт байгуулахад та толгойг нь бариад, сэгсрээд инээж байсныг тань зурагтаар үзэж байсан. Тэр үед танаас маш олон жилийн, нөр их хөдөлмөр мэдрэгдэж байсан шүү...
- Маш их баярлаж байсан. Тийм жаахан хүү тийм том амжилт үзүүлсэн тэр үед маш сайхан байсан шүү. Түүний дараахан Бээжингийн олимпод явсан баг тамирчдын даргаар ажиллаж байсан Б.Энхбаатар гэдэг хүн над руу нэгэн мэссэж бичсэн юм. Би цээжээр уншиж өгье:
Лаапаа барьсаар мөчөө салгачихгүй бол
Маапаан байхгүй ясны бариач
Үзгээ барьсаар үгээ мартчихгүй бол
Үнэн махруу уран зохиолч
Сүүдрээ балбасаар тархиа доргиочихгүй бол
Сүсэг төрмөөр одон зурхайч
Нанчид хүртсээр намбаа гээчихгүй бол
Ная хүрсэн ч манлай уяач гэж бичиж билээ.
- Монголын бахархал болсон танаар монголчууд үргэлж бахархах болно. Нийт монголчуудынхаа өмнөөс болон 24tsag.mn сайтынхаа өмнөөс танд, таны гэр бүлд аз жаргал, эрүүл энхийг хүсье. Илэн далангүй сайхан яриа өрнүүлсэнд баярлалаа. Сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй.
- Баяралаа. Танай сайтаар дамжуулан нийт монголчууддаа сайн сайхныг хүсэн ерөөе.
- Та өөрөө математикийн багш мэргэжилтэй хүн. Яагаад математикаас бокс руу урвачихсан юм бэ?- Тийм ээ, би математикийн багш мэргэжилтэй. Дунд сургуульд байхдаа математик, геометрийн хичээлдээ их сайн хүүхэд байсан. Булган аймгийн дунд сургуульд 10 дугаар ангиа төгссөн. Тэр үед улсын шалгалтын комиссын даргаар МУИС-ийн Лүмбэн гэдэг багш очиж байсан. Тэр багш намайг математик, геометрийн хичээлдээ сайн байсан болохоор УБДС-ын Физик, математикийн факультетэд орох хуваарь өгсөн. Гэхдээ тэр үед Монгол улсын их сургууль гэдэг нэрийг сонсоод их сайхан санагдаад МУИС-ийн Физик, математикийн сургуульд орчихсон. Ингээд МУИС-д сураад нэгдүгээр курс төгсөх гэж байхад “Боксын секц хичээллэх гэж байна” гэсэн зарлал хараад, биеийн тамирын Сандагдорж, Барс гэдэг хоёр багш дээр бүртгүүлсэн. Ингээд их сургуулиа төгстлөө 4 жил боксоор хичээллээд нэлээд амжилт гаргасан. Тэр үед Олзод багш намайг шууд Монгол улсын шигшээ багт авчихсан. Ингээд л боксын спорт руу орчихсон доо.
- Дасгалжуулагчийн карьераа хэзээнээс эхлэв?
- Би тамирчин байх үеэсээ л Замчин нийгэмлэгт цагийн дасгалжуулагч хийж байсан. Ингээд дасгалжуулагч хийгээд эхэлсэн чинь миний бэлдэж байсан тамирчид маш хурдан амжилтанд хүрээд эхэлсэн. Тэгэхээр надад ч бүр илүү сонирхолтой болоод, энэ тамирчнаа тийм цохилттой болгох юмсан, ийм хөдөлгөөнтэй, ийм хамгаалалттай болгох юмсан гээд өдөр, шөнөгүй боддог болсон. Ингэж л дурлаж дасгалжуулагч болсон доо. Түүний дараа 1976 онд Монреалийн олимпод тамирчнаар оролцож ирээд УБДС-ийн Биеийн тамирын факультетэд багш, дасгалжуулагчийн ангид суралцаж төгсөн эргэлт, буцалтгүй боксын дасгалжуулагч болсон хүн. Тэр үеэс боксын дасгалжуулагч хийгээд 40 гаруй жил болж байна.
