2016 оны 02 дугаар сарын 09-ний 20 цагаас 02 дугаар сарын 10-ны 20 цаг
хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан мэдээ:
БАРУУН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Үүлэрхэг. Шөнөдөө нутгийн баруун хэсгээр, өдөртөө ихэнх нутгаар цас орно. Салхи баруун өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 6-11 метр, зарим газраар секундэд 14-16 метр хүрч цасан шуурга шуурна. Завхан голын эхээр шөнөдөө 30-35 градус, хүйтэрч өдөртөө 23-28 градус, Их нууруудын хотгор, Идэр, Тэс голын хөндий, Хүрэн бэлчир орчмоор шөнөдөө 24-29 градус, өдөртөө 16-21 градус, Алтайн өвөр говиор шөнөдөө 4-9 градус хүйтэн, өдөртөө 1 градус хүйтнээс 4 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 10-15 градус, өдөртөө 3-8 градус хүйтэн байна.

ТӨВИЙН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Үүлшинэ. Шөнөдөө цас орохгүй. Өдөртөө нутгийн хойд хэсгээр цас орж, цасан шуурга шуурна. Салхи баруун өмнөөс секундэд 6-11 метр, өдөртөө нутгийн хойд хэсгээр секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ. Дархадын хотгороор шөнөдөө 20-25 градус, өдөртөө 11-16 градус, Хэнтэйн уулархаг нутаг, Хараа, Ерөө, Туул, Тэрэлж голын хөндийгөөр шөнөдөө 17-22 градус, өдөртөө 5-10 градус, бусад нутгаар шөнөдөө 11-16 градус хүйтэн, өдөртөө 1 градус дулаанаас 4 градус хүйтэн байна.

ЗҮҮН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 7-12 метр. Дарьгангын тал нутаг, Хэрлэн голын эх, Халх голын саваар шөнөдөө 16-21 градус, өдөртөө 4-9 градус, бусад нутгаар шөнөдөө 12-17 градус, өдөртөө 0-5 градус хүйтэн байна.
ОТРЫН НУТАГ ХЭРЛЭНБАЯН-УЛААН ОРЧМООР: Үүлшинэ. Цас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 7-12 метр. Шөнөдөө 17-19 градус, өдөртөө 1-3 градус хүйтэн байна.

ГОВИЙН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Үүлшинэ. Цас орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 6-11 метр, өдөртөө зарим газраар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ. Өмнөговийн нутгаар шөнөдөө 4-9 градус хүйтэн, өдөртөө 3-8 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 13-18 градус хүйтэн, өдөртөө 0-5 градус дулаан байна.

УЛААНБААТАР ХОТ: Үүлшинэ. Цас орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 7-12 метр. Шөнөдөө Яармаг-Сонгины орчмоор 21-23 градус, бусад хэсгээр 14-16 градус, өдөртөө 1-3 градус хүйтэн байна.

Билгийн тооллын XYII жарны гал улаан бичин жилийн хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгний өглөөний 08.00 цагаас Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж Төрийн ордны өмнөх Эзэн Чингис хааны хөшөө, Монгол түмний сүлд хийморийн бэлгэдэл болсон Төрийн есөн хөлт цагаан туганд дараалан хүндэтгэл үзүүллээ.

Билгийн тооллын XVII жарны ”Муу нүүрт” хэмээх гал бич жилийн Хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгний өглөөний нар харах ёслол Хийморийн овоонд боллоо.

Өнөөдрийн зурхайд өдрийн наран 7 цаг 58 мандана хэмээн зуржээ. Тиймээс иргэд Хийморийн овоонд эртлэн гарч, шинийн нэгний нарыг хурайлан угтав.

Монгол зон хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгний нарнаас энерги авахаас гадна тухайн жилийн өнгийг шинждэг уламжлалтай. Анхны нарыг харсан түмэн ирж буй цаг гэрэл гэгээтэй, санасан бүхэн сэтгэлчлэн бүтэх нигууртай хэмээн билэгшээж байв.

Нийслэлчүүдийн хувьд шинэ оны анхны нар харах ёслолыг хотын төвд орших овоо, толгодоос гадна зэргэлдээх аймаг сумын нутагт үйлддэг уламжлалтай билээ.

Б.Туул

Эх сурвалж: Монцамэ

Билгийн тооллын XVII жарны гал бичин жилийн Хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгний ерөөл билэгт сайхан энэ өглөө /2016.02.09/ Төрийн өндөрлөгүүд айлчлан ирж буй жилд улс орны үйл хэрэг өөдрөг бүтэмжтэй, төр, түмэн нь төвшин амгалан байхыг бэлгэдэн Төрийн ордноо цагаан сарын золголт хийж, монгол түмний заншил ёсоор азай буурлуудын амар мэндийг асуун мэндлэх хүндэтгэлийн арга хэмжээ уламжлалын дагуу ёслол төгөлдөр болж өндөрлөлөө.




Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж, Улсын Их Хурлын дарга Зандаахүүгийн Энхболд, Ерөнхий сайд Чимэдийн Сайханбилэг нар эхлээд Төрийн есөн хөлт цагаан туганд хүндэтгэл үзүүлсэн юм.

Дараа нь Төрийн өндөрлөгүүд Төрийн ёслол хүндэтгэлийн өргөөнөө морилон, золголт хийсэн юм.

Төрийн золголтод уламжлал ёсоор Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Ц.Цэрэндорж хүрэлцэн ирж, төрийн хан хуурыг эгшиглүүлэн цэнгүүлж, төр, түмэндээ өргөх айлтгал магтаалыг аялгуулан хуурдлаа. Монголын бурхан шашинтны төв Гандантэгчинлэн хийдийн тэргүүн хамба, гавж Д.Чойжамц, Дашчойлон хийдийн тэргүүн хамба Ч.Дамбажав нар мөн Төрийн ёслол хүндэтгэлийн өргөөнөө морилж, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж, Улсын Их Хурлын дарга Зандаахүүгийн Энхболд, Ерөнхий сайд Чимэдийн Сайханбилэг нарт золгон бараалхсан юм. Энэ үеэр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Монголын бурхан шашинтны төв Гандантэгчинлэн хийдийн тэргүүн хамбад Монголын ард түмний буян заяаг даатгаж мандал өргөхийг хүссэн юм.

Жил бүрийн цагаан сарын шинийн нэгэнд төр, засгийн тэргүүнүүд настан буурлуудыг Төрийн ёслол хүндэтгэлийн өргөөнд хүндэтгэн хүлээн авч, амар мэндийг айлтгадаг уламжлалтай.

Энэ жилийн төрийн золголтод Б.Зангад, З.Намжим, Б.Цэрэндолгор, Н.Бэгз, Ж.Товуудорж, Г.Зэвэг, С.Хандсүрэн, С.Сүрьеэ, Д.Ойдов нарын настан буурлууд Төрийн ордноо хүрэлцэн ирж, Төрийн өндөрлөгүүд тэдэнд хүндэтгэл үзүүлэн амар мэндийг нь айлтган золгож, гарын бэлгээ гардуулсан юм. Эдгээр азай буурлуудаас Д.Ойдов гуай өдгөө 87 насыг зооглож буй бөгөөд Төрийн золголтод оролцож байгаа ахмадуудаас хамгийн өндөр настай юм байна. Түүнчлэн анхны цэцэрлэгийг үүсгэн байгуулагчдын нэг, 83 насыг зооглоод буй Б.Цэрэндолгор гуай, Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин, 80 насыг зооглосон Б.Зангад гуай нар энэ жилийн төрийн золголтод хүрэлцэн ирсэн юм.

Билгийн тооллын XVII жарны бичин жилийн Хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгний энэхүү арга хэмжээний төгсгөлд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж, Улсын Их Хурлын дарга Зандаахүүгийн Энхболд, Ерөнхий сайд Чимэдийн Сайханбилэг нар хэвлэл мэдээллээр дамжуулан Монголын нийт ард түмэндээ сар шинийн мэнд дэвшүүлсэн юм.

Улсын Их Хурлын дарга Зандаахүүгийн Энхболд хэлсэн үгэндээ, Та бүхэндээ XVII жарны гал бичин жилийн шинийн нэгний өдрийн мэндийг дэвшүүлье. Өнгөрсөн жил Улсын Их Хурал олон чухал хуулийг батлан гаргасан. Энэ оны эхнээс хэрэгжиж байгаа Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болоод бусад олон хуулийн талаар хэвлэл мэдээллээр дамжуулан сурталчилж буй болохоор болохоор та бүхэн мэдэж байгаа. Улсын Их Хурал Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн хуулиуддаа 10 гаруй жилийн дараа томоохон өөрчлөлтүүдийг хийлээ. Сүүлийн 25 жилийн турш 2 оронтой тоонд байсан инцляци гэдэг зүйлийг анх удаа 2-хон хувь болгон бууруулж чадлаа. Үүнээс улбаалаад энэ жилээс зээлийн хүүг бууруулах боломжтой болсон. 2012 оны сонгуулиар байгуулагдсан Улсын Их Хурал, Засгийн газар сүүлийн 25 жилийн турш 2 оронтой тоонд байсан зээлийн хүүг нэг оронтой болгох ажлыг дэс дараатай хийж ирсэн. 2012 оноос хойш анх удаа 8 хувийн зээлээр 76 мянга гаруй айл шинэ байранд орсон байна. Засгийн газраас анх удаа малчдын зээлийн хүүг 3 дахин бууруулах ажлыг хийж эхэлсэн. Төрийн банкнаас зээл авдаг 17 мянган малчны зээлийн хүү 3 дахин буурч, жилийн 10 хувь буюу сарын 0,8 хувийн хүүтэй болно хэмээн онцолсон.

