Дэлхий даяарх боловсролын системийг либералчилж, энэ нь хагас дутуу мэдлэгийн хэлтэрхийнүүд, цэвэр харийн үзэл суртлын хоосон номлолоор манай залуу үеийг “чанаж” боловсруулж байна. Эдийн засгийг “үл үзэгдэгч” гар буюу шунал залж, хөгжүүлдэг. Төр тэрүүнд оролцох ямар ч хэрэг байхгүй. Ашигтай л бол юуг ч хийсэн болно. Энэ бол чөлөөт зах зээл, нээлттэй нийгэм гэх маягийн номлолд монголын сэхээтнүүдийг бүрэн автуулж, донтуулаад байгаа. Дагаварт нь гадаадын хөрөнгө оруулалтгүйгээр, гадаадын туршлагагүйгээр улс хөгждөггүй гэх маань, тарни маягийн зүйлийг цээжлүүлжээ. Алсуураа монголын баялгийг хамгийн хямдаар ч хамаагүй зөөгөөд л байя гэсэн хүмүүсийн дураар дургих онолын үндсийг бэлтгэж өгсөн юм.
    Одоо монголчууд гадаад “зөвлөхүүд”, дотоодын эрх баригчдын ам, ажлын нь зөрүүг харсан хирнээ ойлгохоо больсон. Гадаадынхны сургаж, тусгайлан бэлтгэж, өөгшүүлдэг, тархиа угаалгасан монголын залуу үе ядуурал, хоосрол, мухардмал байдлынхаа цаад шалтгаан, уг сурвалжийг олж харах, сэхээрч ухаарах чадваргүй, боломжгүй болсоор байна. Ийм төрлийн харанхуй үе нэгэнт төлөвшчихсэн байгаа нь байдлыг улам төвөгтэй болгож байна. НАМЗХ гэж тоглоомын байгууллагаар дүүрэн ийм залуучууд хөлхөнө. Амаараа дүүрэн англи үг, хармаагаараа дүүрэн смартфон, айпадтай ч улс үндсээ гэх сэтгэл өчүүхэн ч үгүй. Ярьж байгаа зүйлс нь “тэнд ийм лиценз тэдээр өгнө гээд байна, тэрийг ингэж аваад тэрэнд төдөөр шахъя”, “Хү дарга манийг албан тушаал дээр тавина гэсэн. Гол нь намд ахиухан хандив өгөх хэдэн баагийг чихдээд ир гээд байгаа”. Иймэрхүү хоосон этгээдүүд дарга нарын гар хөлд гүйсээр дунд шатны албан тушаалд зүүгднэ. Толгой нь хоосон, сэтгэл нь шуналаар дүүрэн тэдгээр амьтсыг гадныхан амархаан урхидна. Төсвөөс мөнгө гулсуулах үндсэн арга нь элдэв төсөл, хөтөлбөр, шинэчлэл гээчийг санаачлах гэдгийг тэдэнд сайтар ойлгуулна. Гадагшаа авч явж, туршлага судлуулах нэрээр мөнгө цөлмөх төслүүдийн жишээг бодитоор харуулна. Нөгөөдүүл нь эргэж ирээд өөрийг нь дарга болгосон том даргадаа уран санаа олсноо илтгэж, дэмжлэг хүснэ. Цаадах нь тооны машинаа гаргаж ирээд өөрт нь тусах ашиг, бусдад тараах мөнгө зэргээ тооцож үзээд боломжийн санагдвал “сайн ажиллаа” гэж урамын үг хайрлаад “цаасаа” оруулаад ир гэж лүндэгнэнэ. НАМЗХ-ны боловсон хүчин яаран сандран хам хум төсөлөрхүү юм бичүүлж аваад тооцоог нь олигтой шалгалгүй хурлаар оруулж батлуулан, төсвөөс мөнгөө салгаж авна. Дансанд орсон мөнгөний ихэнхийг тэр дор нь “ах нарт” тараана. Үлдснээр нь Оюука, Баясаа, Номко нартайгаа караокед уулзах, ажил хийх нэрээр наргихад зарцуулна. НАМЗХ-ны залуусын үдшийг өнгөрөөдөг газар нь Улаанбаатарын үнэтэй караокенууд бөгөөд цагийн түрээс нь 160-300 мянга байх нь энүүхэнд. НАМЗХ-ны боссууд дуулах дуртай бололтой. Албан тушаал горилсон бялдууч голдуу залуус тэднийг караокед баясгасныхаа зардлыг өөрсдөөсөө гаргана. Бүр уралдаж, баярхаж төлнө.      