- Хамгийн анхны чинь шавь хэн байв? Шавь нарын чинь анхны том амжилт юу байсан бэ?
- Анхны шавь гэвэл Замчин нийгэмлэгт дасгалжуулагч хийж байхад Д.Батсүх, А.Отгонбаяр, Ш.Баярсайхан, Р.Нэргүй, Ё.Төмөрбат гэх мэтчилэн тамирчид бий. Анхны шавь нараас минь хамгийн том амжилтыг үзүүлсэн нь гавъяат тамирчин А.Отгонбаяр гэж тамирчин бий. 1982 оны “Боксын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн”-ээс монголын анхны боксын дэлхийн аваргын мөнгөн медаль хүртэж байсан. Түүний дараагаар миний шавь Н.Энхбат мөн олимпийн анхны медалийг авч байсан.
- Т.Үйтүмэн гавъяат бас таны шавь нарын нэг. Хэдийгээр таны гар дээр ирэв?
- Би 1985 онд Октябрийн районы биеийн тамир, спортын хороонд дасгалжуулагч хийж байгаад Сэлэнгэ рүү явж мөн
дасгалжуулагч хийсэн. Энэ үед Т.Үйтүмэн, Зул, Батнасан гэх мэт хүүхдүүдийг бэлдэж, улмаар Улаанбаатар хотод дагуулж ирсэн. Ингээд 1990 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс Монголдоо анхны “Алтан бээлий” хэмээх боксын клубыг байгуулж ажиллаж эхэлсэн. Мэдээж тамирчдаа цалинжуулна. Өөрийн тамирчдаараа Монголын шигшээ багийг бүрдүүлэх зорилготой байсан юм. Тэрнээс өмнө миний бэлдсэн тамирчныг улсын шигшээ баг гээд л аваад явчихдаг байсан. Харин улсын шигшээд очсоны дараа тамирчдын ур чадвар миний өөрийн санаанд хүрэхээ байчихдаг байсан. - Өөр дасгалжуулагч дээр очиж байгаа болохоор уу?
- Тийм. Өөр дасгалжуулагч дээр очихоор өөр бэлтгэл хийж өөрчлөгддөг. Тиймээс тамирчнаа яаж барьж үлдэх үү гэж их судалгаа хийсний үр дүнд клуб гэж юм байж болдгийг мэдээд тамирчдаа цуглуулж, цалинтай, байрлах байртай, тоног төхөөрөмжтэй, бэлтгэл хийх заалтай анхны клубыг байгуулсан.
- Клуб байгуулахад мэдээж хөрөнгө мөнгө хэрэгтэй байх. “Алтан бээлий” клубыг байгуулахад спонсороор хэн ажилласан бэ?
- Клубыг байгуулахад анх спонсороор УБТЗ-ын ЭХ-ны дарга Д.Болдбаатар гэдэг хүн ажилласан. Мөн ЭХ-ны зохион байгуулагчаар тухайн үед ажиллаж байсан манай Баавгай гэдэг шавь маань мөн их тусалсан. Түүний дараа Төвийн эрчим хүчний систэм ивээн тэтгэсэн дээ.
- “Алтан бээлий” клубын тамирчид тухайн үедээ хэдэн төгрөгөөр цалинждаг байсан юм бол?
- /Инээв/ Одоо сайн санахгүй юм. Ямар ч гэсэн тухайн үедээ боломжийн, цэвэрлэгчийн цалингаас арай илүү л авдаг байсан санагдаж байна. Өөрсдөө мөн тэмцээн уралдаан зохион байгуулах, цайны газар ажиллуулах зэргээр орлого олдог байсан. Мөн “Алтан бээлий” клубыг байгуулсны дараа би өөрөө эхлээд холбоо барьж, Монголын тамирчдын явж үзээгүй газраар явж тэмцээн уралдаанд оролцож эхэлсэн.
