Шатар бол оюуны спорт. Хүн тоглож байхдаа л хүн байдаг гэсэн үг бий. Хүн шатар тоглож байхдаа л жинхэнэ хүнийхээ үндсэн шинж болох оюунт чанараа гаргаж байдаг. Энэхүү оюуны спортын 44-р Олимпиад Энэтхэгийн Ченнай хотод болж, 187 орны тамирчид оюунаараа уралдлаа. Уг Олимпиадад манай улсын баг тамирчид Монголын түүхэн дэх хамгийн өндөр амжилтыг үзүүлсэн билээ. Тэд Их мастер болон алтан медалийн болзлыг хангасан нь Шатрын спортоор хэд хоног амьсгалсан Монголчуудын хувьд бахархам үйл явдал болсон. Тэгвэл тус Олимпиадад шигшээ багийг ахлан явсан Монголын эмэгтэй шатарчдын шигшээ багийн ахлагч, ОУ-ын шатрын холбооны дасгалжуулагч Ц.Батсайхантай ярилцсан ярилцлагыг хүргэж байна.
-Юуны өмнө танд баяр хүргэе. Ярилцах хүсэлтийг хүлээн авсанд баярлалаа.
-Баярлалаа.
-Энэ удаагийн шатрын олимпиад хамгийн олон улс, хамгийн шилдэг тамирчид оролцлоо. Олимпиадад дасгуулагчаар тав дахь удаагаа оролцож буй хүний хувьд энэ удаагийн олимпын онцлог ямар байв?
-Олимпиад ОХУ-д болох байсан ч улс төрийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан Энэтхэг улсад зохион байгуулсан. Хэдийгээр гурван сарын дотор зохион байгуулах шаардлага гарсан ч Энэтхэг улсын засгийн газар маш сайн зохион байгууллаа.Тэмцээний нээлт хаалтын арга хэмжээ Олимпиадын стандартад нийцсэн зохион байгуулалт сайтай байлаа. Мөн Энэтхэг улс Олимпиадын бамбараа бүх хотуудаараа авч явсан нь онцлох зүйл байсан.
-Олимпиадын шигшээ багт олон шилдэг тамирчин орж чадаагүй юм билээ. Тамирчдыг хэрхэн сонгосон бэ?
-Шатрын холбооны олимпиадад оролцох тамирчдаа сонгож авдаг уламжлал маш тодорхой байдаг. Тухайлбал, Улсын аваргад эхний таван байранд орсон тамирчид Олимпиадад оролцох эрхээ авдаг. Энэ утгаараа энэ жилийн тэмцээнд шалгарсан тамирчид Хэнтий аймгийн УАШ шигшээ тэмцээнээс шалгараад Олимпиадад оролцох эрхээ авсан.
-Олимпиадад оролцсон эмэгтэй тамирчдын дундаж нас 18 байсан. Их залуу тамирчид оролцжээ. Тийм ч учраас туршлага дутах вий гэсэн болгоомжлол байв уу?
-Найман настай хүүхдээс наян настай хөгшид хүртэл тоглодог спорт бол шатар. Залуучуудын маань хувьд мэргэжлийн гэдэг утгаараа тухайн жилдээ илүү амжилт гаргасан, бэлтгэл сургуулиалтаа тогтмол сайн хийдэг нь шалгардаг. Ер нь өсвөрийн шатарчид сүүлийн хэдэн жил Өсвөрийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн болон Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнүүдээс маш олон медаль авчрах болсон. Тэдгээр тамирчид маань залгамж халаа болон ирж байна. Тухайлбал, Д.Мөнхзул өсвөрийн аварга шалгаруулах тэмцээн, Сурагчдын аварга шалгаруулах тэмцээнд түрүүлсэн. Мөн Б.Мөнгөнзул насныхаа дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс мөнгөн медаль хүртэж байсан. Д.Батсүрэн эрэгтэй тамирчдаас анхны алтан медаль авчирч байсан гээд бүгд л Өсвөрийн аварга шалгаруулах тэмцээнд медаль авч байсан хүүхдүүд.
-Их мастер А.Энхтуулд Франц улсын нэрийн өмнөөс тоглох санал ирсэн шүү дээ. Түүнийг дасгалжуулж явсан хүний хувьд та ямар байр суурьтай байна вэ?