Улсын Их Хурлын дарга Зандаахүүгийн Энхболд, Энэ жил дэлхийн 50 гаруй орны 5000 гаруй өндөр дээд хэмжээний зочид, төлөөлөгчид АСЕМ-ын чуулга уулзалтад оролцохоор Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотод хүрэлцэн ирнэ. АСЕМ-ийн дээд түвшний уулзалтыг эх орондоо амжилттай зохион байгуулах нь Монгол Улсын төр засгийн төдийгүй нийт Монголчуудын нэр төрийн хэрэг болж байна гэсэн. Мөн тэрбээр, 2016 онд сонгууль болно, иргэд хариуцлагатай сонголтоо хийх үе энэ бичин жил байх болно хэмээгээд элгээрээ энх амгалан, төрлөөрөө түвшин амгалан сайхан шинэлэхийг хүсэн ерөөв гэжУлсын Их Хурлын Тамгын газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтэс мэдээлэв.

илгийн тооллын XYII жарны гал бичин жилийн хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгний өглөө Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж, УИХ-ын дарга З.Энхболд, Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг нар ахмад настнуудын төлөөлөл болсон 9 өтгөс бууралтай Төрийн ордны ёслол, хүндэтгэлийн А танхимд алд цэнхэр хадаг дэлгэн золгож амар мэндийг нь айлтгалаа.

Төрийн золголтод Эрчим хүчний тэргүүний ажилтан, Завхан аймгийн Баянхайрхан сумын уугуул Ж.Товуудорж, Анхны цэцэрлэгийг үүсгэн байгуулагч, тэргүүний багш, Улаанбаатар хотын уугуул Б.Цэрэндолгор, Худалдааны гавьяат ажилтан, Худалдаа бэлтгэлийн орлогч сайд асан, Баянхонгор аймгийн Бууцагаан сумын уугуул Н.Бэгз, Худалдааны ахмад ажилтан, Сүхбаатар амйгийн Баруун-Урт сумын уугуул З.Намжим, Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин, Ховд аймгийн Буянт сумын уугуул Б.Зангад, Анхны оёдлын артелийн оёдолчин, дайны жилүүдэд цэргийн дулаан хувцас оёж явсан Архангай аймгийн Батцэнгэл сумын уугуул С.Хандсүрэн, Худалдааны тэргүүний ажилтан Говь-Алтай аймгийн Дарви сумын уугуул С.Сүрьеэ, Эрүүл мэндийн тэргүүний ажилтан, Дундговь аймгийн уугуул Д.Ойдов, Эрүүл мэндийн тэргүүний ажилтан, Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн сумын уугуул Г.Зэвэг нар оролцлоо.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж, УИХ-ын дарга З.Энхболд, Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг нар ахмадуудын амрыг эрэн золгож, Төрийн есөн хөлт цагаан тугийн өмнө дурсгалын зураг татуулав.

Монголчууд бид аж төрөх, айл гэрийн ёсны баялаг уламжлалтай. Хүүхдийн нэр өгөх, хүүхдийн угаалгын зан үйл, хүүхдийн даахь үргээх, удам залгуулах ухаан, найрын дэг ёс, шинэ гэрийн найр, хуримлах, насны ой тэмдэглэх, төл авахуулах, мал хөнгөлөх, ноос савах, эсгий хийх, ан агнуур зэрэг аж төрөх болоод айл гэрийн зан үйлийн гайхамшигтай ёс дэгтэй ард түмэн бид билээ.
Орчин үед дээрх биет бус соёлын өвүүд алдагдах, мартагдах нь олонтаа болж, уламжлалт зан үйлүүдийг гажуудуулах тохиолдол гарах болсон.