- Жишээлбэл...
- Жишээлбэл, Монголын боксчид очиж үзээгүй байсан Филиппин, Турк, Франц гэх мэтчилэн нэлээд олон газруудаар явж байлаа.
- Саяхан Монголын бүх ард түмний спортын спартакиадын хүрээнд боксын УАШТ болж өнгөрлөө. Э.Бадар-Ууган бэртлийн улмаас оролцоогүй гэсэн. Харин У.Мөнх-Эрдэнэ, П.Сэрдамба нарын хувьд яагаад оролцоогүй юм бол?
- Тийм. Олимпийн эрх авсан П.Сэрдамба, У.Мөнх-Эрдэнэ нарын хувьд сая өнгөрсөн тэмцээнд оролцох шаардлага байхгүй. Тэд нар их зөв шийдвэр гаргасан. Одоо олимп хүртэл бэлтгэлээ зугуухан, бага багаар ахиулаад л байх хэрэгтэй. Харин яг олимп болоход бэлтгэл нь дээд цэгтээ тулсан байх шаардлагатай. Харин бусад тамирчдын хувьд эрх авах тэмцээнд оролцохын тулд УАШТ-дээ хүч үзэх хэрэгтэй. Нэг ёсны олимпийн эрх авах тэмцээний бэлтгэл болно шүү дээ. Түүний дараа олимпийн эрх авах тэмцээнд очиж бүх хүчээ дайчилж, энергиэ барна даа.
- Таны бас нэг шавь болох маш залуудаа ДАШТ-ээс мөнгөн медаль хүртэж, гайхалтай амжилт үзүүлсэн Т.Төгсцогт гээд тамирчин бий. Сая өнгөрсөн тэмцээнээс харахад жиндээ үнэхээр илүүрхэж аваргалсан. Т.Төгсцогтын хувьд яривал?
- Т.Төгсцогтот их итгэж байгаа. Би 2005 оноос Үндэсний шигшээ багийн дасгалжуулагч болж тамирчдаа шилж, сонгосон. Т.Төгсцогт 2008 онд Үндэсний шигшээ багийн бүрэлдэхүүнд орж ирсэн. Түүний анхны боксын мэдэгдхүүн, суурийг тавьж өгсөн дасгалжуулагч нь Алдар нийгэмлэгийн дасгалжуулагч А.Гантулга гэж хүн бий. Тэр хүн суурийг нь их сайн тавьж өгсөн. Т.Төгсцогт ч өөрөө бокс тоглох төрөлхийн гоц авъяастай хүү. Харин шигшээ багийн дасгалжуулагч хүн гэдэг бол хүүхдийн авъяас билгийг сайн харж, сонгож авч, өндөр хурдаар хөгжүүлж чаддаг мэдрэмжтэй байх хэрэгтэй байдаг. Би өөрийгөө тийм мэдрэмж, чадвартай байж чадсан гэж боддог. Одоо харин нас яваад, бие тэнхээ муудаад, өндөр насныхаа тэтгэвэрт гарчихаад, ажлаа хийж чадахгүй байгаа. Гэхдээ ажлаа хийхгүй байгаа болоод ч тэр юм уу одоогийн тамирчид маань жаахан дутуу, дулимаг санагдаад зовоогоод болохгүй юм.
- Танаас одоогийн дасгалжуулагчид ирж зөвлөгөө ер нь авах юм уу?
- Зөвлөгөө авах нь ховор шүү. Би ч гэхдээ зөвлөгөө өгч л байдаг юм. Харин зөвлөгөө хүлээж авах нь ховор юм даа.
- Одоо болох олимпийн тэмцээнд Монголын боксчид медаль хүртэхгүй бол ихээхэн шүүмжлэлд өртөх байх даа?
- Тэгэх л байх. Гадуур тэгж яриад л байх юм.
