Монгол Улсын 3,3 сая хүн амын 1,2 сая буюу хөдөлмөрийн насны иргэдийн тал хувь нь л ажил хөдөлмөр эрхэлдэг. 2012 онд 120 мянган орчим байсан аж ахуйн нэгжээс 2020 онд 87 мянга нь үлджээ. Үүнээс манай улсад одоогийн хэрэгжүүлж буй Хөдөлмөрийн тухай хуулийн зүйл, заалт хангалтгүй, хоцрогдсон нь харагдаж байна. Тиймээс Хөдөлмөрийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-аар хэлэлцэж эхэлсэн ба ажил олгогчид мэдээж дэвшилттэй тал бий. Мөн эргэж харах зүйл, заалт байна гэдгийг хуулийн төслийг боловсруулагчдад дуулгахыг хүслээ. Хөдөлмөрийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд 343 шинэ зүйл заалтыг нэмж, оруулснаас 119 нь ажлын байр бий болгогчдоыг үүрэгжүүлсэн бол зөвхөн ес нь ажилтныг үүрэгжүүлсэн байгаа нь нийгэмд таалагдахын төлөө хөдөлмөрийн харилцааны тэгш, шударга байх үндсэн зарчмыг орхигдуулж, хэт туйлширсан сөрөг үр дагавартай болохоор байна. 1999 онд баталсан Хөдөлмөрийн хуулиар зохицуулсан харилцааг дордуулалгүй, илт сайжруулсан, ажил олгогчид болон ажилтнуудыг зөрчилдөөн, тэмцэл, дарамтад улам оруулах биш харин эвлэлдэн нэгдэхэд уриалсан. Тэгш, шударга харилцааг дээдэлсэн, шинэ залуу үеэ ажил хөдөлмөрт төлөвшүүлсэн цаг хугацаатай уралдсан, эх оронч хөдөлмөр бүтээн байгуулалтыг дэмжсэн ард иргэдийнхээ амьдрал орлогыг эрс сайжруулахад чиглэсэн , бүх талд урам зориг өгсөн хууль болон шинэчлэх учиртай билээ. Гэтэл одоо хэлэлцэж буй хуулийн төслөөс харахад ААН, ажил олгогчид, ажиллагсдын хөдөлмөрийн харилцаанд бодит дүн шинжилгээ хийгээгүй, өнгөц хандсан нь туйлын байж боломгүй асуудал болжээ. Тухайлбал,
-Хуулийн төслийн 11.2.7, 12.2.8 дахь заалтад ажил олгогч болон ажилтан Эрүүл мэндийн болон Нийгмийн даатгалын шимтгэл албан журмаар даатгалын шимтгэл албан журмаар төлөх, эсхүл торгох, татвар оногдуулах тухай тусгажээ. Эдгээр татвар нь бусад хуулиар зохицуулдаг бөгөөд Эрүүл мэндийн болон нийгмийн даатгалын шимтгэлийг албан журмаар төлөх тухай бусад орны хөдөлмөрийн хуульд төдийлөн тусгадаггүй.
-Хуулийн төслийн 27.2-т Улирлын шинжтэй ажил байнга эрхэлдэг ажилтантай хугацаагүй хөдөлмөрийн гэрээ байгуулна гэж тусгажээ. Орчин цаг үе хэрэгжиж байгаа төслүүд нь харилцан адилгүй. Хөрөнгө оруулалт, санхүү, улс төр гээд ялангуяа дэлхий дахиныг хамарсан цар тахлаас шалтгаалсан урьдчилан тааварлах боломжгүй цаг хугацааны цавчаанд бүгдээрээ орж байхад огтхон ч нийцэхгүй санхүүгийн дарамтад оруулсан заалт болжээ. Ажлын байрыг төр, хувийн хэвшил, ААН-үүд бий болгож, бүх иргэнээ ажилтай орлоготой байлгахын төлөө зүтгэдэг. Улирлын чанартай ажлын харилцааг ААН-үүд болон ажиллагсад нь харилцан ойлголцож дотоод журмаараа зохицоод ирсэн. Ажилтан ажиллагсдадаа илт хохирооодог зарим нэг ААН, байгууллагуудын асуудлыг нийт ажлын байр бий болгогчдод хамааруулж, хуулийн бодлогогүй зохицуулалтыг оруулж болохгүй. Ажил зогссон үед цалин олгох боломжтой ААН-үүд манай улсад бараг байхгүй юм.
