УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар зарим газар нутгийг улсын тусгай хамгаалалтад авах, хилийн заагт өөрчлөлт оруулах тухай тогтоолыг төслийг хэлэлцэж байна. Хэлэлцэж байгаа асуудлаар Их хурлын гишүүд асуулт асууж хариулт авч байна.
Ш.Раднаасэд: Сутай хайрханы тал газар нутгийг яагаад ашигт малтмалын бүс болгочихвоо гэж асуутал аймаг зөвшөөрсөн, холбогдох хууль, журамд ч зөвшөөрсөн гэж АМГТГ-аас хэлсэн. Иргэдийн тахидаг уул, овоог яаж хамгаалдаг юм бэ. Бурхан буудайг хамгаалалтад авах ёстой гэж үзэж байна.
Н.Цэрэнбат: Таны хэлж байгаа нь үнэн. Мэдээллээ Монгол Улс нэгтгэж чадагүй. Ноён уул байна. Аймгийн тусгай хамгаалалтад 1995 онд авсан. Гэтэл АМГТГ-аас лиценз өгсөн. Дараа нь тусгай хамгаалалтаас аймаг нь гаргасан байх жишээтэй. Үүнийг нь урхагаар Ноён уулын асуудал үүссэн. Зөвшөөрөл олгох болгохоороо Ашигт олгочихдог. Асуудал үүсэхээр БОАЖЯ гэдгээ больмоор байна. Ойн сан, усны тусгай хамгаалалтын бүстэй 100 хувь давхцалтай байхад зөвшөөрөл олгочихдог. Тиймээс холбогдох байгууллагуудаас санал авдаг байдлаар ийм алдааг засах боломжтой. Дээр нь тусгай хэрэгцээ хамгаалалтад авч байгаа газрын коорпинатыг нэгтгэх хэрэгтэй байна. Мөн Монголын төр эдийн зэсгийн хүндрэлээс болж байгалийн нөөц тодорхойлох зардлыг хасаж ирсэн. Энэ бол буруу шүү. Бурхан буудайг орон нутгийн дурсгалд ангилалаар хамгаалалтад авах болмож бий. Авахаар ажиллаж байна. Дээр нь уул уурхайн бүсийг тодорхой болгохоор ажиллаж байна.
А.Сүхбат: Газар нутгийн улсын тусгай хамгаалалтад авах шийдэл нь хариуцлагагүй уул уурхайгаас үүдэлтэй. Холбогдох яамд нь хариуцсан ажилдаа хайнга хандаж байгаа болохоор ийм асуудал үүсэж байна. Зарим улс орнууд далайгаа шүүрдэж, оюун ухаанаа хөгжүүлээд хөгжиж болж байна. Гэтэл бид газар нутгаа л ухах юм. Ноён уултай холбогдох сүүлийн бүх шүүх хуралд оролцсон. Үнэхээр монголчуудыг бассан, баялагийг үнэгүйдүүлсэн байна лээ. Эд өлгийн эд зүйл байна гэхэд байхгүй, уул, ус, ой мод байсаар байтал байхгүй гэх зэргээр тохуурхсан.
Ноён уулын 35000 га газрыг бүхэлд нь тусгай хамгаалалтад авах хэрэгтэй. Салбар уулсын нэг болох Төв аймгийн Борнуур суманд Сүжигтийн уул бий. Цахилгаан татаад том бүтээн байгуулалт хийж байна. Гэтэл үндсэн ордоор ашиглахаар агаарт маш их хүнцэл дэгдэнэ гэсэн судалгаа бий. Гэтэл орон нутаг үүнийг шийдэж чадахгүй байна гэсэн. Нэгэнт шүүхийн шийдвэр гаргасан бол тусгай хамгаалалтад авах ёстой. “Монлаа” зэрэг компаниудын үйл ажиллагааг зогсоох хэрэгтэй. Хүнцэлийн идэвхтэй бүсэд хэд хэдэн аймгийн нутаг дэвсгэр хамаардаг. Үүнийг холбогдох газар нь судалж тодорхой болго.
