МАН-аас Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигч Б.Бат-Эрдэнийн англи хэлний багш, дотных нь найз Э.Тэмүүжинтэй ярилцлаа. Тэрээр нэгэн ярилцлагадаа “Би англи хэлийг бие дааж сурсан. Манай Олимпийн хорооныхон их тусалдаг байлаа. Бас миний найз Тэмүүжин их тусалсан, тэр бол миний англи хэлний багш гэж хэлж болохоор хүн дээ” гэж хэлсэн байдаг.

-Та эхлээд өөрийгөө танилцуулахгүй юу?
-Би Улаанбаатарын уугуул. 23 дугаар дунд сургууль төгссөн. ОХУ-д дээд сургууль төгсч, дараа нь Англид мастер хамгаалсан. Одоо хувиараа зөвлөгөө өгдөг компани эрхэлдэг.

-Аваргатай анх хэдийд танилцсан бэ?
-Ер нь бид спортоор дамжиж танилцсан хүмүүс л дээ. Анх 1994 онд танилцсан. Тэгэхдээ нутаг ус, үндэсний бөхийн алдартай аварга гэдгээр нь биш Монголын жүдо бөхийн холбооны шугамаар танилцаж байлаа. Намайг 1994 онд ХОТШ банкинд ажилд орох үед Бат-Эрдэнэ аварга энэ банкны спорт зааланд бэлтгэл хийдэг байсан юм. Зав чөлөөгөөр нь бид цугтаа сагс, волейбол тоглодог байлаа.

   ХОТШ банк тухайн үедээ шатар, бөхийн гээд хэд хэдэн клубтэй байсан. Клубуудын үйл ажиллагааг аварга дэмждэг, сургалтыг нь зохион байгуулдаг, багш нарыг нь олж өгдөг гээд ажилд нь нэлээд идэвхтэй оролцдог байсан юм. Түүнээс гадна миний аав Эрдэнэ самбо бөхийг Монголд үүсгэн байгуулагчдын нэг. Аварга маань өөрөө самбо барилддаг. Тэр утгаараа бас дотноссон. 1998 онд аварга маань Жүдо бөхийн холбооны ерөнхийлөгч, би Удирдах зөвлөлийн гишүүн болсон. Аварга нэг талаас холбооныхоо удирдах ажлыг хийж, нөгөө талаас багаа төлөөлөн барилддаг байлаа. Би багийнхандаа шаардлагатай үед орчуулга хийх зэргээр зохион байгуулалтын ажилд оролцдог байсан.

-Та аваргад англи хэл заахдаа ямар арга ашигладаг байв?
-Намайг арай ч багш нь гэж хэлж болохгүй байх аа. Олон жил спортоор хичээллэсэн учраас гадаадын тамирчид, дасгалжуулагч, шүүгчидтэй аварга маань англиар төвөггүй ойлголцдог. Бас оросоор ч ярина. Англи хэл сурахын тулд тодорхой хэмжээнд академик сургалтаар явж байсан үе аваргад бий. Суурь ч байсан. Гэхдээ хажуугаас нь харахад бага зэрэг засч залруулах зүйл байлгүй яахав. Түүн дээр нь би хажуугаас нь зөвлөдөг болсон. Хэлний нэг онцлог байдаг. Давтахгүй, хэрэглэхгүй бол хэл амархан мартагддаг. Монголчуудын сургалтынх нь онцлог байдаг юм уу, хэлний суурь сайтай.

Амархан сурдаг. Гэтэл уншиж ойлгохдоо сайн мөртлөө ярьж чаддаггүй дутагдал монголчуудад нийтлэг байдаг. Үүнийг битүү хэлтэй гэж ярьдаг шүү дээ. Аваргад маань ч ийм дутагдал байсан. Тэгээд ажлын шаардлагаар хүссэн хүсээгүй англи хэл хэрэглэх шаардлагатай болж байгаа юм. Тийм учраас аварга маань хүссэний дагуу авиа зүй, дүрэм дээр нарийвчлан үзье гэж бид хоёр тохирсон.

