“Хайрын элч” сэтгэлзүйн төвийн судлаач З.Гэгээнийг зорин очиж уулзлаа. Түүнтэй ажил мэргэжил болон нийгэмд байгаа нөхцөл байдлын талаар сэтгэл судлалын талаас ярилцсан юм.

-Сүүлийн үед хүмүүс сэтгэлзүй хэмээх нийгмийн шинжлэх ухааны салбарыг ихээхэн судлах болжээ. Яриагаа сэтгэлзүй хэмээх ухагдахуунаас эхлэх үү?
-Сэтгэлзүй нь хувь хүний зан чанарт төлөвшсөн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, тухайн хүн ямар орчинд өссөн, хүүхэд нас нь яаж өнгөрсөн болон хувь хүн болж төлөвших явцад тохиолдсон харилцаа нь хүний сэтгэлзүйг бүрдүүлж өгдөг. Тухайлбал, бага насандаа хайр энхрийллээр дүүрэн өссөн бол насанд хүрээд бусдыг хүндэлдэг, хайрладаг сэтгэлзүйтэй болдог.

    Харин бага насандаа хүчирхийлэл, хэрүүлтэй орчинд өссөн тохиолдолд яг тийм зан төлөвшдөг юм. Тиймээс сэтгэлзүй бол хүний нарийн зүйлийг агуулсан ертөнц хэмээн тодорхойлж болно. Хүн болгоны сэтгэлзүй харилцан адилгүй байдаг. 

-Манай улсад сэтгэлзүй хэмээх ойлголт хэдий үеэс эхэлж хөгжсөн бэ?
-Дээр үед их, дээд сургуулиудын нэгдүгээр ангид сэтгэлзүйн хичээл ордог байсан. Тухайн үед сэтгэлзүйг онол талаас нь илүү заадаг байв. Харин 1990-ээд оны үеэс сэтгэлзүй хэмээх салбар танигдаж эхэлсэн. Энэ үед Орос гэлтгүй бусад оронд ямар байгааг судлах боломж олдсон юм. Харин одоо хүмүүс сэтгэл судлалыг ойлгодог болжээ. Ямар нэгэн зүйл тохиолдохоор там, бөөд ханддаг байсан бол сэтгэлзүйн төвүүдэд ихээр ханддаг болсон байна.

    Сэтгэл судлал олон салбар ухаануудтай хамт явдаг. Ийм учраас дотроо олон төрөлд хуваагддаг. Харилцаа, сурган, удирдлага, гэр бүл, дайн, спорт, гэж байхаас гадна секс судлал ч гэж байдаг. Сэтгэлзүй олон талаас нь хүнийг судалж, урт удаан хугацааны турш хөгжиж байгаа шинжлэх ухааны салбар юм.

-Хүчирхийлэлтэй кино үзэх, алан хядлагатай тоглоомоор тоглох нь хүүхдийн сэтгэл зүйд яаж нөлөөлдөг вэ?
-Зарим эцэг эх хүүхдээ гэрээс гарахгүй л бол муу зүйлээс хамгаална гэж боддог. Гэтэл хүүхдүүд гэртээ телевиз үзэж, интернэтэд суухаас өөр зүйл хийдэггүй. Хүүхдүүдийн кино үздэг цагаар эротик кино гардаг. Тэд шинэ зүйлийг эхлээд гайхаж хараад, дараа нь тусгаж авна. Тийм болохоор хүүхдийн сэтгэл зүйд хадгалагдан үлдэнэ гэсэн үг. Энэ нөхцлийг эцэг эхчүүд бүрдүүлж өгөөд байна. Хүүхэд интернэтээр алан хядлагатай кино үзэж, тоглоом тоглоод өнжиж байхад эцэг, эхчүүд хүүхдээ аюулгүй байна л гэж боддог. Багадаа тоглоомонд донтож байсан хүүхэд том болсон хойноо ч тоглосоор л байдаг.

-Сүүлийн үед нийгмийн олон зүйлээс шалтгаалж амиа хорлох, сэтгэл гутралын өвчтэй хүмүүсийн тоо олшрох боллоо. Энэ нь юунаас шалтгаалж байна?
-Энэ нь олон зүйлээс хамааралтай. Нийгмийн гэр бүл, найз нөхдийн, хувь хүний өөрөө өөрийгөө үнэлэх үнэлэмжээс хамаараад хүмүүсийн гаргаж байгаа үйлдэл юм. Тухайн хүний сэтгэлийн тэнхээнээс шууд хамаардаг. Сэтгэлийн тэнхээгүй, зовлон даах чадваргүй, амьдралыг үзэх үзэл нь дэндүү гутранги байхаас шалтгаалж хүмүүст ийм үйлдэл хийх сэдэл төрдөг. Мөн амьдралыг ямар ч гарцгүй мэт харж, ирээдүйгээ сайхнаар харж чадахгүй байна гэдэг нь ийм алхам хийхэд нөлөөлдөг.