- Э.Бадар-Ууган гавъяат ойрын үед нам жим болчихлоо. Бэртэл гэмтэлтэй байгаа гэсэн сураг дуулдаад байх юм. Олимпийн эрх аваад, олимпод оролцож чадах болов уу?- Э.Бадар-Ууган, П.Сэрдамба, У.Мөнх-Эрдэнэ гээд миний шавь нар “Багшаа 2016 оны олимпод ч гэсэн хүчийг үзнээ” гэдэг юм. Би ч гэсэн үзнээ л гэдэг. Э.Бадар-Ууганы хувьд олимпод оролцох үгүйг нь сайн мэдэхгүй байна. Би одоо тэр асуудалд оролцохоо байсан шүү дээ. Гэхдээ Э.Бадар-ууганы хүч, тамир харих болоогүй. Ажлаа хийхгүй байгаа болохоор сайн мэдэхгүй юм. Би шавь нартаа аав шиг нь л байдаг. Харин сонин хэвлэлүүдээр Э.Бадар-Ууганы эсрэг Д.Бандийг босгоод байх юм. Нэг ярилцлаган дээр “Д.Банди: Миний зөвлөгөөгүй монголын боксчид амжилт гаргахгүй” гэсэн маш онцгүй гарчиг өгсөн байна лээ. Тийм биш шүү дээ.
- Сүүлд та Бакуд болсон ДАШТ-ийг үзсэнийхээ дараа манай тамирчдийн бэлтгэл их муу байгаа тухай мөн урдныхаа бэлтгэл дээр л тулгуурлаж хэдэн ялалт авсан утгатай зүйл ярьж байсан. Ер нь манай боксын тамирчдийн амжилт ахиж байгаа юу, эсвэл үгүй юу?
- Би чамд нэг график үзүүлье гээд 2005 оноос одоог хүртэлх манай тамирчдын томоохон уралдаан тэмцээнд оролцсон амжилтын графикийг үзүүлсэн юм. График дээр 2009 он хүртэл амжилт маш өндөр өсч байгаад 2011 он гэхэд буцаад буурч байв. Ингэхээр манай тамирчдын амжилт буурч байна гэсэн үг.
- 2010 онд Оюутны Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцож багаараа дэлхийн аварга болсон гялалзсан амжилт үзүүлсэн. Энэ талаар яривал?
- 2010 онд болсон Оюутны дэлхийн аваргаар 3 алт, 3 мөнгө, 2 хүрэл медаль авч багаараа түрүүлсэн. Гэхдээ тэмцээнд явахын өмнө цус харвалт өгөөд эмнэлэгт хэвтээд хоёр сар болж байсан. Яалтчгүй би явах л ёстой гэж бодоод, босоод л явсан даа. Жаахан тал мэдрэлтэй, уначих гээд эвгүй л байсан. Т.Үйтүмэн дараа нь “Өө монголын бокст Д.Банди багш тал мэдрэлтэй байхад л хавааск” гэж хэлж байсан юм /инээв/.
- Үнэн л байна шүү дээ. Тал мэдрэлтэй очоод л “будаа” болгоод өгсөн байна шүү дээ...
- Харин тийм. Т.Үйтүмэн өөрөө их шогч хүн л дээ. Багшийгаа их сайн ойлгоно, мэднэ. Амихандаа ярьж байгаа нь “Д.Банди багш маань байгаагүй бол би гэдэг хүн Шаамарт тракторын жолооч байх байсан байх” гэж байсан юм.
- Ирэх Лондонгийн олимп боксын тамирчдын хувьд, таны хувьд ямар өнгөөр харагдаж байна?
- Урд урдны тэмцээнүүдтэй харьцуулаад гадуур боксын тамирчид олимпоос 3 медаль авна гэж бичсэн байна лээ. Яахыг нь сайн мэдэхгүй л юм. Хамгийн гол нь бэлтгэл шүү дээ.
- Олимпийн боксын төрөлд эмэгтэйчүүдийн төрөл нэмэгдсэн. Тэгвэл манай эмэгтэй тамирчдын хувьд ур чадвар, олимпод оролцоод медаль хүртэх потенциал, боломж ер нь хэр байгаа бол?
