Уул уурхайн баялаг манай орныг сүүлийн жилүүдэд олон улсын анхаарлын төвд авчирсан. Дэлхийн томоохон мэдээллийн агентлагуудын нэг “Ройтерс”-т харъяалагддаг “Globalpost” сайт Монголын улс төрд тулгамдаж буй гурван эрсдлийг нэрлэжээ. Нийтлэлийг тоймлон хүргэе.

    Монголын шинэ Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягын Засгийн газар 2013 оныг уул уурхайн салбарт анхаарлаа хандуулан, санаа зовнин эхлүүлж байна. Учир нь “Таван толгой”-н төсөл санхүүгийн асуудалтай тулгарч, анх төлөвлөж байсны дагуу ажиллаж чадахгүй болсон тухайгаа энэ сард мэдэгдсэн. Энэхүү хямрал нь 2012 онд сонгогдсон үндсэрхэг үзэлтэй гишүүдтэй ч холбоотой байж магадгүй юм. Ямартай ч уул уурхайн асуудлаас болж Монголын улс төрд учирч болох гурван түлхүүр асуудлыг нэрлэе.

    Хөрөнгө оруулалтын бодлого. Монголын уул уурхайн цөөн төсөл л хэрэгжих журмаараа хэрэгжиж байна. “Эрдэнэс таван толгой” л гэхэд гурван тэрбум долларын хувьцааг худалдаанд гаргах төлөвлөгөөгөө хойшлуулсан. Мөн санхүүгийн асуудлаас болж хөрөнгө оруулагч “Чалко” компаний гэрээг дахин авч үзэхийг хүссэнээс тус гэрээ хойшлогдож, энэ сарын сүүлээр “Чалко” Монголын талыг тохироогоо зөрчвөл хууль зүйн хариуцлага тооцохоо мэдэгдсэн юм. Гадаадын хөрөнгө оруулагчтайгаа гэрээгээ шинэчлэхийг хүссэн Монголын ганц компани “Таван Толгой” биш нь муу үзүүлэлт юм.

    Тавдугаар сарын дундуур Монголын Засгийн газар гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хязгаарласан хууль баталсан. Энэхүү хуулиар гадаадын хөрөнгө оруулагч компани их хэмжээний хөрөнгө оруулсан ч тухайн компанис хамгийн дээд тал нь 49 хувийг эзэмшинэ гэж заасан нь олон ч мундаг хөрөнгө оруулагчдыг үргээсэн дээ.
 
    Шинэ Засгийн газрын гадаадын хөрөнгө оруулагчидтай харилцах нөхцөл боломжийг сул бүрдүүлж, уул уурхайн үндсэрхэг үзэл хууль болон батлагдаж байгаа нь маш том эрсдэл юм.

    Баялагийн хараал. Дэлхийн банкны тайлангаас үзвэл Монголын Эдийн засаг 2012 оны эхний гурван сард 16,7 хувиар өссөн. Энэ нь Монголыг их гүрэн Хятадаас ч илүү буюу Азид эдийн засаг нь хамгийн хурдтай өсч буй орон болгож байгаа юм. Дэлхйин банк энэхүү өсөлт 2013 онд 16,2 хувь байх болно гэж дүгнэсэн байна. Гэсэн хэдий ч монголд эдийн засаг нь хөгжихийн хэрээр “герман өвчин” буюу инфляци өсөх явдал олширох болсон.

    Засгийн газар үнийн хөөрөгдлөөс сэргийлэх бодлого явуулахыг, уул уурхайн салбарыг дэд бүтцийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулах хэмжээнд хөгжүүлэхийг хичээж байна.

    Гэхдээ энэ бүх үйл явц, бодлого төлөвлөлт “Таван толгой”, “Оюу толгой” төслүүдээс орж ирсэн мөнгийг олон  нийтэд тараах ёстой гэсэн “дарамт” дор явагдаж байга нь асуудал юм.

    Хөршийн харилцаа. Монголын 2,7 сая иргэн Хятад болон ОХУ гэсэн хоёр том хөршөө өөрийн улсад хэт нөлөөтэй болох вий гэхээс үргэлж эмээж, ажиглаж байдаг. Энэ нь эдгээр хөршүүдийн хөрөнгө оруулалтад бөглөөс болж буй бодлогоос харагддаг.

    Гэсэн хэдий ч Хятад Монголын эдийн засгийг аль хэдийн атгачихсан байна. 2011 оны эхний хагас жилд л гэхэд урд хөрш нь Монголын нийт экспортын 90 хувийг худалдан авч байсан.

    Монгол БНХАУ, ОХУ-тай шатахуун, цахилгаан цаашлаад уул уурхай гээд олон томоохон салбарт хараат байдаг. ОХУ нийлүүлэлтийн цоргоо хааж эхлэхээ монголд мэдэгдсэн бол БНХАУ төмөр замын асуудлаар бас л чангалж байна. Монгол хилийн чанадад нүүрсээ хүргэх өөрийн төмөр замын сүлжээг барихыг эрмэлзэж байна.

Ийм бодлого явууллаа гээд Монгол Орос, Хятадаас илүү бие даасан байна гэж үү? Харин ч эсрэг хариу ирнэ.

Хятадыг нүүрс болон уул уурхайн эрдэсийн бусад салбарт хязгаарласаар л байх гэж үү? Тэд ч бас хариу барина.

Монголын Засгийн газар үндэсэрхэг үзлээ гадаадын хөрөнгө оруулагчдад харуулсаар л байх уу? Ямар ч ашиг гарахгүй.