    Гэр бүлийн хүчирхийлэл, шахалт, дарамт, харилцааны хүнд асуудлаас болж амиа хорлолт үүсдэг. Үүнийг нөхцөлдүүлдэг зүйл нь сэтгэл гутрал. Сүүлийн үед хүмүүс маш их стресст орох болжээ. Тухайлбал, ажилгүйдэл, орон байр, гэр бүлийн харилцаа зэрэг нь үүнд хамгийн ихээр нөлөөлдөг. Стрессээсээ гарч чадахгүй байнга бухимдалтай явбал хүндэрч, сэтгэл гутралд ордог. Сэтгэл гутралд орсноор аливаа юмыг гэрэл гэгээтэй харж чадахаа больчихдог. Бүх зүйл нь бүтэхгүй байгаа юм шиг санагдаж, өөрийгөө голж эхэлдэг юм.

   Үүнээс болоод өөрийгөө үнэлэх үнэлэмж буурч, ажлын бүтээмж буурдаг. Энэ бүх зүйлээс амиа хорлох шалтгаан үүсч байдаг юм. Магадгүй амиа хорлох бодол төрдөг байх. Цусаа ханах, боох, эм уухаас гадна биеэ үнэлэх тохиолдол гарах аюултай юм. Мөн сайхан амьдарч байгаад гэнэт ажил нь нурахад түүнийгээ даван туулах чадваргүйн улмаас амиа хорлох оролдлого хийдэг. Залуу сайхан насандаа бэлгийн хүчирхийлэлд өртөх нь мөн нэг шалтгаан болдог.

-Ажлын ачаалал их байх нь сэтгэл зүйд нөлөөлөх үү?
-Ажлын ачаалалтай хүн бүхнийг төлөвлөж сурах хэрэгтэй. Хүн ер нь их ажилласнаас болж ядардаггүй. Төлөвлөгөөгүй, эмх цэгцгүй ажилласнаас болж л ядардаг.

-Яагаад хавар хүмүүсийн сэтгэлзүйд өөрчлөлт ордог юм бол?
-Зарим сэтгэцийн өвчнийг ажиглахад хавар, намар ихэсдэг. Энэ нь ганцхан ядраад байгаадаа биш, улирал өөрчлөгдсөнөөс болж сэтгэлзүйд өөрчлөлт ордог юм. Энэ үед хүмүүс аль болох сэтгэлээр унахгүй, өөдрөг бодолтой байх нь чухал.

-Амиа хорлох, сэтгэл гутралаас хэрхэн гарах вэ. Сэтгэлзүйч хүний хувьд зөвлөгөө өгөхгүй юу?
-Хүний амьдралд олон таагүй зүйл тохиолддог. Хамгийн гол нь энэ бүхнээс болж үүссэн бухимдлаа яаж гаргах вэ гэдгээ мэддэг байх хэрэгтэй. Энэ асуудлыг удаан хадгалах хэрэггүй. Ингэхийн тулд зөв амарч, унтах хэрэгтэй. Сүүлийн үед хүмүүс үзэж, сонсож байгаа зүйлээсээ сөрөг энерги авч байна. Мэдээллийн хэрэгслээр дандаа үхэж хатсан сэдэвтэй кино гарах болсон. Энэ нь эргээд үзэж байгаа хүний сэтгэлзүйд сөргөөр нөлөөлөх аюултай байдаг учраас болж өгвөл үзэхгүй байх хэрэгтэй.

   Үүний оронд сайхан зүйлийг бодож, ирээдүйгээ өөдрөгөөр хар. Бүр болохгүй бол сэтгэлзүйчид хандаж зөвлөгөө авч болно. Сэтгэл гутралаас гарах хамгийн зөв арга нь хүн өөрөөрөө бахархдаг байх хэрэгтэй. Хэн нэгнийг даган дууриаж, харьцуулан үзэх бус өөрөө өөрөөрөө байвал стресст орохгүй байх болно. Амьдралд олон боломж байна гэдгийг өөртөө нээж өгөх хэрэгтэй. Бусадтай ярилцана гэдэг нь сэтгэл гутралаас гарах нэг арга юм. Өөрийнхөө үнэ цэнийг ухаардаг байх нь хамгийн чухал. Хүн бүхэнд хийж чаддаг зүйл байдаг. Өөрийнхөө хамгийн сайн чаддаг зүйлээ олоод хөгжүүлэх хэрэгтэй юм.

-Танаас зөвлөгөө авч байгаа хүмүүс ямар чиглэлээр илүү хандаж байна?
-Гэр бүл, архины асуудлаар их ханддаг. Гэр бүлийн салалт, нууц амрагтай болох зэрэг асуудлаар хүмүүс хандах нь олширсон. Сүүлийн үед хүүхдийн хүмүүжлийн талаар зөвлөгөө авах нь ихэссэн. Хүүхдээ дийлэхээ больчихлоо гэсэн ээж нар их ирж байна. Энэ нь хүүхэдтэйгээ багаасаа ярьж анхаарал халамж муу тавьдаг, зөнд нь хаяснаас болоод хүүхдийн хүмүүжил доройтож байгаа юм.