Н.Цэрэнбат: Засгийн газраас Ноён уулын хилийн заагийг өргөтгөж, дархан цаазат газраар авахаар төсөл баталсан. Өнгөрсөн долдугаар сараас хойш Сэлэнгэ аймгийнхан хуралдаж, хилийн заагаа тодорхой болгож өгөхгүй байна. Хилийн заагийг 1995 онд тогтоосноор авъя гэсэн байр сууринаас бид ажиллаж байна. Зарим нэг судалгаа шинжилгээний байгууллагад хяналт тавих хэрэгтэй байна. Уул уурхайн судалгааны компаниудад мэдээллээ зарж байна, мэдээлэл задруулж байна. Тиймээс гаднын санхүүжилттэй судалгааны байгууллага гэхээсээ илүүтэй өөрсдийн судалгааны байгууллагын шинжилгээг баримт болгоно.
Ажлын хэсэг: Сүжигтийн хавцалд судалгаа хийх төлөвлөгөөнд тусгаж болно. Аймгаас Сүжигтийн амыг дурсгалт газарт авсан. Гэхдээ Сүжигтийн хавцал нь ороогүй. Шүүхийн шийдвэртэй холбоотой бусад асуудалд анхаарч ажиллана.
А.Сүхбат: Аюултай, хор хохиролтой гэж хэлээд байхад л “Судалж болох юм. Сумаас санал ирэхгүй байна” гэж ярих юм. Дээд шүүхийн шийдвэр гарчихсан шүү дээ. Ийм байхад төрийн ажил яаж явах юм бэ. Шүүхийн шийдвэр яаж биелэх юм бэ. Блоклохоо боль л доо. Одоо яах ёстой юм бэ. Цэрэнбат сайд аа.
Н.Цэрэнбат: Энэ бол зөв асуудал. Зургадугаар сараас хөөцөлдөж байна. Хууль зүй, дотоод хэргийн яам хүлээлгэж байна.
Г.Мөнхцэцэг: Өнгөрсөн жил 22 газрын тусгай хамгаалалтад авсан. Одоо нэмж байгаа юм байна. Гэхдээ тооны хувьд хангалтгүй байна. Цаашид шаардлагатай 215 газар бий гэсэн. Ташрамд дурдахад, Байгалийн бүс, бүслүүрийн онцлог хэв шинж, унаган төрх, байгалийн өвөрмөц тогтоц, түүх, соёл, шинжлэх ухаан, танин мэдэхүй, экологийн хувьд онцгой ач холбогдол бүхий зарим газар нутгийг дор дурдсан ангиллаар улсын тусгай хамгаалалтад авахаар УИХ-ын тогтоолын төслийг ийн хэлэлцэж буй.
Тухайлбал, нэгдүгээрт, Онон Балжийн байгалийн цогцолборт газрын хилийн заагт Хэнтий аймгийн Дадал, Биндэр сумын зарим хэсгийг хамруулан өргөтгөлөөр,
хоёрдугаарт, Дэвэлийн арал байгалийн нөөц газрын хилийн заагт Увс аймгийн Ховд, Бөхмөрөн сум, Баян-Өлгий аймгийн Ногооннуур сумын нутагт орших Ачит нуурыг хамруулан өргөтгөж байгалийн цогцолборт газрын ангиллаар,
гуравдугаарт, Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын нутагт орших Хомын талыг байгалийн цогцолборт газрын ангиллаар,
дөрөвдүгээрт, Хэнтий аймгийн Батширээт, Биндэр сумын нутагт орших Гутайн даваа-Хөмүүл голын эхийг байгалийн цогцолборт газрын ангиллаар,
тавдугаарт, Баянхонгор аймгийн Галуут сумын нутагт орших Хан уул орчмын газрыг Хангайн нурууны байгалийн цогцолборт газрын өргөтгөлөөр,
зургаадугаарт, Алтан хөхий уулын байгалийн нөөц газрын хилийн заагт Ховд аймгийн Мянгад сумын зарим хэсгийг хамруулан өргөтгөлөөр,
долоодугаарт, Баянхонгор аймгийн Гурванбулаг, Завхан аймгийн Отгон сумын нутагт орших Хөх нуур-Бумбат орчмын газрыг байгалийн нөөц газрын ангиллаар,
наймдугаарт, Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр, Батширээт, Биндэр, Баян-Адрага сумын нутагт орших Хурх хүйтний хөндий орчмын газрыг байгалийн нөөц газрын ангиллаар,
есдүгээрт, Баянхонгор аймгийн Галуут сумын нутагт орших Баянхонгор хайрхан уулыг дурсгалт газрын ангиллаар улсын хамгаалалтад авч, хилийн заагт өөрчлөлт оруулах юм.
Г.Эрдэнэ
Сэтгэгдэл (3)