ХЗДХЯ-ны Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг зохицуулах зөвлөлийн ажлын албаны дарга Л.Нямгэрэлтэй уулзаж дараах тодруулга ярилцлагыг авлаа. Сүүлийн нэг жил нэлээн шаргуу ажилтай яваа энэ бүсгүй төрийн ордонд хуралдахаар ирээд байсан юм.
-Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль хэрэгжиж эхлээд нэг жил болох гэж байна. Өнгөрч байгаа нэг жилийн байдалд дүгнэлт хийхэд хуулийн хэрэгжилт ямархуу түвшинд явна. Мэдээж хуулийн хэрэгжилтийг дагасан хүндрэл бэрхшээл үүсч л байгаа байх даа?
-Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль 2017 оны хоёрдугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлээд одоо нэг жил болох гэж байна. 2016 оны 12 дугаар сарын 23-нд батлагдаж гарсан энэ хуулийг яг сарын дараагаас хэрэгжүүлж эхлэхээр болсон учир дээрх хугацаанд уг хуулийг дагалдаж гарах журмууд нь бага зэрэг яаруу сандруу гарсан байдаг. Тийм учраас бид өнгөрсөн хугацаанд хуулийн хэрэгжилтийг хангах хүрээнд журмуудыг нь засч сайжруулах ажлыг хийж ирлээ. Ер нь Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийг сурталчлах, түүнтэй холбоотой судалгааны ажлууд хийх, сургалт зохион байгуулах гээд нэлээн олон ажлууд 2017 онд хийгдэж ерөнхийдөө тодорхой үр дүнд хүрсэн гэж хэлж болно. Ялангуяа иргэд, олон нийт рүү чиглэсэн хууль сурталчлах ажил тодорхой хэмжээгээр үр дүнд хүрснийг хэлж чадах байна. Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотойгоор цагдаагийн байгууллагад очиж байгаа мэдээллүүд нэлээн их болсон. Үүнтэй холбоотойгоор зөрчлийн тоо 3 дахин өссөн үзүүлэлт байна. Гэхдээ Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотой зөрчил өсөөд байна гэж үзэхээсээ илүүтэй тоо нь механикаар өсч байгаад бид дүгнэлт хийж байгаа. Энэ нь нэг ёсондоо мэдээлэгчийн нууцлалыг хадгалахтай холбоотойгоор, нэг ёсондоо Гэр бүлийн хүчирхийллийн мэдээллийг нэлээн өргөн хүрээтэйгээр цагдаагийн байгууллагад өгдөг болсонтой холбоотой гэж дүгнэж болно. Нөгөө талаас зөрчил буюу Гэмт хэрэг болохоосоо өмнөх шатандаа Гэр бүлийн хүчирхийлэл таслан зогсоогдсоноороо 2017 оны байдлаар Гэр бүлийн хүчирхийллийн гэмт хэрэг өмнөх оныхоос 11 орчим хувиар буурсан үзүүлэлттэй байгаа. Өнгөрсөн 2017 онд Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хуулийг хэрэгжүүлж ажиллахад гол бэрхшээл нь юу байв гэвэл энэ хуулийн хэрэгжилт нь 2017 оны Төсвийн тухай хууль батлагдсанаас хойш хэрэгжиж эхэлсэн тул тодорхой төсөвлөсөн хөрөнгө мөнгөгүйн зовлон л их байлаа. Гэхдээ Хууль зүй дотоод хэргийн сайдын багцад байдаг Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр байдаг зардлаас энэ хуулийн хэрэгжилтэд тодорхой хэмжээгээр санхүүжүүлээд явсан. Үүнээс гадна Олон улсын байгууллагуудын төсөл хөтөлбөрүүдийн шугамаар бид нэлээн олон ажлууд хийж гүйцэтгэлээ. Ялангуяа хууль сахиулах болон шүүх эрх мэдлийн байгууллагуудын ажилтнуудыг сургах, түүнээс гадна орон нутагт байгуулагдах нэг цэгийн үйлчилгээний хамгаалах байрнуудын санхүүжилтийг шийдвэрлэх чиглэлээр НҮБ-ын харьяа байгууллагуудтай хамтран ажиллаж байна. Ингээд 2018 оноос Олон улсын төсөл хөтөлбөрийн чиглэлээр он дамжаад нийтдээ 10 гаруй түр хамгаалах байр байгуулахаар ажиллаж эхлээд байна.
