
-Гэмт хэргийн тухай хууль өргөн барьсан. Үүнд ямар зүйлсийг тусгаж өгсөн бэ?
-Өнгөрсөн жилийн хугацаанд гурван том шинэтгэлийг түлхэж байгаа. Нэгдүгээрт , хууль сахиулах байгууллагын шинэтгэл буюу цагдаагийн байгууллагын шинэтгэлийн бид нэлээн хүчтэй явуулж байна. Хоёрдугаарт, шударга ёсыг бэхжүүлэх, хамгаалах тогтолцооны шинэтгэл гэдгээр эрүүгийн хууль яаж өөрчлөгдөх гэж байгаа юм. Эрүүгийн байцаан шийтгэх хууль, мөн хүмүүсийг хорьж цагдаж эрхэнд нь халддаг энэ бүдүүлэг аргуудаас хэзээ салах вэ гэх мэт асуултанд хариулсан шинэтгэл хийж байна. Гуравдугаар, маш том дэд бүтцийн шинэтгэл явагдаж байгаа.
-Сүүлийн үед цагдаатай холбоотой хэл ам их гарч байгаа. Тэгвэл цагдаагийн байгууллага хэрхэн яаж шинэчлэгдэж байгаа вэ?
-Энэ шинэтгэл эхлэхээс өмнө цагдаа гэж хэн байсан бэ гэдгийг хүн бүр өөр өөрийнхөө тайлбарлаж, янз бүрээр ойлгодог байсан. Тиймээс бид саяхан иргэдээс энэ талаар асууж үзлээ. Харин иргэд “цагдаа гэдэг чинь даргыгаа хамгаалдаг хүмүүс, хүнд сурталтай, бидэнд үйлчилдэггүй, цагдаа нарт 1990 оноос хойг огт шинэтгэл хийгдээгүй, шинэтгэл бүү хэл хувьсгал хийвэл таарна” гэх мэтээр ярьж байна. Тиймээс цагдаагийн байгууллагын шинэчлэлт гэдэг иргэдийн хувьд маш том хүлээлт байгаа. Нөгөө талаар цагдаагийн байгууллагынхан өөрсдөө ч шинэчлэлийг хүлээж байгаа юм билээ.
Цагдаагийн байгууллага гэдэг хүчирхийлэл, цэрэгжсэн байгууллага байх юм уу?. Эсвэл хууль сахиулдаг, иргэншсэн байгууллага байх ёстой юм уу? гэдэг хоёр асуулт бидэнд тавигдаад байна. Одоо бол цагдаа цол хэргэмийн газрын төлөө явдаг, даргад үйлчилдэг байгаа. Харин шинэчлэлт хийснээр хүмүүсийг хамгаалдаг, иргэдэд үйлчилдэг, иргэшсэн зохион байгуулалтай скемрүү оруулж өгсөн.
-Гэмт хэргийн хуулийн онцлог?
-Хуулийн этгээдэд хариуцлага хүлээлгэнэ. Өмнө нь бол бид хуулийн этгээдэд хариуцлага хүлээлгэж чаддаггүй байсан учраас уул уурхайн компаниуд хэргээс амархан мултарчихдаг байсан. Тэд хуулийн этгээдрүү заачихаад хариуцлагаас зугтаачихдаг байсан. Одоо бол тэгэх боломжгүй болж байна.
Мөн хороо бүрээс иргэдийн төлөөлөгч нар сонгож хорооныхоо цагдаа нарт хяналт тавьдаг болно. Манай хороонд та нар хэрхэн хяналт тавьж байна гэдгийг хянадаг болно. Гудамжаар эргүүл хийх ёстой хүмүүс хаа нэг газар дулаацаад хоол идээд суучихав уу, эсвэл эргүүлээ хийгээд явж байна уу гэдгийг иргэд өөрсдөө хянах болно. Тэгэхээр иргэнд хүрдэг үйлчилгээ сайжраад, доголдолгүй болж эхэлж байгаа.
-Өнөөдөр өргөн барих гэж байгаа Гэмт хэргийн хуульд авлига албан тушаалын гэмт хэргийг заалтыг хэрхэн тусгаж байгаа вэ?
-Гэмт хэргийн тухай хуулинд авлигтай холбоотой асуудал зарчмын асуудалд өөрчлөлт орж байгаа. Авлига өгсөн этгээд нь хууль ёсоор авсан үйлчилгээг нь хэвээр үлдээгээд авлига авсан асуудал нь хариуцлагагатай болж байгаа. Өөрөөр хэлбэл авлига өгснийг нь чөлөөлж авсаныг нь шийтгэнэ.
-Мөрдөх албаны тухай хуулийг УИХ хэлэлцэж байгаа. Тэгвэл энэ хууль батлагдаж Мөрдөх алба байгуулагдвал өөрсдийн булхай илчлэгдэнэ гэсэн айдастай гишүүд цөөнгүй л байгаа байх даа?
