Хүйтний улирал наашилж, хөхүүрийн ам цаашилж буй өдрүүдэд иргэд өвөлжилтийнхөө бэлтгэлийг базааж эхэлжээ. Утаагүй Улаанбаатарыг бий болгохын төлөө иргэн нэг бүрийн оролцоо чухал. Өнгөрсөн жил Засгийн газраас хийж хэрэгжүүлсэн сайжруулсан шахмал түлшний хэрэглээ иргэдээс эерэг үнэлгээ авсан.Үүнтэй зэрэгцэн гэр хорооллын айлуудын цахилгааны шөнийн тарифыг тэглэсэн нь орон гэртээ тохь тухтай амьдрах боломжийг бүрдүүлж, халаагуурыг төрөл бүрийн шийдлээр хэрэглэхэд нөлөөлсөн юм. “Хятад улсаас импортоор оруулж ирдэг халаагуур өндөр үнэтэй хэрнээ чанар муутай” хэмээн шүүмжлэх хүн олон байдаг.
Тэгвэл эх орныхоо эрс тэс уур амьсгал, хэрэглэгчдийнхээ аюулгүй байдал болон амьжиргааны түвшнийг харгалзан үзэж, боломжийн үнэтэй халаагуурыг Д.Эрийнтовч бүтээсэн байна.
Агаар хуурайшуулдаггүй, эрчим хүчний хэмнэлттэй цахилгаан халаагуурыг монгол залуучууд хэрхэн хийдэг, хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамж ямар байдгийг сурвалжлахаар Сонгинохайрхан дүүргийн Таван шард байрлах үйлдвэрлэлийн байрыг зорьсон юм. Биднийг очиход Д.Эрийнтовч “Халаагуураа угсарч байна. Ойрын хэд хоног орон нутгаас захиалга их ирж байгаа.Өнгөрсөн долоо хоногт суурилуулах ажлаар хөдөө яваад ирсэн” гэсээр угтсан юм.
Орон сууцны доод талын хонгилыг ажлын байр болгон тохижуулж, нэлээд хэдэн халаагуурыг эгнүүлэн өржээ. Тэрбээр анх өөрийнхөө зуслангийн байшинд халаагуур хийж, хоёр жилийн хугацаанд туршилтын байдлаар хэрэглэсэн гэнэ. Халаагуурынхаа гадна талын кейс буюу гэрийг монгол төмрийн үйлдвэр болох “БЧГ” компанид захиалга өгч хийлгэдэг байна. Бусад түүхий эдээ Хятад улсаас захиалж авчирдаг аж. Энэ талаар түүнээс цөөн асуултад хариулт авлаа.
-Анх цахилгаан халаагуур хийх санааг хэрхэн гаргасан бэ?
-2012 онд Баянбууралд зуслангийн байшин барьсан. Тухайн үед тоосгоор пийшин өрсөн. Утаа тортог их гараад байхаар нь нураагаад нам даралтын зуух барьсан.Гэтэл ойр орчмын хүмүүс сонирхоод гэртээ хийлгэх санал тавьсан. Тэр үеэс л цахилгаан халаагуур хийх сэдэл төрсөн. Мэдээж судалгааны ажил маш чухал. Хятад болон бусад орноос оруулж ирдэг халаагуурыг үзэж, сонирхож, хэсэг хугацаанд судалсны үндсэн дээр туршилтаар хийж үзсэн. Өөрийнхөө гэрт хоёр жилийн хугацаанд тавьж үзэхэд өвөлдөө даарахгүй, цахилгааны төлбөр ч боломжийн гарч байсан. Халаагуурынхаа технологийг гаргасан. Хэрэглэгчдэд чанартай бүтээгдэхүүн нийлүүлэх зорилт тавьж ажиллаж байна.
-Таны бүтээсэн халаагуур импортоор оруулж ирдэг тень болон бусад бүтээгдэхүүнээс ялгарах давуу тал бий юү.Хятадаас оруулж ирдэг халаагуурууд сайн халдаггүй.Агаар хуурайшуулдаг гэх шүүмжлэл их гардаг?