МЭНДЛЭХ ЁСОН

Монголчуудын мэндлэх, хүндлэх ёс арвин баялаг уламжлалтай байдаг. Гаднаас ирсэн хүн гэрийн гадаа ирж, мориноосоо буухын өмнө:
- Нохой хорио! гэхэд нэгэн хүн нохой хорьж өгнө. Тэгэхэд нь унаанаасаа бууж, морио уяад (тушаад) зочин хэт хутгаа буулган гэрт орж:
- Сайн байцгаана уу? (хоёроос дээш хүн байвал) сайн байна уу та (ганц хүн байвал) гэж мэндэлнэ. Хэт хутгаа ийнхүү буулгадаг нь муу санаа өвөрлөж ирээгүй, аюулгүй гэдгийн тэмдэг болдог юм.
Гэрийн эзэн:
- Дээшээ сууна уу (морил) гэж зочныг хүндлэн суулгасны дараа тухайн үеийн байдлаас хамааран зочин:
- Сайн зусаж (намаржиж, өвөлжиж, хаваржиж) байн уу гэж мэндчилнэ. Гэрийн эзэд:
- Сайхаан, сайхан зусаж (намаржиж, өвөлжиж, хаваржиж) байнауу? гэж хариу мэндчилэн, хэрэг зориг хаа хүрнэ, хэт нутаг хаана билээ? гэх зэргээр байдлыг мэдэхээс гадна, цай идээ барьж хундэтгэн зочилно.
Хэрэв чанасан цай, хоол болж байхад зочин ирж тохиовол бэлгэ дэмбэрэлтэй явна гэж үздэг. Зочин хэрэг зориг, хэт нутгийнхаа талаар ярьж, улмаар нэр алдраа мэдэлцэж, хөөрөг, гаанс зөрүүлэн нутаг орны газрын гарц байдал, малын тэвээрэг, нүүдэл суудлын талаар ярилцдаг. Хэрэв зочин хол газраас яваа бол цай хоолоор дайлж, өнжиж, хоноод явах боломжийг гэрийн эзэд болгоодог заншилтай.
Хэрэв өмнө нь таньдаг хүнтэй ойрд уулзаагүй бол мөн дээрхийн адил мэндэлнэ. Зочин:
- Сонин сайхан юутай байна? гээд ажил, ахуйн холбоотой зүйлийг ярьцгаана. Дүү насны хүн ахмад хүнтэй эхлэн мэндчилж амрыг эрдэг ёстой. Малын бэлчээрт, эсвэл замд тааралдсан хүнтэй бол зөв талаараа зөрөх маягтай болж мэндчилнэ. Хэрэв яараагүй бол мориноосоо бууцгаан газар сууж мэндээ солилцохын хамт хөөрөг, ганс зөрүүлэн ахуй байдал, аж амьдралынхаа талаар хөөрөлдөж, нэг ёсондоо тодорхой мэдээлэл олж аваад явцгаадаг байна. Эсгий хийх, ноос савах, унага тамгалах болоод бусад зан үйл, ёслолын үеэр холбогдох бэлгэ дэмбэрлийн үгийг харилцан хэлэлцэж, ажил үйлсэд нь гар бие оролцон туслалцана.
НАЙРЫН ДЭГ ЁС
Монголчууд баяр наадам, хурим найрыг нарийн дэг журамтай хийх талаар олон зуун жилийн арвин баялаг уламжлалтай билээ. Манай ард түмэн ямар ч найрыг нарийн зохион байгуулалттайгаар хийж найр наадмын ёс журам сайн мэдэх хүнээр найрын ахлагч сонгон түүний зөвшөөрөлгүйгээр хоорондоо ярилцах, дураар гарч, орох, суудал сольж суух зэргийг хүртэл хатуу цээрлэн ямар дуу, ерөөлийг хэдийд дуулж, ерөөх, ямар зан үйлийг хэрхэн гүйцэтгэх тэргүүтнийг тогтсон ёс журмын дагуу үйлддэг уламжлалтай.
Аливаа найр ийнхүү нарийн дэг ёстой байдаг нь зочин гийчдийн наргиан цэнгээнийг боогдуулах бус харин ч аятай таатай нөхцөл боломжийг олгож буй хэрэг юм. Мөн найр хурим дээр олонд хандаж хэлэх үгийг энгийн ярианы байдлаар бус харин уран тансаг хэллэг бүхий шүлэг ерөөлөөр хэлэлцдэг нь гоо сайхны учир холбогдолтой ажээ.
Найр хуримд гүйцэтгэх зан үйл, хэлэх ерөөл, дуулах дуу цөм тусгай дэг ёсыг дагадгийн адил зочин гийчинд идээ будаа, архи дарс барихдаа мөн тогтсон ёс журмыг баримталдаг. Зочин гийчдэд барих идээний эхний зүйл нь цай идээ, тэгээд бүхэл мах, дараа нь шаз (шөлтэй хоол) байх бөгөөд хойшид дуу, ерөөлийн завсар айраг сархадыг тусгай дэг ёсны дагуу барьдаг. Ялангуяа их найр ёслолд алив идээ ундааныг барихад тухайлсан уран шүлэг хэлдэг. Тухайлбал цай барихад:
“Цай нэртэй энэ зүйл болбоос
Идээ идээний дээж билээ
Ирэх гийчний угтуул билээ
Зоог бүгдийн манлай билээ
Зочин болгоны тосгуул билээ
Зон түмээрээ та Зооглож айлдана уу” гэдэг бол махан зоог барихад:
“Хамаг Монголын зоог болсон
Халзан цагаан хонины чинь
Хан соёрхолт толгой хийгээд
Халив сүүлтэй хавтгай ууц
Хаа гуя хавирга сүвэргэ
Хамаг бүгдээрээ цогцлоод
Хас их царай дээр чинь
Хавтай сайхан ярайж байна
Хамгаас эрхэм зочин та
Хайрлаж ам хүрч зооглоно уу” гэдэг байна. Эдгээр үг нь нийтдээ тухайн зоог идээг магтан түүнээс зооглохыг хүссэн утгатай байдаг.
Ер нь монголчуудын найр хуримын нийтлэг заншил ёсоор бол эхний гурван дугарааны архи дарсыг нийтээр уух ёстой ба үүнийг дархан хундага гэж нэрлэдэг бөгөөд түүнээс цаашхийг эрийн цээнд (25-аас дээш) хүрч өрх гэр толгойлсон хүмүүс тохируулж уухыг зөвшөөрдгөөс бус 25 нас хүрээгүй залуусыг уухыг төдийлөн таашаадаггүй байв.