-Мөнгө угаах болон улс төрд нөлөөтэй этгээдүүдийн хэргийг шалгадаг эрх мэдэл мөрдөн албан дээр ирнэ. Тиймээс зарим хүмүүсийн хувьд болгоомжлол байна. Энэ байгууллага бий болчихвол нуугдмал гэмт хэргүүдийн илрэлт сайжраад эхлэх нь. Илрэлт сайжраад ирэхээр өөрийнх нь хувийн нууцтай холбоотой асуудлууд хөндөгдөх магадлалтай учир болгоомжилж байгаа зүйл байхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ УИХ батлах байх гэж найдаж байна.
-Томоохон хэргүүд шалгагдаж байгаад хэрэгсэхгүй болгогдох тохиолдол их гардаг. Тухайлбал, Орхон голын хэрэг байна. Мөн сүүлийн үед Зайсан сөхөгдөх боллоо. Энэ бүхэн хэрэгсэхгүй болдог?
-Экологийн эсрэг гэмт хэрэгтэй холбоотой зүйл бол яг мөрдөх албаны шалгах хэрэг. Тэгэхээр манай байгаль орчны эсрэг гэмт хэрэг шалгадаг хүний нөөцийн арга барил бүгд хоцрогдсон. Нотолж байгаа арга барил нь хүртэл шүүхийн өндөр шаардлагыг давж чадахгүй байгаа. Тэгэхээр энэ мөрдөн албыг байгуулахаар лабортариудыг хүртэл сайжруулна гэсэн үг. Үнэхээр энэ уурхайгаас болоод тухайн гол экологийн сүйрэл болох хэмжээний хохирол учирсан юм уу үгүй гэдгийг нотлох лабортаритай болчих юм бол шүүхийг давах юм. Одоо тэр лабортари байхгүй учир шүүхээс экологийн сүйрлээ яаж хэмжсийн гэсэн ганц л асуудлыг тавьж байгаа. Гэтэл цаана нь хэмжих зүйл байхгүй. Тэгэхээр мөрдөх албыг байгуулна гэдэг дэд бүтцийг сайжруулж байгаа хэрэг.
-Цагдаагийн байгууллагад харьяалагддаг чуулга, бөх зэргийг болиулна гэж байсан. Энэ талаар?
-Нэг цагдаа хоёр гудамжийг хянах бололцоотой байсан бол нэг орон тоог нь бөх болгочихоор нөгөө цагдаа дөрвөн гудамжийг хянах үүрэгтэй болно. Тэрнээсээ болоод цагдаа нар ачааллаа дийлэхгүй их бухимдалтай явдаг. Иргэд цагдаад дуудлага өгөхөд хурдан хугацаанд цагдаа тухайн хүнд үйлчилж байна уу гэдэг чухал болохоос дарга нь тэнд хэдэн заан, начин, арслан тэжээдэг нь сонин биш. 15 жил шударга ажилласан цагдаа гэр хороололд амьдарч байгаа. Гэтэл гурван жил даргын хажууд бөх гэж дагаж явсан хүн гурван өрөө байраар шагнуулсан байдаг. Энэ бол шударга ёс биш.
-Тэгэхээр энэ хүмүүс ажилгүй болно гэсэн үг үү?
-Үгүй. Тэд бусад цагдаа нарынхаа адил эргүүлд гарах ёстой. Эргүүлд гармааргүй байвал тухайн хүн өөрөө дуртай ажлаа хийгээд яваг.
-Монгол Улсад ер нь ямар гэмт хэрэг давамгайлж байна вэ?
-93 хувь ил үйлдэгддэг, ахуйн шинжтэй, хохирогч болоод хохирол нь тодорхой байж байдаг гэмт хэрэг. Долоон хувь нь хохирогч хохирол нь тодорхой бус, түгээмэл гардаггүй хэрнээ аюултай, ихэнхдээ далд үйлдэгддэг хэргүүд байдаг. Зохион байгуулалттай гэмт үйлдэл.
-Өршөөлийн хуулиар суллагдсан хүмүүсийг нийгэмшүүлэх тал дээр хэр ажиллаж байна?
-Өршөөлийн хууль гаргах эсэхийг эцэслэн шийдээгүй байгаа. Ял эдлүүлэх хуультай холбоотойгоор шүүхийн шийдвэрийг байгууллагад шинэтгэл хийхээр төлөвлөж байна. Иргэний маргааныг шийдвэрлэсний дараа шүүхээр шийдүүлэх нь тусдаа. Мөн ял эдлүүлэх тусдаа. Ял эдлүүлэхтэй холбоотой иргэнийг нийгэмшүүлэх асуудал нэлээд хөндөгдөнө. Үнэхээр манайд ял эдэлж байгаа хүмүүсийг нийгэмшүүлэх асуудал учир дутагдалтай байгаа. Энийг хийхийн тулд мөнгө хэрэгтэй. Манай салбарт одоохондоо мөнгө хуваарилж өгөхгүй байгаа учир бид бас бүрэн төгс хийж чадна гэдэгт эргэлзэж байгаа. Гэхдээ бид шоронд орсон хүн шинээр гэмт хэрэг сураад гардаг биш харин нийгэмшээд гардаг тогтолцоог бий болгоно.