  
   Тэднийг ийнхүү дуулж цэнгэж, идэж ууж байх зуур элдвийн балай төсөл, хөтөлбөрүүдийнх нь хэрэгжилтэд зориулан голдуу зээлээр авсан мөнгө үргүй өнгөрч улс орон асар их гадаад өрийн дөнгөнд ордог. Саяхан УИХ-ын гишүүн Б.Шинэбаяр “монголын гадаад өр 9 тэрбум долларт хүрсэн нь аюулын дохио дэлдэж байна” гэсэн нь МАН, НАМЗХ-ны гишүүдийн наргиж цэнгэсэн мөнгөний тоог үндсэндээ зааж байгаа юм. Жирийн олон монголчуудын өдөр шөнөгүй ажиллаж бүтээсэн баялгийн ихэнх нь ийм байдлаар гадаад зээл, зээлийн хүүг нь төлөхөд үг дуугүй зарцуулагдах нөхцөл байдлыг эрх баригчид хуульчилж авсан. Одоо тэдгээр хуулиудаа гартаа барьж,  Хуулийн дор амьдарцгаа!? хэмээн тулгасаар байна.  Гадныхан алгуур, үл анзаарагдам явцаар монголыг ийм байдалд оруулахаар эртнээс төлөвлөж, боловсон хүчнээ бэлтгэж сургаж өгсөн. МАН, НАМЗХ-ны удирдлагууд бүгд шахуу христийн шугамаар гадаадад сургалтанд суусан байдаг нь ийм учиртай. Одоо тэд эзэддээ өр төлж, үндэстнийхээ баялгийг гадагш зөөхөд нь туслаж, тэднээс их хэмжээний зээл авах хоосон төслүүдийг санаачилсаар суудаг юм. Мөнгө цөлмөх төслүүд голдуу дэд бүтцийг хөгжүүлэх, амьжиргаа дээшлүүлэх, ажлын байр нэмэгдүүлэх, бүтцийн өөрчлөлтийн гэх зэрэг гоё нэртэй хоёрдмол утгатай байх агаад хажуугаар нь МАН, НАМЗХ-ны гишүүнчлэл, санхүүг өөд татах зорилго ямагт дагалддаг.     Ашиг тусаа өгөхгүй нь тодорхой элдэв төслүүдэд гадаадаас том зээл авахуулж, улс орны ирээдүйг өрөнд унагах нь хөрөнгө босгох гол арга нь юм. Одоогоор монголчууд Оюутолгой төслөөс 250 сая доллар, Тавантолгойн төслөөс 500 сая долларыг үндсэндээ хятадуудаас зээлээд, идээд, үрчихээд сууж байна. Рио Тинто-гийн 20 хувийг хятадын Чайналко эзэмшдэг бөгөөд зээлийг тэдний эзэмшлээс төлсөн нь тодорхой. Чайналко-гийн охин компани Чалко-гоос Тавантолгойн нүүрсийг хямдхан өгөх нөхцлөөр 500 сая доллар зээлснийг одоо сонгуулийн өмнө тарааж, санал авахдаа нэмэрлэхээр Сү.Батболд тэргүүтэн санаархаж байгаа.  Энд анхаарал татаж байгаа зүйл нь Рио Тинтогоос авсан зээлийн хүү 9,8 хувь байгаа. Гэтэл олон улсад монголын зээлжих зэрэглэл өсч бид 5,5 хувийн хүүтэй зээл авах боломж нээгдсэн. Өгье гэсэн банкууд, хөрөнгө оруулалтын сангууд ч олон байгаа. Яагаад тийм хямд зээлийг авахгүй өндөр хүүтэй рүү нь хошуурав? гэдгийг Д.Зоригт, Сү.Батболд гэж хоёр этгээдээс асуух, хариуцлага тооцох ёстой. Яагаад Чалко Овоот толгойн ордын лицензийг Р.Фридландаас үнэ цохиж авах гээд байна? Энд бас л тэдний оролцоо бий. Д.Зоригт бол 1990 оноос хойш гадаадын сургалт, хөтөлбөрүүдэд бүрэн хамрагдаж, эдийн засгийг алах магистрын зэрэг горилсон хүн юм. Сү.Батболд ч цөөнгүй сургалтанд суужээ.