Найрын үед хэлдэг ерөөлүүдийн нэг нь сөнгийн ерөөл. Энэ ерөөлийг найр эхлэн сөн нээх, найрын төгсгөлд сөн дуусах үед хоёр янз хэлдэг. Найрын эхэнд хэлэх сөнгийн ерөөлд
”Бат цагаан өргөөний нь дунд байрлуулж талбигсан
Зундаа ургасан цэцгийн үр
Журамтай талбигсан сархадын дээж
Айлчин олондоо зоог болсон
Адуу малын маань хишиг” гэх мэт магтан тэрхүү ”амтат идээний их сөнгий чинь ариун цагаан хадгаар амсар юугий нь алдруулан нээж, алдар их найрыг анхлан үүсгэхийн учрыг айлтган сонордуулсан” утгатай.
Найрын зочид гийчид гэрт суудлаа эзлэн жигдэрсний дараа гэрийн эзэн зочдыг цайлан тавьсан ууцаа өөрөө хөндөн таллаж, ирсэн бүх хүмүүст хувь хүртээн дараа нь хоол барьдаг. Зочдыг ийнхүү цайлж хооллосны дараа гэрийн эзэн найрынхаа учир зорилгыг хэлээд: -”найрын ахлагчаар та бүхний сайн таньдаг, нутагтаа нэр төртэй гэж хүндлэгддэг найрын ёсыг мэддэг билиг авьяастан ... гуайг томилж болох болов уу?” гэж асуухад найранд ирсэн хүмүүс гэрийн эзний саналыг дэмжих буюу эсвэл өөр нэр дэвшүүлэн санал гаргаж олонхийн саналаар найрын ахлагчаа сонгодог. Найрын ахлагч ”Хөрөнгөний эзэн болон та бүхэн намайг энэ найр дуустал найр дэглэ гэлээ. Найраа ёс журмаар нь зарчимтай сууж хүн бүр хувцас хунараа зөв өмсөн, малгайгаа тэгш тавьж, суудлаа зөв олон суугтун. Найрын дундуур тамхи татахгүй, элдэв завхай үг ярихгүй, үймээн шуугиан гаргахгүй. Хэрэв энэ ёсноос гажвал тушаан айргаар торгох болно” гэх мэтээр хэлж ярин найрын ёс журмыг нэг бүрчлэн танилцуулна.
Ингээд найрын ахлагч зүүн хоймор байраа эзлэн суухад түүний зүүн гар талаар дууч, хуурч нар, түүнээс доош эмэгтэйчүүд, хүүхдүүд, баруун хойт талаас доош эрэгтэйчүүл тус тус насны эрэмбэ дараагаар сууцгаана. Ахмад настан хойморт хүндэт зочин болж завилан суудаг ба гэрийн зүүн талд суугаа хүн баруун талын хөлөө нугалж, зүүн хөлөө босгож, гэрийн баруун талынх нь баруун хөлөө босгож, зүүн хөлөө нугалж сууна. Жирийн үед ч айлд орсон хүн ийм байдлаар суудаг ба ийнхүү үүдэн талын хөлөө босгож суудаг нь үүдээр орж ирж болзошгүй элдэв муу зүйлийг хааж буй учир утгатай ажээ.
Ингээд найрын ахлагч нэг сөнчин, хоёр аягачин томилон эхний гурван дугараа (бүх хүмүүс 3 удаа айраг уухыг хэлнэ) барья гэхэд сөнчин сөнгөө түшиж айраг аягалан, хоёр аягачин найрын даргаас эхлэн дээрээс доош нь хоёр талын суудалд суусан хүмүүст хултай айраг барина. Ингэж найрын бүх хүн гурван удаа айраг тогтоосны дараа хуурчид хуураа дуугаргаж ”хөг нийллээ” гэж мэдэгдэхэд найрын дарга дуучинд хандаж найрын магнай дуу (Аврал дээд, Хуурын магнай, Түмэн эх гэх мэт) -ны нэрийг хэлж ая барья гэснээр дуулна. Ая барьсан хүн энэ дууг гурван түрлэгээр дуулж гүйцсэний дараа айраг барина. Үүний дараа бага дугараа гэж 2-3 дууг гурван түрлэгээр завсар бүрд айраг ууж дуулна. Ийнхүү дуулсны дараа дагнаа гэж их хулаар айраг барьж, айргаа ууж жигдэрсний дараа найрын ахлагч бүгдэд гадаалах зөвшөөрөл олгоно.
Гадаалсны дараа цөм гэрт орж байрандаа сууцгаахад найрын ахлагч найраа үргэлжилж буйг нийтэд анхааруулан дуучиндаа ая барих зөвшөөрөл өгөхөд тэр хоёр дууг гурван түрлэгээр дуулна. Үүнийг бага туушааны дугараа гэх бөгөөд хүн бүр жижиг хулаар гурван удаа айраг ууна. Бага туушааны дугараа жигдэрсний дараа хэсэг дуулж хуурдаж байгаад найрын ахлагч солбио дагнаа барих боллоо гэж зарлахад зүүн талынхан найрын ахлагчаас эхлэн, баруун талынхан хоёр аягачин, сөнчнөөс эхлэн дороос дээш нь, дээрээс доош нь гэх мэтээр ээлжлэн хултай айраг барьдаг байна. Ийнхүү дээд, доод талаас хултай айраг солбиулан барихад заримдаа нэг хүнд хоёр хултай айраг тохирох явдал гардаг ажээ. Солбионы дараа гадаалан хэсэг амраад гэрт дахин орцгоож найрын ахлагчийн удирдлагын дор найр ёс дүрмээрээ үргэлжлэх бөгөөд дугараа, дагнаа, солбио гэж дахин зарлахгүй харин дуулж хуурдах завсар чөлөөнд нь айраг барьж найрлаж байгаад найр өндөрлөх дөхөх үед гэрийн эзэн найрын ахлагчид ”найраа үдэлье” гэж мэдэгдэхэд найрын дарга дуучинд найр жаргаах дууны ая барина уу гэж хэлэхэд
“Зээ Энх сайхан мэндийн баяраар
Эгүүнээс хойш тунгалаг