-Хувь хүнд тавьсан санал шүү дээ. Сайн шатарчдад бусад улс орнууд санал тавьдаг. Энэ бол тухайн хүний л шийдвэр. Түүний шийдвэрт шатрын холбоо болон миний бие нөлөөлөх боломжгүй.
-Олимпиадад оролцож буй тамирчид дөрвөн ширээнд чансаагаараа хуваагдан тоглолоо. Уншигчдад ширээнүүдийн ялгааг тайлбарлаад өгөхгүй юу?
-Улсын аваргад эзэлсэн байраараа ширээ ширээндээ тоглодог. Тухайлбал, Нэгдүгээр ширээнд Монгол Улсын аварга болсон хүн буюу Их мастер А.Энхтуул сууна. Хоёрдугаар ширээнд мөнгөн медаль хүртсэн ОУ-ын мастер Б.Баярмаа, Гуравдугаар ширээнд хүрэл медаль хүртсэн ОУ-ын мастер Т.Мөнхзул, дөрөвдүгээр ширээнд ОУ-ын шатрын холбооны дэд мастер Б.Мөнгөнзул суусан. Өөрөөр хэлбэл, хамгийн сайн шатарчид нэгдүгээр ширээнд суух зарчмаар явдаг. Энэ бол Олимпиадын зарчим. Бусад орнууд ч мөн энэ зарчмыг баримталдаг. Үүний дагуу Б.Мөнгөнзул маань дөрөвдүгээр ширээнд тоглож алтан медаль хүртсэн. Дөрөвдүгээр ширээндээ маш сайхан тоглосон. Мөн нөөц тоглогчоор ОУ-ын шатрын холбооны мастер Д.Мөнхзул явсан.
-Б.Мөнгөнзул дөрөвдүгээр ширээний алтан медалийг хүртсэн. Үүнийг зарим хүмүүс Олимпиадын аварга болсон гэж ойлгож байна. Та үүнд тайлбар өгөхгүй юу?
-Үндсэн арга хэмжээ бол Олимпиад буюу багийн тэмцээн юм. Аварга шалгаруулахдаа багаар нь шалгаруулдаг. Дэлхийн шатрын холбооноос шатрыг нийтээр нь тэгш сонирхолтойгоор хөгжүүлэх гэсэн бодлого баримталдаг. Олимпиадын тэмцээнд багийн категорын шагнал гэж бас байдаг. Тухайлбал, эхний 30 багийг А зэрэглэлийн баг, 30-с хойш жагссан багийг Б ,В зэрэглэлийн баг зэрэг хуваадаг. Энэ дотроо мөн ялагч тодруулдаг. Тухайлбал 2018 оны Шатрын Олимпт манай эрэгтэй баг Б категорийн тэргүүн байрын шагнал авч байсан. Олимпиадад мөн ширээ тус бүрд тоглосон шатарчдын авсан оноо , чансааны дундажийн харгалзан байр эзлүүлж медаль олгодог уламжлалтай. Дөрөвдүгээр ширээний алтан медалийн шагналыг Б.Мөнгөнзул хүртсэн нь монголын эмэгтэй шатарчидаас анхны тохиолдол юм.
Дэлхийн шатрын олимпиадад багаараа 25 удаа оролцохдоо ширээний дүнгээр 1960 онд Л.Мягмарсүрэн алт, 1964, 1970 онуудад Т.Yйтүмэн мөнгө, З.Бямбаа 2002 онд мөнгө, 2000 онд хүрэл, 2004 онд Б.Хатанбаатар, Т.Батцэцэг нар хүрэл медалиар энгэрээ мялааж байсаныг дурдах нь зүйтэй байх.
-Энэ Олимпиадад Т.Мөнхзул Их мастерын болзол хангалаа. Б.Мөнгөнзул алтан медаль хүртлээ. Тухайн мөчид тухайн орчинд байсан хүний хувьд сэтгэл их хөдлөв үү?
-Мэдээж баяртай байлгүй яах вэ. Т.Мөнхзулыг амжилтыг дурдах ёстой. Их мастер гэдэг бол шатрын спортын оргил амжилт. Маш их хөдөлмөр, хичээл зүтгэлийн дараа гуравдугаар ширээнд сүүлийн баллаа биелүүлж, Их мастерын болзол хангасан. Б.Мөнгөнзул маань их мастерын анхны нормоо хийлээ, одоо 2 норм үлдсэн гэсэн үг.
