Ховд аймгийн Засаг даргын Тамгийн газрын зөвлөх Н.Дэлэгням “Комсомольская правда Барнаул” гэдэг радиод ярилцлага өгчээ. Тэрээр Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагын залуучуудын олон улсын чуулганд ирэхдээ тус радион “Студийн зочин” буланд оролцсон юм байна.
    Ховд аймгийн Засаг даргын Тамгийн газрын зөвлөх Д.Нямаа “Комсомольская правда Барнаул” гэдэг радиод ярилцлага өгчээ. Тэрээр Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагын залуучуудын олон улсын чуулганд ирэхдээ тус радион “Студийн зочин” буланд оролцсон юм байна. Тус ажиллагааны байгууллагын гишүүн орнуудын залуучуудын чуулганаас авахуулаад орос бахиалны хэрэгцээний тухай хүртэлх өргөн сэдвээр ярилцсан байна. Барнаул гэдэг бол ОХУ-ын Алтайн хязгаарын нийслэл юм. Ингээд түүний ярилцлагыг орчуулан хүргэж байна.

-Та манай Алтайн хязгаарт хэр их ирдэг вэ?

-Ажлын шугамаар бараг сар бүр Барнаулд ирдэг.

-Та Оросоор мөн сүрхий ярих юм аа?

-Би Зөвлөлт холбоот улсад Эрхүүгийн Улсын багшийн дээд сургуульд суралцаж төгссөн. Хожим Томсок хотод багшийн эрдмийн зэрэг хамгаалсан. Хэл судлалын ухааны дэд эрдэмтэн.

-Та Орос, Монголоос өөр ямар хэл мэдэх вэ?

-Бага зэрэг хятад, англиар ярина шүү.

-Таныг Шанхайн хамтын ажиллагаа байгууллагын залуучуудын чуулганд оролцохоор ирсэн гэж ойлгож байгаа. Таны энд орох болсон шалтгаан?

-Би хоёр зорилготой ирсэн. Нэгдүгээрт, хамт ирсэн залуучуудаа Барнаул хүртэл гаргаж өгөх, Хоёрдугаарт, уг чуулганд оролцох манай төлөөлөгч нар визээ бүрдүүлж байгаа. Энэ сарын сүүлээр ирнэ. Тэднийг би энд тосож авах юм. Хил орчмын хамтын ажиллагааны тухай Ховд аймгийн жишээн дээр илтгэх тавих ёстой. Манай төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүн залуухан бизнесмэнүүд ирж байгаа. Хэдийгээр тэд нас залуу ч байгуулсан компаниуд нь хөл дээрээ бат зогссон хүмүүс. Тэгээд энэ чуулга уулзалтад оролцсон залуус бусдын туршлагаас судалж, түншүүдээ олж, Хятад, Оросын амжилттай бизнесмэнүүдийн лекц яриаг сонсоосой гэж хүсч байна.

-Зөвлөлтийн үед бид тэр тусмаа социалист орнуудын тухай маш их мэдээлэлтэй байдаг байсан. Зөвлөлт холбоот улс задран унасны дараа Монгол ч юмуу Европт хэрхэн амьдарч байгаа тухай гудамжнаас сонин аваад мэдэх боломжгүй болсон. Би саяхан интернэтээс уншлаа. Өнгөрсөн жил Монголын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт 17 хувьд хүрчээ. Хятадын нэг мэдээллийн агентлаг энэ тухай бичсэн байсан. Бараг л дэлхийн хамгийн өндөр эдийн засгийн үзүүлэлт биш үү. Танай эдийн засаг яагаад ингэж өсөөд байна?

-Манайд уул уурхайн салбар эрчимтэй хөгжиж байна. Энэ бол манай улсын стратегийн салбар юм. Эдийн засгийн энэ өндөр хурдтай өсөлтийн шалтгаан нь ч гэсэн энэ юм. Нэлээн олон жилийн өмнө нээгдсэн орд газрууд байна. Дөнгөж саяхнаас ашиглаж эхэлж байгаа орд газрууд ч байна. Нүүрс ер нь голлож байна. Нүүрсний нэлээд хэсэг нь экспортод гарч, тодорхой хэсэг нь манай улсын дотоод хэрэгцээнд ашиглагдаж байна.