-Олон давуу тал бий. Эрс тэс уур амьсгалтай оронд амьдардаг учир халаагуураа бүтээхдээ цаг агаарын нөхцөл байдалтай уялдуулсан.Бага тогоор дулаан өвөлжих боломжийг бүрдүүлж өгсөн. Хоолны орц найрлага тохирч байж амттай болдог шиг халаагуурын бүхий л зүйлийг нэгбүрчлэн өөрсдөө тааруулж, хянаж, туршилт хийсний үндсэн дээр иргэдэд худалдаалж байна. Нэг үгээр хэлэхэд бүх зүйл нь төгс зохицсон. Хийх тусам арга барилаа сайжруулдаг. Анх дан халаагуурын төмөр ашиглаж хийсэн бол одоо хоёр давхарлаж хийж байгаа. Ингэснээр хүйтний улиралд тэсвэртэй болсон.
-Халаагуураа хэдэн төгрөгөөр борлуулдаг вэ.Иргэдийн амьжиргааны түвшинтэй уялдуулж худалдах үнээ тогтоодог уу.Хэт өндөр үнэтэй бол худалдаж авах хүмүүсийн тоо буурна байх?
-Халаагуураа 250-400 мянган төгрөгөөр худалдаалж байна. Хоёр жилийн баталгаат хугацааг олгодог. Стандарт хэмжил зүйн газар болон холбогдох төрийн байгууллагуудад хамтарч ажиллах хүсэлт явуулсан.Одоогоор хариу ирээгүй байна.Эко ногоон зээлд хамруулах хүсэлт ч явуулсан байгаа.Халаагуурыг худалдаж авах чадваргүй хүмүүс байдаг. Тэднийг банкны зээлд хамруулаад халаагуураа лизингээр олгодог болчихвол олон давуу тал гарч ирнэ. Банкны хүү ч бага. Миний хувьд борлуулалт сайжрахын хэрээр үйлдвэрлэлээ өргөжүүлэх төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Монгол залуучууд хийж, бүтээж, үйлдвэрлэж чадаж байгаа зүйлийг гаднын орноос нэмүү өртөг шингээж оруулж ирэх шаардлагагүй.
-Танай халаагуурыг хэрэглэдэг хүмүүсийн олонх нь амины орон сууцанд амьдардаг айлууд байдаг уу?
-Агаарын бохирдлыг бууруулж эко орчинд амьдрах хүсэлтэй иргэн олон бий. Гэвч төрийн дэмжлэг тааруухан санагддаг. Тиймээс хэрэглэгчээ алдахгүйн тулд урамшууллын системийг нэвтрүүлж эхэлсэн. Амины орон сууцанд амьдардаг иргэд түлхүү суурилуулдаг. Гэрт амьдардаг хүмүүс ч тавиулна.Гэхдээ гэрт гэхээсээ илүү байшинд илүү тохиромжтой. Цаашид монгол гэрт зориулсан технологиор халаагуур бүтээх төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна.
-Тухайн байшингийн хэмжээнд тохируулж хэдэн ширхэг халаагуур суурилуулахаа тодорхой болгодог уу.Халаалт нь хэдэн хэм хүртэл халдаг вэ?
-Хоёр том хэмжээтэй халаагуур маань метр болон 50 см-ийн урттай. Энэ нь 14-16 ам метр талбайг халаах боломжтой.Жижиг хэмжээтэй халаагуур нь 6-8 ам метр талбайг халаана.Ачааны машин тогтсон тонн ачаагаа ачдаг шиг байшингийнхаа хэмжээнд тохируулж халаагуур суурилуулна гэсэн үг. 48 метр квадрат байшинтай айлд 3-4 ширхэг халаагуур суурилуулдаг. Дулаан алдагдал ихтэй айлд дөрвөн ширхгийг тавина. Халаагуур маань өөр дээрээ халуун мэдрэгчтэй. 70- 80 хэмд ажилладаг. 80 хэм хүрээд унтраад 70 хэмд асдаг тохиргоотой. Ингэснээр цахилгааны хэмнэлт давхар гардаг. Унтарсан үед цахилгаан хэрэглэхгүй.
-Өрөөний температур мэдрэгчийг урамшуулал болгож худалдан авагчдад бэлэглэдэг гэсэн.Халаагууртай айлууд халуунаа хянаад байх нөхцөл бүрдсэн гэсэн үг үү?