-Энэ хуулийн хэрэгжилтэд зориулан 2018 онд улсын төсөвт хэчнээн тэрбум төгрөг төсөвлөсөн бол. Нөгөөтэйгүүр энэ хууль хэтэрхий чанга, Канад зэрэг өндөр хөгжилтэй орны хуулийг шууд хуулаад тавьчихсан учир Монголын амьдралд нийцэхгүй, маш олон гэр бүл салж сарниж байгаа талаар шүүмжлэл их байгаа. Энэ хуулийн дагуу юм л бол баривчлаад байгаа учир эрчүүд хэтэрхий их хэлмэгдэж байгаа тухай их ярьж байна. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?
-Нэг талаас Гэр бүлийн хүчирхийллийг Гэмт хэрэгт тооцож Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэдэг болсонд манай иргэдийн зүгээс нэлээн эсэргүүцэл илэрхийлж байгаа нь үнэн. Нөгөө талаас үйлдлээр нь ялгаад Зөрчлийн тухай хуулиар шийтгэж байгаа. Зөрчлийн тухай хуулийн хариуцлага нь баривчлах шийтгэл байгаа учраас олон нийтээс нэлээн шүүмжлэлтэй тулгарч байгаа. Хамгийн гол нь бидний зүгээс зөвхөн баривчлахыг эн тэргүүнд тавьж, дээрх шийтгэлийг оногдуулах тал руу биш хүчирхийлэгч буюу эсвэл хүчирхийлэл үйлдэж болзошгүй эрсдэл бүхий этгээдүүдэд сайн дурын болон албадан зан үйлийг өөрчлөх сургалтуудыг явуулах тал дээр илүү анхаарах болно. Энэ нь урьдчилан сэргийлэх ажлыг илүүтэй хийнэ гэсэн л үг юм. Хэдийгээр Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль хэрэгжиж эхэлснээр баривчлах ял эрс нэмэгдсэн юм шиг ойлголт төрж байгаа нь үнэн ч гол нь энэ төрлийн мэдээлэл ихэссэнтэй бас шууд холбоотой гэж ойлгож болно. Хойшид эн тэргүүнд баривчлаад байдгийг бас анхаарч үзэж энэ талыг зохицуулах чиглэлээр ажиллах зүйл бий.
-Түр хамгаалах байранд ажиллах мэргэжлийн сэтгэлзүйчид, албан хаагчид хангалттай хэмжээнд бэлтгэгдсэн үү. Тэнд ажиллах хүмүүс 24 цагаар ажиллах ёстой байх?
-2018-2019 онуудад 10 гаруй түр хамгаалах байр байгуулна. Тэгэхээр гол нь эдгээр түр хамгаалах байрууд ашиглалтад орсноор цоо шинэ бүтэц зохион байгуулалтаар ажиллах тухай асуудал байхгүй. Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийн дагуу Хамтарсан багууд байгуулагдсан байгаа. Энэ нь Сум, Хорооны Засаг даргаар ахлуулсан багийг хэлж байгаа юм. Тэгээд хуулиар чиг үүрэг хүлээсэн төрийн болон ТББ-ын ажилтнууд түр хамгаалах байруудад ажиллана. Тэгэхээр цоо шинээр бүтэц зохион байгуулалт, орон тоо хүн хүчний талаарх яриа байхгүй гэсэн үг. Гол нь Хамтарсан баг болон төрийн болон ТББ-ын ажилтнуудын ажлын байрны тодорхойлолтыг тусгуулах ажил 2017 онд ерөнхийдөө хийгдээд дууссан байгаа.
-Эдгээр байруудыг байгуулах чиглэлд улсын төсвөөс хэд орчим тэрбум төгрөг төсөвлөсөн бол?