-Олимпиадын бэлтгэлээ тийм ч олон хоног хийгээгүй гэж дуулсан. Баг болж нэгдсэнээр бэлтгэлээ хэд хоног хийсэн бэ? Мэдээж өөр өөрийн багш дээр бэлтгэл хийсэн байх.
-Энэхүү Олимпиадад манай улсын шилдэг эрэгтэй, эмэгтэй тав таван тамирчин оролцсон. Тамирчин бүрийн ард багш нар нь бий. Тэдгээр хүмүүстэй тухайн тамирчны амжилт салшгүй холбоотой. Эрэгтэй багийн ахлагч Үндэсний шигшээ багийн дасгалжуулагч бид хоёрын тухайд тамирчдыг хариуцаж яваад, тухайн мөчид юун дээр анхаарах вэ гэдэгт багш нартай нь зөвлөлдөж, удирдан зохион байгуулсан. Тэрнээс би бүх тамирчдыг дасгалжуулаагүй. Үүнийг хүмүүс намайг дасгалжуулсан мэт буруу ойлгож байна. Мөн бүх дасгалжуулагч, багш нарт чин сэтгэлээсээ баярлаж буйгаа илэрхийлмээр байна.
-Өөр өөр багшийн арван өөр арга барилтай тамирчид баг болж, тэднийг удирдаж авч явлаа. Тамирчдыг хэрхэн нэгтгэж байв?
-Өсвөрийн тэмцээнд авч явж байсан, дотооддоо удирдаж байсан туршлагууд байна. Багш нарыг нь маш сайн танина. Манай тамирчид эв нэгдэл сайтай. Үүнд санаа зовох зүйл байгаагүй.
-Эрэгтэй багаа дурдахгүй байж болохгүй нь. Учир нь Норвегийн багтай тоглож, тэнцсэн шүү дээ. Хэдий хожоогүй ч тэнцсэн гэдэг нь маш том амжилт гэж харсан?
-Тийм ээ. Энэ бол маш содон үйл явдал байсан. Эрэгтэй тамирчид сайжирсан гэдэг нь харагдаж байгаа юм л даа. Норвегийн багт шатрын спортын өнөө цагийн хаан гэгддэг Магнус Карлсен өөрөө тоглосон нь энэ тэмцээний онцлог байлаа. Магнус Карлсены Норвеги улсаас гадна дэлхийн шилдэг багуудтай өрсөлдсөн. 11 өргийн тав, зургаан өрөгт дэлхийн зэрэглэлийн багуудтай гар зөрүүлнэ гэдэг бол эрэгтэй багууд сайжирч буйн шинж.
Магнус Карлсен бол дэлхийн онцгой аварга. Дэлхийд 600 гаруй сая хүн шатар мэддэг тоглодог гэсэн судалгаа байдаг. Тэгэхээр тэр тооны хүмүүс Монгол улсыг шатарчдаар дамжуулж мэдэж байна. Өсвөрийн шатарчдын амжилт, хэдэн Их мастераар нь дэлхийн улс орнууд мэддэг байсан бол одоо Монгол улсыг шатрын нийт хөгжлөөр нь мэддэг болж эхэлж байна.
-Үндэсний бөх, жүдо зэрэг биеийн хүчний спортод нэг үеэ бодвол төрөөс дэмжлэг үзүүлдэг болсон. Тэгвэл оюуны спортод төр засаг хэрхэн дэмжлэг үзүүлдэг вэ? Мөнгө санхүү гэхээс илүү бодлогоор дэмжих нь маш том дэмжлэг болох байх даа.
-Шигшээ багт багтсан тамирчинд дэмжлэг бий. Харин шигшээ багт багтахгүй бол дэмжлэг байхгүй. Узбекистаны шигшээ багийн таван тоглогч дээд тал нь 20 насны залуучууд Олимпийн аварга боллоо. Энэ бол бахдам амжилт. Ийм амжилт руу бодлогоороо явбал боломж бий. Мөн Олимпиад зэрэг томоохон тэмцээнүүдэд амжилттай яваад ирсэн тамирчдаа Засгийн газраас шагнадаг бол манай тамирчдад их урам болно гэж боддог.