- Манай эмэгтэй тамирчид харин тун сайжирч байна. Олимпод 51, 60, 75 кг-ийн жинд тоглуулна. Манай тамирчид ч энэ гурван жинд эрх авах тэмцээнд оролцоно. Ер нь сайжирч байгаа шүү. Боломж тун өндөр.
- Боксын спортыг манай охид, эмэгтэйчүүд ер нь хэр сонирхож, хичээллэх юм?
- Дээр үеэс эмэгтэйчүүд хонь, малтай ноцолдож ирсэн болоод ч тэр үү бие бялдар, хурд хүчний хувьд маш сайн. Энэ давуу талаа мэддэг ч юм уу боксоор эмэгтэйчүүд их хичээллэж байгаа шүү.
- Хэдий та гавъяаныхаа амралтыг авсан ч гэсэн зүгээр суухгүй өөрийнхөө тухай нэг ном бичиж байгаа гэж сонссон юм байна?
- 1999 онд өөрийн туулж өнгөрүүлсэн амьдралынхаа тухай “Миний ертөнц” гэдэг нэг ном гаргаж байсан. Түүнийхээ үргэлжлэл болгож “Энэ л миний ертөнц” гэж нэртэй номоо бичиж байна. Энэ номонд шигшээ багийн ахлагч болох гэж хэрхэн зүтгэж байсан, шигшээ багийн дасгалжуулагч болсныхоо дараа одоог хүртэл хэрхэн амжилт үзүүлж байсан талаар өгүүлсэн байгаа. Мөн боксын спортыг шимтэн үздэг хүмүүсийн сэтгэл хөдлөл, монгол омогшил, миний тухай хүмүүсийн сэтгэгдэл гээд их сайхан дурсамж багтаасан юм. Надаар монголчууд бахархдагт их баярладаг /олон жилийн нөр их хөдөлмөрийн үр шимээр Монголын боксын спортод хамаг амьдралаа зориулсан болоод ч тэр үү Д.Банди багш энэ үед нулимсаа барьж чадалгүй уйлчихсан юм. Сэтгэл зүрхнээсээ энэ спортыг хөгжүүлэх гэж үхэн хатан зүтгэсэн нь мэдрэгдэж байв/.
- Т.Төгсцогтыг дэлхий аваргын мөнгөн медалийн төлөө тоглоод, эцсийн мөчид ялалт байгуулахад та толгойг нь бариад, сэгсрээд инээж байсныг тань зурагтаар үзэж байсан. Тэр үед танаас маш олон жилийн, нөр их хөдөлмөр мэдрэгдэж байсан шүү...
- Маш их баярлаж байсан. Тийм жаахан хүү тийм том амжилт үзүүлсэн тэр үед маш сайхан байсан шүү. Түүний дараахан Бээжингийн олимпод явсан баг тамирчдын даргаар ажиллаж байсан Б.Энхбаатар гэдэг хүн над руу нэгэн мэссэж бичсэн юм. Би цээжээр уншиж өгье:
Лаапаа барьсаар мөчөө салгачихгүй бол
Маапаан байхгүй ясны бариач
Үзгээ барьсаар үгээ мартчихгүй бол
Үнэн махруу уран зохиолч
Сүүдрээ балбасаар тархиа доргиочихгүй бол
Сүсэг төрмөөр одон зурхайч
Нанчид хүртсээр намбаа гээчихгүй бол
Ная хүрсэн ч манлай уяач гэж бичиж билээ.
- Монголын бахархал болсон танаар монголчууд үргэлж бахархах болно. Нийт монголчуудынхаа өмнөөс болон 24tsag.mn сайтынхаа өмнөөс танд, таны гэр бүлд аз жаргал, эрүүл энхийг хүсье. Илэн далангүй сайхан яриа өрнүүлсэнд баярлалаа. Сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй.
- Баяралаа. Танай сайтаар дамжуулан нийт монголчууддаа сайн сайхныг хүсэн ерөөе.
Б.Ням