-Ер нь бол Түр хамгаалах байруудыг орон нутгийн хэмжээнд, харъяа орон нутгийн байгууллагууд хөрөнгө мөнгөө зохицуулан байгуулахаар тусгасан. Харин одооны бидний яриад байгаа эдгээр 10 гаруй байрыг Олон улсын төслийн шугамаар санхүүжүүлэн байгуулна. Мэдээж улсын төсвөөс тодорхой хэмжээний мөнгө зарцуулахаар суугдсан байгаа. Ямар ч гэсэн 2018 онд Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийн хүрээнд тодорхой ажлууд хийж болохуйц хөрөнгө мөнгө улсын төсөвт суусан байгаа.
-Сүүлийн үед ялангуяа залуучуудын дунд хар тамхи, мансууруулах бодисын хэрэглээ эрс нэмэгдэж байгаатай холбогдон иргэдийн зүгээс “Хар тамхи, мансууруулах бодистой холбоотой гэмт хэрэгт хүлээлгэх хариуцлагыг чангатгах хэрэгтэй” гэсэн хандлага байдаг. Ер нь хуулийн зохицуулалт нь одоо ямархуу түвшинд байгаа вэ?
-Одоогоор Монгол Улсад мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэнд хяналт тавих харилцааг зохицуулахад шууд холбогдолтой 6 Олон улсын гэрээ, Монгол Улсын хууль 51, УИХ-ын 4 тогтоол, Засгийн газрын 8 тогтоол хүчин төгөлдөр үйлчилдэг. 2002 онд батлагдаж, 2011 онд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан “Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай хууль”-аар энэ харилцааг шууд зохицуулж, Эрүүгийн хуулийн 188, 192-196 дугаар зүйлд зааснаар энэ төрлийн хууль бус эргэлттэй холбогдсон зарим асуудлыг гэмт хэрэгт тооцон Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэж байна. Манай улс Олон улсын хэд хэдэн чухал конвенцид нэгдэн орсон болохоор Олон улсын өмнө бас тодорхой үүрэг хариуцлага хүлээдэг. Гэвч байгууллагуудын хоорондын хамтын ажиллагаа, уялдаа холбоо дутмаг, нэгдсэн удирдлага, зохион байгуулалтаар хангагдаагүй, хуульд заасан чиг үүргээ бүрэн хэрэгжүүлдэггүй тал бий. “Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай хууль”-ийн 14 дүгээр зүйлийн 14.5 дахь хэсэгт Ерөнхий сайдын дэргэд Мансууруулах бодисын хор хөнөөлөөс урьдчилан сэргийлэх нийтлэг үүрэгтэй Үндэсний хороо ажиллахаар хуульчлагдсан хэдий ч байгуулагдалгүй их удсан. Чухам энэхүү Үндэсний хороо нь миний дээр хэлсэн холбогдох байгууллагуудын үйл ажиллагааг зохицуулах үүрэгтэй байхаар хуулинд тусгагдсан байдаг. Монгол Улсын Засгийн газар 2000 онд Хар тамхи, мансууруулах бодистой тэмцэх үндэсний хөтөлбөр батлуулан хэрэгжүүлж байсан ч уг хөтөлбөр 2005 онд дууссан. Хууль батлагдсан болон нэмэлт өөрчлөлт орсон цаг үеэс өнөөдрийн нөхцөл байдал эрс ялгаатай байгааг түрүүн дурдсан. Мансууруулах бодистой холбоотой нөхцөл байдал хүндэрч буй өнөө үед урьдчилан сэргийлэх, олон нийтийг соён гэгээрүүлэх үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх, эрх бүхий байгууллагуудын уялдаа холбоог сайжруулах, энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй холбоотой харилцааг нарийвчлан зохицуулах, хууль эрх зүйн орчинг сайжруулах зайлшгүй шаардлага тулгарч байна. Энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогдож байгаа хүмүүст хүлээлгэж байгаа Эрүүгийн хариуцлагыг эргэж харах зүйл ч багагүй бий.
Д.Түвшин
Сэтгэгдэл (2)