- 48 дүгээр зүйл. Хөдөлмөр эрхлэх харилцааг цуцалсны тэтгэмжийг нэмэгдүүлж, улмаар нэг сараас хагас жилийн цалинтай тэнцэх хэмжээний нөхөн олговрыг мэргэжил, ур чадвар нь албан тушаалдаа тэнцээгүй, сахилгын арга хэмжээ удаа дараа авсан.. гэх мэт ажилтанд харин бүр урамшуулж байгаа мэтээр тэтгэмжийг тав дахин нэмэгдүүлсэн заалт оржээ. Одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж буй Хөдөлмөрийн хуульд энэ төрлийн маргааныг практикт шүүх ихэнхдээ ажилтны талд шийдвэрлэдэг бичигдээгүй хуультай болсон байсныг ашиглаж, далимдуулдаг ажиллагсад цөөнгүй байдаг. Нэг ёсондоо ажил олгогчид шударга бусаар ханддаг байсан юм. Үүнд, ААН-үүдз гомдолтой байдаг. Гэтэл энэ харилцааг Хөдөлмөрийн хуулиар засч сайжруулах бус харин улам дордуулсан байна.
-71 дүгээр зүйл. Нийтээр амрах баярын өдөр. Нийтээр амрах нь баярын өдрүүд нь амралтын өдөр таарвал дараагийн ажлын өдөр нөхөн амруулна гэж тусгажээ. Маш товчхон хэлэхэд, монголчуудад амралт, зугаа цэнгэл ихэдсэн болохоос багадаагүй. Жилийн 365 хоногийн 234 өдөр л ажиллаж, үлдсэн 131 хоног амарч байна. үүнд бусад тэмдэглэлт өдрүүд нэмэгдэнэ. Мөн ээлжийн амралт дундажаар 21 хоног амардаг. Ингээд бүтэн жилийн бүтээмжийнхээ тэн хагасыг ийнхүү амарч, ажиллахгүй өнгөрөөдөг билээ.
-114 дүгээр зүйлд Сахилгын шийтгэлийн арга хэмжээг нээлттэй, хаалттай хоёр удаа сануулж, улмаар ажлаас чөлөөлөхөөр зохицуулжээ. Ер нь ААН-үүд ажилтнуудаа халаад солиод байх сонирхол огт байдаггүй. 20 хүртэлх хувиар торгох санхүүгийн арга хэмжээ нь нэг талаас тухай ажилтныг ажлаас чөлөөлөхөөс хамгаалж, нөгөө талаас ажилтан алдаагаа богино хугацаанд засах шууд нөлөө болж өгдөг байсан. Шинэчилсэн заалт нь аль аль харилцаанд сөрөг үр нөлөө дагуулахаар байна.
Монгол Улсын Үндсэн хуулиас дутуугүй ач холбогдолтой Хөдөлмөрийн хуулиа нийгэмд талцал, зөрчил дарамт маргаан хөдөлмөрийн зах зээлийг бий болгох муу уршиг дагуулсан хууль болгохгүйн төлөө долоо хэмжиж, нэг огтлохын ухаанаар дахин нийгмийг хамарсан судалгаа, дүн шинжилгээ хийж, хөдөлмөрийн харилцааны эрх үүргийг шударгаар, тэнцвэртэй хадгалж, сайжруулсан дэвшилтэт хууль гаргах хэрэгцээ шаардлагатай байна.
У.Тэргэл
Сэтгэгдэл (3)