Тэмцээн уралдааны дундуур ч хамаагүй хоёулаа үгийн дуудлага зэргийг залруулдаг байсан. Энэ явцад хэл сурахад аваргад хэд хэдэн онцлог байсан. Англи хэл их олон цагтай. Тэдгээрийг онгоцонд ч юм уу, ажлынхаа дундуур, зав чөлөөгөөр нь хоёр, гурав хэлэхэд л аварга шууд тогтоодог. Хэд хоногийн дараа уулзалт дээр ярьж байхыг сонсоход яг дүрмээрээ хэлдэг байсан. Хоёрдугаарт, аварга их шударга хүн шүү дээ. Хэтэрхий олон үйл үг орсон, нуршуу үг хэллэг хэрэглэмээргүй байна. Гол санаагаа оруулсан өгүүлбэр дээр ажиллах нь зөв гэж надад хэлсэн. Сүүлд нь анзаараад байхад аварга олон төрлийн үг хэрэглэдэггүй ч гэсэн хэрэглэж байгаа үг нь маш оновчтой байдаг. Энэ нь англи хэлэнд төдийгүй орос хэлэн дээр ч анзаарагдсан. Зарим үед толгойд оромгүй ховор үг хэрэглэдэг. Ялангуяа спорт, спортын анагаахын чиглэлийн үг хэллэгийн их ховор үгнүүд хэрэглэж ярьдаг. Энэ нь аварга өөрөө орос хэл дээрх номыг нэлээд их уншдагтай холбоотой болов уу.

-Угаасаа олон улсын тэмцээнүүд голдуу англи хэл дээр болдог. Тэгэхээр хэлний хэрэгцээ их байна биз?
-Тэгэлгүй яахав. Олон улсын жүдо бөхийн холбооны үйл ажиллагаа нь англи, франц, орос хэл дээр явагддаг дүрэмтэй. Тиймээс жүдогийнхны албаны болон энгийн харилцаа ч англи хэлээр явдаг. 2000 онд аварга маань Зүүн Азийн жүдо бөхийн дэд ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон юм. Тэр үеэс аварга маань хүмүүстэй нэлээд чөлөөтэй ярьдаг, англи хэл дээрх материалыг уншиж, боловсруулдаг болсон.

-Өрсөлдөгчид нь түүнийг англи хэлний мэдлэггүй хэмээн сул тал болгох гэж оролдож байна. Тэгвэл Та аваргын англи хэлний мэдлэгийн төвшинг улсын Ерөнхийлөгч байх хүнд тавигдах шаардлага хангана гэж үздэг үү?
-Монгол Улсын төрийн хэл бол монгол хэл учраас төрийн тэргүүн хаана ч эх хэлээрээ ярих учиртай. Тийм учраас төрийн тэргүүн бол эх хэл, эх түүх, соёл, уламжлалаа сайн мэддэг байх ёстой гэж боддог. Харин гадаад хэл бол миний хувийн бодлоор хувь хүний ерөнхий соёлын төвшин. Орчин үед ганц Ерөнхийлөгч гэлгүй, хүн бүр гарцаагүй 1-2 хэл мэдэх шаардлагатай. Аваргын англи, орос хэлний мэдлэгт эргэлзэх хэрэггүй. Бид дотооддоо аваргаа хэлтэй, хэлгүй гэж маргах нь зохимжгүй юм. Түүнийг англи, оросоор ярьдагийг гаднынхан, спортын найз нөхөд нь мэднэ. Аварга өөрөө гадаадын олон тамирчинтай найз нөхдийн холбоотой. Тэдэнтэйгээ үргэлж орчуулагчаар дамжуулж харилцана гэж байхгүй шүү дээ. Ер нь англи, орос хэлтэй хүмүүс аваргатай хоёр үг солиход л “Энэ хүн чөлөөтэй харилцах хэмжээний хэлний мэдлэгтэй юм байна” гэдэг нь мэдрэгдэнэ дээ.