-Амиа хорлох оролдлого хийж байсан, хийхийг хүсдэг хүмүүс ирж зөвлөгөө авч байв уу?
-Мэр сэр ирдэг. Яг амиа хорлох оролдлого хийж байгаагүй ч гэсэн хийчихмээр санагдаж байна гэсэн хүмүүс ирж зөвлөгөө авч, ярилцаж байсан. Ийм хүмүүс нөгөө л гэр бүлийн хууралт, мөнгөнөөс болж амиа хорлох бодолтой болсон байдаг. Мөн сэтгэлийн дарамт их, үхчих юмсан гэсэн бодолтой хүмүүс олшрох хандлага ажиглагдаж байна.

-Сэтгэцийн эмгэг гэж ярих болжээ. Энэ юуг ингэж тодорхойлоод байна?
-Сэтгэцийн эмгэг гэдэг бол нэг төрлийн өвчин. Ямар нэг зүйлд донтож, хамааралтай болсон байдаг. Ийм үед зүүдэндээ ярьж, ааш араншин нь өөрчлөгдөж эхэлдэг. Насанд хүрсэн хүмүүс архинд донтож сэтгэцийн эмгэгтэй болж байгаа бол хүүхдүүд тоглоомонд хорхойсох тохиолдол гарах болжээ. Аливаа зүйл хэтрэхээрээ өвчин болдог гэдгийг санах хэрэгтэй.

-Хүмүүс ламаар ном уншуулаад аль эсвэл бөөгөөр онгодоо дуудуулаад сэтгэл санаа нь сэргэлээ гэж ярьдаг. Сэтгэл зүйн ухааны үүднээс энэ бүхнийг тайлбарлахгүй юу?
-Бөөгөөр ч явлаа, ламд ч үзүүллээ. Тэгээд аргаа бараад таныг зорьж ирлээ гэсэн хүмүүс манай төвд ирдэг. Ер нь бөө удган хүний сэтгэл зүйг засна гэдэгт би хувьдаа итгэдэггүй. Тухайн үед нь аргалаад өнгөрөөж болно. Гэтэл насан туршийн зүйлийг нь эмчилж чаддаггүй. Үүнийг олон удаагийн ажиглалтын аргаар л өөрчилж болно.

-Сэтгэлзүйг орчинтой нь холбож судалдаг уу?
-Сэтгэл гутрал, амиа хорлоно гэсэн бодолтой хүмүүс нийгмийн аль нэг давхаргаас илүү байна гэсэн ойлголт байдаггүй. Баян, ядуу, боловсролтой, боловсролгүй нь хамаагүй. Хүн л учраас адилхан өвддөг, гутардаг, сэтгэлээр унадаг. Манайд сэтгэл гутралтай хүмүүстэй ажиллахдаа орчинтой нь холбож судалсан тохиолдол байхгүй.

-Нийгэмд эмэгтэйчүүдийн гүйцэтгэх үүрэг нэмэгдэх болжээ. Танд ямар хүмүүс илүү хандаж байна?
-Сүүлийн үед эмэгтэй хүмүүс ирж зөвлөгөө авах нь олширсон. Амьдралдаа цөхрөөд, гомдоод туйлдаад ирэхээрээ ханддаг болжээ. Зарим нэг нь амиа хорлох оролдлого ч хийж байсан юм. Хүмүүс эмэгтэй хүнийг сэтгэл гутралаасаа амархан гардаг гэж ойлгодог. Гэтэл хамгийн их сэтгэлээр унадаг нь эмэгтэйчүүд байдаг.

-Сэтгэлзүйн зөвлөгөө авах хүсэлтэй хүмүүс олон байдаг байх. Энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг хэдэн байгууллага байдаг юм бол?
-Нийслэлд сэтгэлзүйн чиглэлээр дагнан ажилладаг 13 байгууллага бий. Үүнээс үйл ажиллагаа нь идэвхитэй явж байгаа нь цөөхөн. Мөнгө санхүү, ажиллах байр зэрэг асуудлаас шалтгаалаад үйл ажиллагаа явуулах боломж хомс байдаг.

-Сэтгэлзүйн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагууд хамтран сургалт явуулах боломж хэр байдаг вэ. Хүмүүс хаана хандвал зөвлөгөө авч болох вэ?
-Манай төвд янз бүрийн байгууллага хувь хүмүүс хандаж байна. Сэтгэлзүйн боловсрол мэдлэгтэй болъё гэсэн хүмүүс их ирдэг болсон. Сүүлийн үед гэр бүлээрээ ирж зөвлөгеө авах хүмүүс олширсон. “Хайрын хэл”, “Монгол өрх”, “Сэтгэлийн толь”зэрэг байгууллага энэ чиглэлээр дагнасан сэтгэлзүйчтэй байдаг. Мөн “Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төв”, “Хүйсийн тэгш эрхийг хамгаалах төв” зэрэг газарт хандаж зөвлөгөө авч болно.

-Танай төвөөс зөвлөгөө авахад төлбөртэй юу?
-Манайх нэг цагийн зөвлөгөө өгөхөд 10 мянган төгрөг авдаг. Бусад газар ямар үнэтэй байдгийг мэдэхгүй. Төлбөр нь янз бүр л байдаг байх.

-Ярилцсанд баярлалаа.