-Монгол хоёр улстай хиллэдэг. Хятад, Орос хоёрын алинд нь илүү гадаад харилцаагаа тулгуурлаж байна вэ?

-Би улс төрч биш, эдийн засагч биш. Их л хэцүү асуулт байна. гэхдээ миний бодлоор эн тэнцүү үзэж байгаа. Гэхдээ хуучны Зөвлөлт холбоот улс өнөөгийн Орос улстай арай илүү харилцаатай байдаг болов уу? Оросын өргөн хэрэглээний бараанд манай Монголчууд дассан. Одоо ч хэрэгцээ өндөр байдаг. Учир нь Оросын бараа илүү чанартай, эдэлгээтэй гэж манайхан үздэг. Ер нь хамтарсан үйлдвэр юм уу, худалдааны компани байгуулсан бол бас л сонин, хэрэгтэй байж болох юм. Есдүгээр сард Алтайн хязгаарын ойн баярт бид ирж оролцсон. Энэ айлчлалын хүрээнд Бобровын модны үйлдвэрээр зочиллоо. Тэгээд Финланд, Шведийн технологиор хийж байгаа танайхны модон байшин бол бидний сонирхлыг асар их татсан. Тиймээс Орос маягийн модон байшингийн бичил хотхон юмуу эсвэл гудамж байгуулж өгөөч гэдэг хүсэлтийг захидал болгож хүртэл бид бичсэн дээ.

-Харин манай Орост лангуу бүрт Хятадын бараа маш их байдаг. Гэтэл хил залгаа Монголын бараа ерөөсөө харагдахгүй. Ер нь Оросын бараа гэж Монголд байна уу?

-Толгойд шууд л хүнсний бүтээгдэхүүн орж ирж байх юм. Чихэр, жигнэмэг, гурил, өтгөрүүлсэн сүү буюу молоко, гоймон зэрэг Оросын бараа бий бий. Дээр үед маш сайн чанарын малчдад зориулсан бараа байдаг байлаа. Жишээ нь хороом болон ялу бахиал гуталнууд.

-Нээрээ Монгол чинь мал аж ахуйн орон шүү дээ. Дотоодын махны хэрэглээ тийм өндөр биш байх. Махаа монголчууд хааш нь яаж экспортлож байна вэ?

-Өө манайд мах маш их үнэтэй. Үхрийн мах нэг килограмм нь рубль руу шилжүүлж үзвэл 200 рубль болж байна. Экспортын хувьд жишээ нь 2009 онд зуд болсон. Зудын улмаас мал сүрэг ихээр хоргодсон. Амьдаар нь гэвэл 3000 адууг гаргаж байсан. Онгоцоор Арабын Эмират руу хонь гаргадаг.

-Танай аймагт дундаж цалин ямар байна?

-300-400 доллар.

-Хөөх бараг л манайхтай адил юм байна. Ингэхэд та хаана амрах дуртай вэ?

-Өө бид эцэг эхийнхээ амьдарч байсан хөдөө нутгаар амарч аялах дуртай. Гэхдээ сүүлийн үед монголчууд хилийн чанадад амралтаа өнгөрөөх нь ихэсч байна.

-Монголчууд нүүдэлчин ард түмэн. Хүмүүс нь байнга сууж, нүүж байдаг. Харин хүүхдүүд нь хаана яаж, суралцдаг юм бол оо. Миний мэдэхээр хүүхдээ сургуульд сургаад давхар байрлуулж болдог дотуур байрнууд байсан байх?

-Хөдөө орон нутагт энэ уламжлал хэвээр байгаа. Хөдөөний сургуулиудын дэргэд дотуур байрууд бий. Гэхдээ тэнд хүүхдүүд маш бага. Малчид одоо гайгүй орлоготой, мөнгөтэй, боломжтой болчихсон учраас төв суурин газарт байшин худалдаж аваад юм уу бариад хүүхдүүдээ тэнд суулгах боломжтой болчихсон шүү дээ.

-Шанхайн хамтын ажиллагаа чуулган руу эргэж асууя. Монголоос ирж байгаа төлөөлөгчид хэдэн хүний бүрэлдэхүүнтэй вэ?

-Зөвхөн манай аймгаас зургаан хүн ирнэ. Мэдээж бусад аймгаас ирэх байх.