-Цагдаагийн албан хаагчийн зэрэг цолыг хураах асуудал сөхөгдсөн. Энэ талаар?
-Манай шинэтгэлийн хуульд энэ асуудал нэлээн том зорилт болж байгаа. Хэр зэрэг өндөр цолтой хүн гудамжинд гарч иргэнтэй уулзана төдийн чинээ дээрэнгүй зэрлэг балмад байдаг. Учир нь цол авахаахаа би тушаадаг миний доор цэргүүд байдаг гэсэн ухамсараар бүх зүйлд ханддаг. Цол бага байх тусмаа иргэнтэй зөөлөн харьцдаг. Тэгэхээр цол гэдэг чин иргэнд зориулагдсан зүйл үү, хэн нэгэн хүн өөрийгөө дарга гэж харагдуулахад зориулагдсан зүйл байна уу гэдгийг харах ёстой. Ер нь л мөрдөс , цол гэдэг хууль цагдаагийнханд таарахгүй зүйл. Монгол Улс анх цагдаагийн байгууллага байгуулагдаад 30-иад оны үед дэслэг хурандаа гэдэг цолийг хэрэглэдэггүй энхжүүлэг, төвхнүүлэгч гэх мэт тэс өөр цол хэрэглэдэг байсан. Бусад улс оронд цэргийн цол хууль сахуилагчдаа хэрэглэхгүй байгаагийн гол шалтгаан ердөө л энэ.
-Эрүүгийн цагдаа, иргэний цагдаа гэж тусдаа байх ёстой юм шиг. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байдаг вэ?
-Цагдаа дотроо гэмт хэрэгтэй тэмцэх, хэв журам сахиулах гэж хоёр хуваагдаж байгаа.
-Замын цагдаагийн газрыг татан буулгах ШУМ тараад байна. Энэ талаар?
-МУ-ын замын цагдаагийн газар байна. Гэхдээ МУ-ын Замын цагдаагийн газрын хийдэг ажил зөвхөн Улаанбаатарын замыг зохицуулдаг. Гэвч Замын цагдаагийн газар гэдэг нэг том газар байх уу, эсвэл хот, аймаг сумаараа доошоо буусан хэлтсүүдтэй байх уу гэдэг зүйл чухал байна. Өөрөөр хэлбэл, зохион байгуулалтын л асуудал яригдаж байна. Тэгэхээр бид энэ зохион байгуулалтыг л шийдэж. Тусдаа нэг газар гараад л дарга болоод, туслах болоод бүтэн байгууллага яваад байгаа хэрнээ хийж байгаа зүйл нь хотын замыг л зохицуулж байна. Аймгийн замын цагдаагийн тасгаас юугаар ч ялгагдахгүй байна. Тэгэхлээр үүнийг нэг түвшинд буулгаж өгч байна.Тэгэхлээр байгууллага татан буугдаж байгаа биш зохион байгуулалтыг нь зохицуулж өгч байгаа хэрэг.
-Тэгвэл Дотоодын цэргийг татан буулгах зүйл бас яригдаад байна?
-Энэ газрыг бол ёстой татан буулгана. Манайх хууль сахиулах байгууллагыг социолизмын үеэс цэргийн хүчээр хийх гэж оролдож байсан. Гэтэл цэрэг бол тохиолдод байвал татагдаж ирдэг. Татагдаад ирэхээр нь буу бариулаад зогсоочихдог. Гэтэл бусад улс оронд тохиолдлын хэнд ч зэвсэг, эрх мэдэл өгөхгүй гэж үздэг. Харин тэр хүнийг дор хаяж дөрвөн жил боловсрол олгож байж, гудамжруу гаргадаг. Гэтэл бид бол цэрэгт татагдсан нэг нөхөрт буу бариулаад зогсоочихдог. Энэ бол маш эрсдэлтэй. Тиймээс бусад улс орнуудын шинэтгэл бол мэргэшсэн хууль сахиулагчтай болох. Тэгэхээр цэргээр хууль сахиулж болохгүй. Тиймээс цэргийг алга болгоно. Мэргэшсэн хүмүүсээр хууль сахиулна. Дотоодын цэргийг бол олон нийтийн аюулгүй байдлыг хангах алба гэж зохион байгуулж байгаа. Эмх замбараагүй байдал үүсэх, харуул хамгаалалтгүй байдал үүсэхэд зориулсан бүтэц үүсгэж байгаа. Тухайлбал, наада болохоор бүх цагдааг аваад явчихдаг. Гудамж эзэнгүй болчихдог. Тэгэхлээр цагдаа бол үндсэн үүргээ гүйцэтгэнэ. Тиймээс энэ чиг үүргийг цэрэг хийх ёстой. Цэрэг гэдэг үндсэндээ ажилгүй хүмүү. Зүгээр л дайн болвол л ажилтай. Гэтэл хууль сахиулагч гэдэг өдөр бүр ажил хийж байх ёстой хүмүүс. Дотоодын цэрэг гэдэг нэрийн дор маш их хэмжээний мөнгө үр ашиггүй зарагдаж байдаг.
Д.Ундрах/24tsag.mn/
Сэтгэгдэл (28)