Судалгааны их сургууль байгуулах болон үүнтэй холбоотой асуудлаар МУИС-ийн захирал Я.Төмөрбаатараас тодрууллаа.
-Судалгааны их сургууль байгуулах талаар олон жил ярилаа. Ер нь судалгааны их сургууль байгуулах боломжтой гэж та харж байна уу?
-Манай улсад судалгааны их сургуулийн хууль байхгүй. Статус нь тодорхойгүй. Тухайлбал, 200 оюутантай сургууль, 2000 оюутантай сургууль адил эрх зүйгээр зохицуулагддаг. Тиймээс уг асуудлыг яаралтай засах ёстой. МУИС-ийн зүгээс дэмжинэ. Бид 77 жилийн хугацаанд найман их сургуулийг бие дааж гаргасан. Үүнд, Хөдөө аж ахуйн их сургууль, Анагаахын шинжлэх ухааны их сургууль, ШУТИС, Монгол Улсын Боловсролын их сургууль зэрэг сургуулийг бие дааж гаргасан байдаг.
-Судалгааны их сургууль байгуулдаг дэлхийн гурван жишиг бий. Эдгээр аргуудын аль нь манай улсад илүү тохиромжтой гэж харж байна вэ?
-Саудын Араб эсвэл Казахстан улс шиг шинэ сургууль байгуулъя гэвэл 10-20 тэрбум ам.доллар шаардлагатай. Манай улсад энэ мөнгө байхгүй. Хоёрдугаарт, их сургуулиудыг хуучин бүтэц дээр нь үндэслэж нэгтгэх эсвэл судалгаагаараа манлайлж байгаа их сургуульд нэгтгэх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол МУИС дэлхийд эрэмбэлэгдье гэхээр анагаах, хөдөө аж ахуй, инженерийн салбар байхгүй болчихоод байгаа юм. Дэлхийн эрэмбэ тогтоодог байгууллагаас гаргасан дүнд Монгол Улсын нэг ч сургууль байхгүй. Учир нь анхны босгоо давж чадахгүй болохоор эрэмбэ тогтоолгож чадахгүй байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр, энэ байгууллагад тодорхой хэмжээний төлбөр мөнгө төлж байж эрэмбэ тогтоолгодог.
-Манай улс өмнө нь эрэмбэ тогтоолгохоор оролдож үзсэн юм уу?
-Монгол Улс 1998 онд их, дээд сургуулиадаа эрэмбэлж үзсэн юм билээ. Үүнийг БСШУСЯ болон төр оролцохгүйгээр хөндлөнгийн байгууллагаар үнэлүүлэх ёстой ч тухайн үеийн эрэмбэлэлтэд лобби орсон байдаг.
МУИС-ийн зүгээс судалгааны их сургууль байгуулахыг дэмжиж байгаа. Ингэснээр давхардсан хөтөлбөр, хүний нөөцийн асуудал шийдэгдэнэ. Судалгааны их сургуульд гадна, дотнын хамгийн шилдэг оюутнууд байх ёстой. Үүнийгээ дагаад сургуулийн босго оноо, сургалтын төлбөр өндөр байдаг. Мөн багш, ажилчдын цалин, хангамж сайн байхаас гадна хамтарсан судалгаа шинжилгээг төрөөс дэмжсэн шиг дэмжих хэрэгтэй. Энд дэлхийн алдар цуутай, Нобелийн шагнал хүртсэн эрдэмтэн, багш нарыг багшлуулъя гэвэл нийт багш нарын 30 орчим хувь нь гадаад багш байх хэрэгтэй. Тэдгээр багшид сард 10 мянган ам.долларын цалин өгч байж авчирна. Өнөөдөр БНХАУ-ын их сургуулийн багшийн цалин 20 мянган юань байдаг. Өөрөөр хэлбэл, 14 сая төгрөг гэсэн үг. Гэтэл Монголын профессорууд 1.5 орчим сая төгрөг л авдаг. Тэгэхээр энэ цалинг тав дахин өсгөх ёстой. Ингэж байж хамгийн шилдэг багш, оюутан, хөтөлбөр, техник төхөөрөмж, засаглал бүрдэнэ. Түүнчлэн судалгааны их сургууль байгуулна гэвэл яаралтай хуулиа гаргах ёстой. ТУЗ-ийн дарга нь Ерөнхийлөгч юм уу, Ерөнхий сайд байдаг. Засаг солигдох бүрт түүнд үйлчилдэггүй 6-8 жил сонгон шалгаруулалтаар захирлыг тогтвортой ажиллуулах нөхцөлийг нь хангах ёстой. Ингэхдээ зөв сонгон шалгаруулалт шаардлагатай. Ингэж байж зөв засаглал тогтоно. Оюутны хойноос явахгүй. Бүх шилдэг багш, оюутнууд сурна гэж бодож байна. Энэ ажлыг хурдан хийхгүй бол цаг хугацаа алдаад л байна. Нөгөө л нэг хоцордогоороо хоцроод л байна.
Б.Лхам
Сэтгэгдэл (9)