Маш бат өнө сайхнаар
Цэнгэн жаргана зээ
Зээ Нигүүлсэнгүй сайхан буяныг үйлдэхэд
Сэнсэн цагаан үүл Салхи юундаа хөөгдөж
Арилах мэт билээ зээ (Боржигон нутгийн найр жаргаах дуу ”Энх мэндийн ая ”)
хэмээн дуулдаг (найрын магнай болон найр жаргаах дуу нутаг нутагт өөр байдаг). Үүнийг дуулсны дараа хөрөнгөний эзэн ”Сөнгий минь ерөөнө үү?” гэж хадаг айрагтай барихад ерөөлч айргаа уугаад сөнчнөөс утгуур аван хадгаа барьж байгаад найрын төгсгөлд хэлэх сөнгийн ерөөлийг:
Ураг элгэн нартайгаа
Удаан суугаад найрлахад
Улам сайхан боловч
Урьдын ёсыг эрх биш дагана
Өнждөө өнждөө гэмээр ч
Өөрсдийн чинь ажлыг бодноо
Хонодоо хонодоо гэмээр ч
Хойтох ажлыг чинь бодноо... хэмээн хэлээд ”Адуу нь түм хүрч, Айраг нь далай болж, Дайраад ирэхэд далай шиг, Буцаад ирэхэд булаг шиг байх”-ыг бэлгэдэн сөнг ерөөн утгуураараа айргаа гурав самраад сөнчинд эргүүлж өгнө.

Эдгээр журам нь ямар ч найрт нийтлэг таарах бөгөөд онцлог найрыг бол өвөрмөц ёсыг тусгайлан үйлдээд бусдыг энэ горимоор явуулж болдог байна.
Тухайлбал: шинэ гэрийн найранд сөн ерөөсний дараа ерөөлчөөр гэрээ ерөөлгөдөг ёстой. Ингээд нийтийн дугараа гэж уух нэг нь айраг ууж, найрын ахлагч тушаалаас өндөрлөж найр төгсөнө. Найр жаргаах дуу ерөөл зэргийг найрчид хэзээ ч хөөж явуулж байна гэж бодох биш, харин олны зугаа цэнгэл хэтэрч, ажил төрөл цалгардахаас болгоомжилсон зүй ёсны зүйл гэж ойлгодог билээ.

