“Монголын баяжуулах үйлдвэрүүдийн нэгдсэн холбоо” нэртэй ТББ-аас Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд нарт ил захидал илгээжээ. Эрдэс баялгийн салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг ашигт малтмалын ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшдэггүй үйлдвэрүүдийг нэгтгэсэн гэх уг ТББ-ын захидалд гуравдугаар сарын 26-нд ээлжит бус чуулганаар баталсан Ашигт малтмалын тухай хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хүрээнд ашигт малтмалыг ашигласан, худалдсан, худалдахаар ачуулсан бүх этгээд өсөн нэмэдэгдэх байдлаар шат дамжлага бүртээ татвар төлөхөөр зохицуулсан нь сөрөг нөлөө үзүүлж, зогсонги байдалд хүргэсэн тухай дурджээ. Улмаар нөхөн сэргээгдэхгүй нөөц олборлосныхоо төлөө зөвхөн нэг удаа роялти төлдөг байхаар хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахыг хүссэн байна.
Хачирхалтай нь, энэ оны дөрөвдүгээр сард тусгай зөвшөөрөл эзэмшдэггүй үйлдвэрүүдийг эгнээндээ нэгтсэн уг ТББ-ын бүртгэл “Нээлттэй мэдээлэл” санд алга. Хайгаад ч олдсонгүй. Нэг үгээр, уг ТББ цаасан дээр ч албажаагүй хэрэг. Тэгсэн атлаа Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд тэргүүтэй Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд Ашигт малтмалын тухай хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй холбоотой асуудлаар захидал илгээсний цаад шалтгаан юу вэ?
Эсвэл энэ бүгдийн ард хэн нэгэн албан тушаалтны эрх ашиг нуугдаж байна уу? Ингэж хардах хоёр үндэслэлтэй.
Нэгдүгээрт, “Монголын баяжуулах үйлдвэрүүдийн нэгдсэн холбоо” нэртэй болохоос энэ ТББ-ыг хэн байгуулсан, хэзээнээс үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн эсэх нь Монгол Улсын бүртгэлд алга. Хоёрдугаарт, дөрөвдүгээр сард тусгай зөвшөөрөл эзэмшдэггүй баяжуулах үйлдвэрүүдийг эгнээндээ нэгтгэсэн нь үнэн л юм бол яагаад тухайн үед дуугарсангүй вэ?
Угтаа бол хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг баталсан өдрөөс, хүчин төгөлдөр мөрдөж эхэлсэн тэрхүү цаг хугацаанаас дуу хоолойгоо илэрхийлж, холбогдох албаныханд хандах учиртай биш гэж үү. Дөрөвдүгээр сараас гэж тооцвол бүхэл бүтэн долоон сарын хугацаа тэдэнд байжээ. Долоон сар гэдэг бага хугацаа биш. Харин ч их хугацаа. Гэтэл Үндсэн хуулийн цэцийн шийдвэрийн дараа гэнэт “амь” орж, яаран хэвлэлийн хурал хийж эхэлсний цаад шалтгаан юу вэ?.
Цэцийн шийдвэрээс үүдэж 2020 оны төсөвт 1.3 их наяд төгрөгийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны орлого төвлөрүүлэх асуудал эргэлзээтэй болсныг Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар саяхан мэдэгдсэн. Мөн 2019 оны эхний есөн сарын байдлаар 1 их наяд 94 тэрбум төгрөг хуримтлагдсан байсныг Цэцийн шийдвэрээр хүчингүй болгож буйг хэлсэн.
Монгол Улсын иргэд газрын доорх байгалийн баялгаасаа шууд ашиг хүртэх ганц арга нь роялти. Үүнийг нүүрс олборлогч, баяжуулах үйлдвэртэй томоохон компаниуд ч хэлдэг, хүлээн зөвшөөрдөг. Тиймдээ ч нөөц ашигласны татвар нь Үндсэн хуулийн зөрчил гэж үзсэн Цэцийн шийдвэрийг түрүүчээсээ алга ташиж биш гайхширан хүлээн авсан. Зарим холбоо, ассоциацаас татвараа хуулийн дагуу төлнө гэдгээ мэдэгдэл гаргаж илэрхийлсэн. Тэгэх нь ч аргагүй.
Монгол Улсын газрын хэвлий дэх томоохон орд газарт үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн болон хувийн хэвшлийн компаниуд роялти татвар төлөхөөргүй болсон нь өөрөө Үндсэн хуулийн зөрчил.
Энгийнээр татварын орлого мэдэгдэхүйц, бүр жин дарах хэмжээнд буурна, тэр хэрээрээ улсын төсөвт тэрбум биш их наядаар алдагдалд орно. Гэтэл цаасан дээр ч байдаггүй ТББ нэртэй хэдэн хүн тойрч суугаад хэвлэлийн бага хурал хийж, зөвхөн нэг удаа роялти төлдөг байх тухай Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдад захидал илгээснээ тунхаглаж, гомдоллох шалтгаан үнэхээр бий юу.
Эцэст нь хэлэхэд Ерөнхий сайд асан Д.Бямбасүрэн "Цензургүй яриа" нэвтрүүлэг оролцож Ашигт малтмалын тухай хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг шүүмжилж ярьсны маргааш нь Цэцийн шийдвэрээр болж албаждагийг бид бүгдээрээ харсан, гайхсан, эргэлзсэн. Харин энэ удаад цаасан дээр ч байдаггүй ТББ-аас төрийн гурван өндөрлөгт захидал илгээхийг харж байх шиг. Улс төр гэдэг ийм л тохуутай бас хоржоонтой аж.
Ямар ч байсан “Би ийм АХА тэмцээнд оролцмооргүй байна. Энэ нэг л танил технологи яваад байна. Баримт байвал түүнийгээ дэлгэж ярих хэрэгтэй” хэмээсэн Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатарын үг оргүй яриа лав биш бололтой.
Г.Эрхэс