Монголын хуульч эмэгтэйчүүдийн холбоо болоод АТГ-аас өчигдөр мэдээлэл хийж манай улсад авлигын хэмжээ ямар түвшинд явааг сонордууллаа.  Ялангуяа төрийн албан дахь авлигынхаа байдлаар  Монгол Улс 107 орноос сүүлээсээ хоёрт орсон гэсэн тааруу үнэлгээг олон нийтэд дэлгэв . Мөн цаашдаа ч  дээд түвшний авлига буюу төрийн өндөр албан тушаалтнуудын авлига нэмэгдэх хандлагатай байна гэсэн дүнг танилцууллаа.

Тэдний хийсэн энэхүү мэдээлэл яахын аргагүй нийгэмд шуугиан тарьсан юм. Түүнчлэн  авлигаараа тэргүүлж буй салбаруудыг эрэмбэлсэн нь олон хүний сонирхолыг татлаа.

Ингээд та бүхэнд авлигаараа тэргүүлдэг салбаруудыг танилцуулж байна. Таван салбарыг эрэмбэлж харуулсанаас хамгийн эхэнд газрын алба, харин тавдугаарт гаалын байгууллага орсон юм. Энэ бол 2006 оноос хойш өнөөг хүртэл хийсэн бүх судалгааны эцсийн хувилбар гэж байгаа.

Тодруулбал,
1. Газрын алба: Энэ алба бараг л ил цагаан хээл хахууль шаарддаг гэхэд болно. Хүмүүс газрын албаар үйлчлүүлэхдээ сэтгэл дундуур байдаг. Учир нь тэд маш хүнд сурталтай. Тиймээс мөнгө, эрх мэдэлтэй хүмүүс газрын албаныхантай харьцахад дөхөм байдаг. Дүүрэг бүрийн газрын алба бүгд хүнд сурталтай гэдгийг ч иргэдийн хийсэн судалгаанаас харагддаг. Тухайлбал, Газар эзэмших захирамж гарах хугацаа нь урт,  Кадастрын зураг гаргуулах үйл ажиллага, гэрчилгээ сунгуулах, нэр шилжүүлэхэд олон хоног хүлээгддэг  зэрэг наад захын хүндрэлүүдээс болж иргэд хээл хаууль, танидаг талаа хөөцөлдөх хэрэг  гардаг.

2. Уул уурхайн салбар: Өрсөлдөөнгүйгээр, хямдаар, танидаг нөхөддөө орд газар өгөх, лиценз эзэмшүүлэх байдал даамжирсаар байгаа. Энэ нь уул уурхайн салбарын авлигын бас нэгэн томоохон хэлбэр.  Үүнээс цааг олон арван төрлөөр авлига өгч, авч байгааг хэн хүнгүй мэдэх биз ээ.

3.  Шүүх, цагдаа: Шүүх, цагдаа мөн л томоохон эрх мэдэлтэн, албан тушаалтан, даргадаа үйлчилдэг болсон гэдэг нь нууц биш.  Шүүх, цагдаа дээр ямар ч авлига, албан тушаалтнуудыг хэрэг очсон нэг бол хэрэгсэхгүй болж, үгүй бол ялын хэмжээг бууруулдаг. Үүний цаана өнөөх л авлига янз бүрийн аргаар явж байдаг. Хууль хяналтын байгууллагын шийдвэр гаргах үйл ажиллагаан дахь ашиг сонирхлын зөрчил,  албан хаагчийн цалин хангамж, ажиллах нөхцөл хангалтгүй зэргээс ч шалтгаалж авлига хүрээгээ тэлсээр байдаг.

4. Мэргэжлийн хяналт, улс төрийн нам: Мэргэжлийн хяналт, улс төрийн намууд бол авлигаараа тэргүүлж буй эдгээр салбаруудад яахын аргагүй орох нь ойлгомжтой. Ганцхан жишээ дурдахад, Мэргэжлийн хяналтын байцаагчид  ил, далд хэмжээгээр гадныханд  үйлчилж ихээхэн хэмжээний авлига авсан нь  хэдхэн сарын өмнө ил гарч байсан билээ.  Харин улс төрийн намуудын хувьд тендер, лобби гээд л янз бүрийн л аргаар, яаж л бол яаж авлига өгч, авна.