Ер нь найрыг хэдийд эхлэн, хэзээ дуусгахаа товлон, дуулах дуу, хэлэх ерөөлийн тоог эртнээс тохируулдаг төдийгүй, уух айраг архины хэмжээг ч тогтоодог.
Чухамдаа ардын уламжлалт заншил ёсоор бол ямар ч найрыг товлосон цагаас хойш сунжруулдаггүй байсан төдийгүй, ялангуяа хүүхдийн найр, гэрлэх хурим зэрэг нь нар жаргахаас өмнө өндөрлөдөг уламжлалтай.
Дээрх мэдээллийн эх сурвалжаар бид “Монголын үндэсний биет бус соёлын өв” номыг сонголоо. Тус номыг Байгаль соёлын өвийг хамгаалах сан, Монгол Улсын соёл, урлагийн хороо хамтран өнгөрсөн жил гаргасан юм. Уг номын ерөнхий редактороор доктор, профессор Н.Уртнасан гуай ажиллажээ.

Нэгэн үе зургаан залуу заан хоорондоо ана мана өрсөлдөж, бөхийн ертөнцийг доргиож байлаа. Одоо бөхийн хорхойтнууд тэдний гайхамшигт өрсөлдөөнийг дурсан ярьж, үгүйлж байдаг. Гэхдээ одоо тэднийг залгах нэгэн үе хүч түрэн гарч ирж, эхнээсээ цолоо ахиулах боллоо. Энэхүү шинэ үеийн төлөөлөл болсон бөхчүүдийн нэг нь улсын харцага Цэдэвийн Содномдорж юм. Энэ жил 30 нас хүрсэн түүнийг бөхийн хорхойтнууд илүү дээшээ барилдаж, том цол авах бөх хэмээн үнэлсээр ирсэн билээ. Ингээд түүний тухай 24 баримтыг хүргэж байна.

Сар шинийн барилдаан уламжлал, дэг жаягынхаа дагуу сайхан болж өндөрлөв. Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат, Хилчин спорт хороо, Монос компаний бөх, улсын харцага Цэдэвийн Содномдорж анх удаа сар шинийн барилдаанд түрүүлж, амжилтынхаа тоог нэмлээ. Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын харьяат, ОБЕГ-ын харьяа Аврагч спорт хороо, Мондэй группийн бөх, Гунаажавын Эрхэмбаяр аварга үзүүрлэв.

Тухайн өдөр могой, морь, гахай, хулгана жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба бич, тахиа жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр эм,тан найруулах, лусыг тахих, өглөг өгөх, бурхныг тахих, номын үүднээ орох, үхэр, адуу сургах, байшингийн суурь тавих, мал адгуус муулах үйл, өвчнийг таслах, хураан үйлдэхүи, үсэг зурхайд суралцах, бэр, буяны үйл хийгээд дайсныг номхотгоход сайн. Бэлбэсний газар очих, үс авахуулах, угаал үйлдэх, нялхсыг гадагш гаргах, их хэрэг, худалдаа арилжаа хийхэд муу. Замд гарвал идээнд ханан, санасан хэрэг бүтмүй. Зүүн нүд татвал үзэсгэлэн болох бөгөөд баруун татвал хэрэг өчүүхэн төдий бүтнэ. Баруун чих хангинавал үзэсгэлэнтэй бөгөөд зүүн чих хангинавал буян болно. Өдрийн сайн цаг нь морь, хонь, тахиа, хулгана, бар, туулай болой. Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулбал нас ахар болно.

2016 оны 02 дугаар сарын 09-ний 08-20 цаг хүртэл

Малчид, тээвэрчид, ард иргэдийн анхааралд:

Шинийн 2-нд баруун зүгийн нутаг, төвийн нутгийн баруун хэсгээр, шинийн 3-нд ихэнх нутгаар цас орж, цасан шуурга шуурч хүйтэрхийг онцгойлон анхааруулж байна.

2016 оны 02 дугаар сарын 09-ний 08 цагаас 20 цаг хүртэлх цаг

агаарын урьдчилсан мэдээ:

Баруун болон төвийн нутгаар үүлшинэ. Бусад нутгаар багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 5-10 метр, зарим газраар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ. Завхан голын эхээр 21-26 градус, Увс нуур болон Их нууруудын хотгор, Хүрэн бэлчир, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр 15-20 градус, Хэнтийн уулархаг нутаг, Хараа, Ерөө, Туул, Тэрэлж, Хэрлэн, Халх голын сав газар, Дарьгангын тал нутгаар 6-11 градус хүйтэн, Алтайн өвөр говь болон говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр 1-6 градус дулаан, бусад нутгаар 0-5 градус хүйтэн байна.