-Өрөөний температур мэдрэгч олон ач тустай.Учир нь, өрөө 20 хэмийн халуунтай байхад заавал 70-80 хэмийн халуун хүртэл ажиллуулах шаардлага байхгүй. Автоматаар унтраачихна. Хэрэглээндээ тохируулах худалдан авалт хийж байгаа хүмүүст харьцангуй олон янзын урамшуулал олгодог. Тухайлбал, гурван халаагуур худалдаж авсан тохиолдолд дахиж нэгийг бэлэглэнэ. Ингэснээр иргэд ч зардлаа хэмнэж, миний орлого ч давхар өснө.
-Үндэсний үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн тоо жилээс жилд өсөж байна.Гэхдээ шаардлагатай бүтээгдэхүүнээ гаднын улс руу захиж авчруулдаг.Танайх халаагуурт ордог бүхий л түүхий эдээ Хятадаас захиалж авдаг уу?
-Халаагуурын гадна талын гэр буюу кейсийг Монголын төмөр хийцийн үйлдвэрт захиалга өгч, хийлгээд дөрвөн жил болж байна. Бусад түүхий эдээ Хятадаас захиалж авдаг. Манай улс үйлдвэрлэгч орон биш учраас урдаас захиалж авахаас өөр ямар ч боломж байхгүй.
Биднийг ийн ярилцах зуур “Цахилгаан халаагуур сонирхож явна.Хоёр охинтой. Ажилдаа явчихаар өдөр нь галаа сайн түлж чадахгүй юм. Гал түлэх гэж ноцолдсоор байгаад даалгавраа ч тухтай хийхгүй юм” хэмээсээр 40 эргэм насны хос үйлдвэрт байх том жижиг хэмжээтэй халаагуурыг сонирхож, худалдан авч суурилуулах өдрөө товлов.
Тэд монгол залуучуудынхаа бүтээлд хөрөнгө оруулалт хийсэндээ сэтгэл хангалуун байлаа. Дэлхийд үнэлэгдэхүйц хэмжээнд бүтээл туурвиж яваа залуус олон бий.
Тэдний нэгэн эд эс болж яваа “Аз бүтэмж” компанийн хамт олон гурван жилийн хугацаанд 500 орчим халаагуурыг амины орон сууц болон орон нутагт байрлах цэргийн анги, амралтын газруудад суурилуулжээ.
Улаанбаатар хотод л гэхэд “Хилчин” спорт хорооны барилгын халаалтын асуудлыг шийдэж өгчээ. Энэ талаар тус байгууллагын ар тал хангалтын ахлах офицер Ү.Төрбилгүүнээс тодруулахад “Манай байгууллага жил гаруйн өмнө цахилгаан халаагуур тавиулсан. Өмнө нь бол уурын зуухандаа нүүрс түлж, байрнуудаа халаадаг байв.Хотын даргын захирамжийг хэрэгжүүлж, агаарын бохирдлыг бууруулах ажлын хүрээнд “Аз бүтэмж” компанийн цахилгаан халаагуурыг сонгосон. Одоогоор ямар нэгэн гэмтэл гараагүй.Аюулгүй байдлыг бүрэн хангасан.
Нүүрс түлдэг байхад сардаа 11-12 сая төгрөгийг түлшиндээ зарцуулж байлаа. Тогонд шилжүүлсний дараа нүүрс түлдэг байх үетэй харьцуулж судалгаа гаргасан. Өөрсдөө тухайн өдрийнхөө цаг агаарын байдлаас шалтгаалаад төхөөрөмжийнхөө хэмийг ихэсгэж, багасгана. Тэгэхээр цахилгааны төлбөр харилцан адилгүй гардаг. Нүүрс түлдэг байхад үнс их гарна.
Хог хаягдлын асуудлыг давхар шийдээд өгч байна гэсэн үг.Цахилгаан халаалт суурилуулснаар цэвэрхэн, тохь тухтай, дулаахан орчинд ажиллах боломжийг бүрдүүлж чадсан” гэлээ. Өөрийнхөө бүтээсэн халаагуурыг айл өрхөд суурилуулчихаад эргэх холбоотой ажиллаж цахилгааны тарифын хэлбэлзлийг тодруулдаг гэнэ. Тухайлбал, нэг ширхэг халаагуур суурилуулсан айл сардаа 40-45, дөрвийг тавиулсан нь 160 мянган төгрөгийн төлбөрийг тушаадаг байна. Үргэлж цахилгаанд залгаж хэрэглэдэг учир төлбөр өндөр гарах магадлалтай хэмээн учирлаж байсан юм.
С.ИЧИНХОРЛОО
Сэтгэгдэл (3)