5. Гаалийн байгууллага: Гаалийн байгууллагын байцаагчид авлига авдаг хийгээд албан тушаалаа урвуулан ашиглаж янз бүрийн хууль бус үйлдэлд орооцолддог. Улмаар энэ нь даамжирч гаалын байгууллагын ажилтнуудын хүүхдүүд ч эцэ, эхийнхээ нэрийг барьж янз бүрийн хэрэгт өртөж байгаа нь тогтоогдсон.

Дээрх үзүүлэлтээс харахад манай улсад авлигын эсрэг ямар ч ажиллагаа, уриа, лоозон тус нэмэр болоогүй гэдгийг илтгэж байгаа юм.

    Бас нэгэн сонирхолтой судалгааг гаргаснаа Монголын хуульч эмэгтэйчүүдийн холбооны тэргүүн Л.Долгор зарлав. Энэ нь  төрийн байгууллагуудын шударга байдлын түвшинг тодорхойлжээ. Энэ үнэлгээгээр 2012 оны дүнгээр нийт төрийн байгууллагуудын шударга байдлын дундаж үнэлгээ  46 хувьтай байна гэсэн дүн гарсан байна. Авлигаараа тэргүүлж буй таван салбарууд ч шударга байдал тааруу гэдэг үнэлгээг мөн л аваад байгаа аж. Тухайлбал, газрын алба 20 хувь, шүүх, цагдаа 31-36 хувьтай үнэлгээ хийгдсэн гэдгийг тэрбээр онцолсон юм.
Ингээд иргэдээс төрийн албанынхнаас юу хүсч байна гэсэн асуултын дагуу судалгааг авахад шударга, ёс суртахуунтай байхыг хүсч байна гэж 60 хувь нь хариулсан төдийг  төрийн алба ард олныхоо төлөө үйлчлэх хэрэгтэй, хуулийг дээдэлж ажлах ёстой гэдэг шаардлагуудыг 54 орчим хувь нь өгчээ.

    Тэгвэл энэ үеэр АТГ-ын урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх хэлтсийн дарга Б.Бат-Отгоноос зарим зүйлийг тодрууллаа.

-АТГ-ын авлигатай  тэмцэх байдал муу байна гэсэн дүгнэлтийг гаргаж хамгийн их авлигад өртсөн салбаруудыг ч нэрлэлээ. Тэгэхээр өмнө нь хэрхэн авлигатай тэмцэж байсан бэ?
-Гол нь одоо Авлигатай тэмцэх хөтөлбрийнхөө стратегийг “онилсон”  болгох гээд  ажиллаж байна. Өмнөх стратегийн баримт бичиг их ерөнхий байсан. Тухайлбал, ямарваа зүйлийг сайжруулна, бууруулна  гэсэн ерөнхий заалттай. Харин одоо бид стратегээ олон нийтээр хэлэлцүүлж байгаа. Яг юу хийж байж авлигыг бууруулахыг төрийн байгууллага, олон нийтээс санал авч байгаад хэрэгжүүлнэ.

-Олон улсын байгууллагаас АТГ байгуулагдсанаар авлига буураагүй харин ч нэмэгдэж байна гэсэн зүйлсийг хэлээд байгаа. Энэ тал дээр ямар байр суурьтай байна?
-Ерөнхийдөө шат дараалсан арга хэмжээнүүдийг аль аль шатандаа авч байгаа. Тухайлбал бүх төрийн байгууллагуудыг авлигын эсрэг үйл ажиллагаатай төлөвлөгөөтэй болгож, үнэлээд явж байна. Гэтэл нөгөө төлөвлөгөө маань цаасан дээр, бодитой биш байдалтай яваад байгаа. Тиймээс энэ жилээс эхлээд төлөвлөгөөг нь нарийн дүгнээд яам, агентлагийг жагсаалтанд оруулна. Өөрөөр хэлбэл ямар яам, агентлаг авлигын эсрэг төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлж байна гэдгийг ил тод мэдээлнэ. Ингэснээр төрийн өндөр удирдлагуудын хүсэл зоригийг харуулна.