УЛААНБААТАР ХОТ: Багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 6-11 метр. 2-4 градус хүйтэн байна.

Өглөө 05 цагт Улаанбаатарт: 15 градус хүйтэн, харьцангуй чийг 79 хувь, агаарын даралт 861 гектопаскаль байлаа. Даралт өдөртөө тогтвортой байна.

Гал бичин жилийн сар шинийн баярт зориулсан үндэсний бөхийн барилдаан эхэллээ. Барилдааны зүүний магнайд Дархан аварга Г.Өсөхбаяр, баруун талын магнайд Улсын аварга С.Мөнхбат, зүүн талын дагавар магнайд Улсын аварга Г.Эрхэмбаяр, баруун талын дагавар магайд улсын арслан Н.Батсуурь нар зодоглож байна.

Нэгийн даваанд улсын гарьд Ж.Бат-Эрдэнэ, улсын заан Т.Санчир, улсын начин Ж.Гансүх нарын улсын цолтнууд тахим буулгалаа.

Монголын Урлагийн Зөвлөл (МУЗ) эрхэм зорилгынхоо хүрээнд кино урлагийн салбарын олон улсын хамтын ажиллагааг нэмэгдүүлэх, монголын кино урлагийн хөгжлийг сурталчлан таниулах үүднээс Монголын кино өдөрлөгийг “Данийн кино институт”-тэй хамтран Дани улсын нийслэл Копенгаген хотноо маргааш буюу энэ сарын 9-16-ны хооронд зохион байгуулахаар болжээ.

УИХ-ын ээлжит сонгууль зургадугаар сарын 29-нд болно. Тиймээс Сонгуулийн ерөнхий хороо ирэх гуравдугаар сард багтааж сонгогчдын нэрсийн жагсаалтыг цахим хуудаст байрлуулахаар болжээ.

С.Билэгсайхан Дорнодод нэр дэвшихээ зарлажээ

Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас иргэдийг цагаан сарын баярын үеэр бууз жигнэхдээ гялгар уут тавьж жигнэхгүй байхыг анхаарууллаа.

XYII жарны “Нүүр муут” хэмээх Гал бичин жилийн сар шинийн баярт зориулсан бөхийн барилдаан өнөөдөр 14.00 цагт “Монгол бөхийн өргөө”-нд эхэлнэ. 54 дэх жилдээ зохиогдож буй тус барилдаанд улс, аймгийн алдар цолтой хүчит 256 бөх зодоглох юм байна.



Эргэн сануулахад “Галзууруулагч” хэмээх Модон хонин жилийн сар шинийн баярт зориулсан хүчит 256 бөхийн барилдаанд Архангай аймгийн Хашаат сумын харьяат Алдар спортын хороо, “Ажнай” корпорацийн бөх Монгол улсын заан Ч.Санжаадамба түрүүлж, Булган аймгийн Бүрэгхангай сумын харьяат Монгол улсын заан М.Өсөхбаяр үзүүрлэж байв.

Сар шинийн өдрүүдэд нийтийн тээврийн үйлчилгээг нэмэгдүүлнэ

БГД-20. “Моносын агуулахын гаднаас хамгаалалтын албаны хүмүүс намайг автомашины тээшинд хүчээр суулган авч яваад байна” гэсэн мэдээллийг 02-р сарын 07-нд авч шалгахад: СХД-13. хороонд суух Н /эр.36н/-г “.....” дохиолол хамгаалалтын ажлын албаны дарга Г /эр.43н/ гэгч обьектонд зөрчил гаргасан гэх шалтгаанаар ”Mersedes Benz” автомашины тээшинд хүчээр суулгаж авч явсан хэргийг БГДЦХ-2 шалгаж байна.

Монголчууд хадгийг эдийн манлай болгон барьдаг. Хадаг нь хээ угалз, vсэг чимгээрээ маш олон янз бөгөөд урт богиноороо ч харилцан адилгvй байна.

№ Чиглэлийн нэр Тээврийн хэрэгслийн тоо Өдөрт гүйцэтгэх рейсийн тоо
1 Орбит-Нарантуул зар 1 3
2 Нарангийн гол-Нарантуул зах 1 3
3 ХМК-Нарантуул зах 1 3
4 Баянхошуу-Нарантуул зах 1 3
5 Нисэх-Нарантуул зах 1 3
6 Яармаг-Нарантуул зах 1 3
7 Дэнжийн 1000-Нарантуул зах 1 2
8 Чингэлтэй-Нарантуул зах 1 3
9 Бэлх-Нарантуул зах 1 3
10 Шархад-Нарантуул зах 1 3
11 Улаанхуаран-Нарантуул зах 1 2
12 Дүнжингарав худалдааны төв-Хүннү молл 1 3
13 Чингисийн талбай-Хүннү молл 1 3