    Одоо тэднээр дамжуулан монголын баялгийг гадагш нь урсгах үүд хаалга цэлийтэл нээгдсэн. Зөөгөөд эхлэчихлээ. Зөөх ажиллагааг найдвартай, тогтвортой байлгахын тулд гадныхан хоёр зүйлийг хийлгэдэг. Нэгд, сонгуулийг будилуулж, асар их мөнгөөр худалдаж авах замаар гар хөл болсон этгээдүүдийнхээ Засгийн эрх барих боломжийг хангадаг. МАН-аас Л.Энх-Амгалан, Ц.Гарамжав, Н.Номтойбаяр, О.Содбилэг, Ж.Оюунгэрэл гэх зэрэг монголын баялгаас хагартлаа баяжсан этгээдүүд нэр дэвших гэж байна. Тэдний цаана гадаад, дотоодын уул уурхайн асар их мөнгө овоорч байгаа. Олигарх цөөнх бол гадныхны түшиг тулгуур юм. Хоёрт, газрын баялгаас олсон асар их мөнгөнөөс хууль ёсны эзэд нь болох нийт ард түмэнд нь хишиг өглөг хэлбэрээр өчүүхэн мөнгө тарааж тайвшруулдаг. Энэ аргаа бол монголд бүрэн хэрэгжүүлээд байна. Эх орны хишиг нэрээр 21 мянган төгрөг тараадаг, сонгуулийн өмнө зарим хэсэгт нь сая төгрөг тараахаар төлөвлөж байгаа. Нэг зүйлийг хэлэхэд Сү.Батболдын тараалгах гэж байгаа мөнгө бол нэгдүгээрт зээл, монголчууд энэ их мөнгийг ирээдүйдээ зовлонгоороо төлнө. Хоёрдугаарт, олигархиудын олж байгаа мөнгөтэй жишихэд өчүүхэн дусал төдий юм. Петровис компани саяхан Ухаа худгийн хувьцааны хоёрхон хувийг бирж дээр зараад 84,7 сая доллар олжээ. Төгрөгт шилжүүлбэл 120 тэрбум төгрөг болно. Ж.Оджаргал, Л.Энх-Амгалдан нарын олигархиудад Ухаа худгийн 45 хувийн хувьцаа байгааг тооцвол 18 тэрбум 900 сая доллар байна. Төгрөгт шилжүүлбэл монгол хүний ой ухаанд багтахгүй их тоо гарна. Улсын төсөв жилийн 3 тэрбум доллар байдгаар жишихэд энэ хоёр олигархи 2,7 сая монголчуудын 6 жил идэх мөнгийг гартаа оруулжээ. Харин жирийн монгол хүнд 21 мянган төгрөг арай ядан ногдож байгаа. Ухаа хулгийг эзэмшигчдийг хятад түнш Р.Куок гэж наймаачин байнга дэмжиж, урамшуулж, сургаж дадлагажуулж байдаг юм. Тэрбумтан Р.Куок бол Хонгконг, Макаог БНХАУ-д нэгтгэх ажиллагааг гардан зохион байгуулсан, Хонгконгийг нэгтгэсэн баярын зоог дээр дээр “Дараачийн удаад Тайпей, УБ-т манай туг мандана” гэж ил тод хэлж байсан этгээд ажээ. Бараг 100 наслаж яваа хятад өвөө алсын зорилгодоо монгол шуналтнуудыг хөллөн аажим аажмаар дөхсөөр явна. Баян орнууд ардчилал, хүний эрх, чөлөөт зах зээл, либераль үзэл санааны ачаар сайн сайханд хүрсэн юм биш. Тэд буурай орнуудын эдийн засгийг шуналтнуудаар нь дамжуулан “алах” замаар баялаг хуримтлуулдаг, сайн засаглалаар арвижуулдаг, нийгэмдээ шудрага түгээдэг. Үндэстний эрх ашиг гэж байхаас ахан дүүсэг ёс гэж дэлхий дээр байдаггүйн батлагаа энэ. Эдийн засгаа үл үзэгдэгч гарт биш үндэстний эрх ашигт захируулсан улс гүрнүүд л хөгждөг.
    Үндэстний эрх ашгийг умартснаас баялгаа цөлмүүлсэн амьд жишээ Африк, Латин Америкаар дүүрэн. Үндэстэн дамнасан корпорациудын тавьсан занганд унаагүй, баялгаа хөгжил болгосон цөөхөн улсын жишээг харж байхад тэд үйлдвэржилтэд голлон анхаарч, ард түмнээ ажилтай, хангалттай цалинтай байлгахыг зорьдог эх оронч улс төрийн хүчнийг сонгодог байх юм. Өнөөдөр намуудын мөрийн хөтөлбөрийг ажиж байхад Ардчилсан намаас өөр ийм жишигт хүрсэн улс төрийн хүчин алга. Үндэстэн дамнасан корпорациуд буурай орны баялгийг цөлмөх гол хэрэгслээ авлига гэж үздэг. Үүнтэй тууштай тэмцэх цорын ганц улс төрийн хүчин байгаа нь Ардчилсан нам болж байна. Тийм болохоор монголчууд үргэлжлүүлэн “алуулах уу”, өөдлөж дэвжих үү гэдгээ шийдэх цаг тулж ирлээ.