-Олимпиадын хэдэн өдөр Монголчууд шатраар амьсгаллаа шүү дээ. Энэ ч утгаараа хүүхдээ шатрын спортоор хичээллүүлэх, энэ спортоор хичээллэх сонирхолтой хүүхдүүд их бий байх. Ер нь шатрын спортоор хэдэн настайгаасаа хичээллэх боломжтой вэ?
-Манай улсад зургаан насны улсын аварга шалгаруулах тэмцээн болдог. Дөрвөн наснаасаа хүүхдүүд тоглож эхэлж байна. Цэцэрлэгүүдэд шатар зааж байна. Мөн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд зургаан нас, найман нас гэсэн ангилал бий. Энэ хөгжлөөрөө манай улс дэлхийд толгой цохидог. Үүгээр их бахархдаг. Өнгөрсөн зургаан сард сурагчдын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцсон. Энэ тэмцээнээс найман медальтай ирлээ. Гэхдээ нас оройтлоо хэмээн харамсах шаардлага байхгүй. Шатар бол спорт талаасаа, мөн боловсрол талаасаа өндөр ач холбогдолтой шүү дээ. Тийм ч учраас шатрын спортоор эцэг эхчүүд хүүхдүүдээ хичээллүүлэх дуртай байдаг.
-Шатрын бэлтгэл хэрхэн явагддаг юм бэ? Өдөрт хэдэн цагийн бэлтгэл хийдэг вэ?
-Шатрын бэлтгэлийг хоёр гурван янзаар ойлгох хэрэгтэй. Нэгдүгээрт, боловсролын чиглэлээр сургах, хоёрдугаарт мэргэжлийн шатарчин бэлтгэх, мөн олимпын зэрэглэлийн шатарчин болъё зэрэг өөр шатлалуудаас хамаарч заах аргачлал өргөжнө. Одоогоор шатрын клубүүд олширсон тул эцэг эхчүүд багш нараа чиглэл чиглэлээр нь сонгоод хичээллүүлэх боломжтой.
-Тэмцээнд оролцож буй тамирчид өдөрт хэдэн цагийн бэлтгэл хийдэг вэ?
-Долоо хоногт хоёроос гурван удаа өдөрт хоёр цагийн бэлтгэл хийдэг. Өндөр амжилт гаргая гэвэл хичээлээсээ чөлөө авах, сурлага нь муудах гээд бага насны хүүхдүүдээс золиослох зүйл их гардаг.
-Таны хамгийн бяцхан шавь хэдэн настай вэ? Таныг цөөхөн хүүхэд бэлтгэдэг гэж сонссон.
- Ц.Батсайхан багш хүн авдаггүй, цөөхөн хүүхэдтэй ажилладаг гэж буруу ойлгоод байдаг. Олон хүүхэд авмаар байдаг л даа. Гэхдээ гадаад руу олон явдаг учир тэмцээнд явахгүй хүүхдүүдийн сургалт алдагддаг. Тиймээс одоо надтай хичээллэж байгаа хүүхдүүдтэй ойролцоо төвшинтэйг сонгохыг боддог.Гэхдээ Мончесс академи маань өргөжөөд, миний шавь спортын дэд мастер Э.Энх-Амгалан туслах багшаар ажиллаж байна. Өмнө нь анхан шатны хүүхдүүд авдаггүй байсан бол Э.Энх-Амгалан багш бэлддэг болсон.
-Багш, дасгалжуулагч хүний хувьд цаашид шавь нараасаа ямар амжилт хүлээж байна вэ?
-Одоогоор өсвөрийн хүүхдүүдтэй ажиллаж байна. Дараагийн олимпын залгамж халаануудыг бэлдэж байна. Панам улсад болсон өсвөрийн дэлхийн аваргын тэмцээнд миний хоёр шавь оролцож, алтан медаль хүртлээ. 13 насны ангилалд Г.Урангоо, 11 насны ангилалд М.Маргад хоёр маань алтан медаль, 15 насны ангилалд Б.Энхболор хүрэл медаль хүртлээ. Эдгээр хүүхдүүдийг Олимпиадын ширээнд суух хэмжээний болоосой гэж боддог.
Өсвөрийн хамгийн том тэмцээн бол тэгш насны тэмцээн. Тэгш насны тэмцээн Гүрж улсад есдүгээр сард болох гэж байна. Энэ тэмцээнд амжилттай оролцоосой. Мөн багш хүн бүрийн мөрөөддөг зүйл бол дараа дараагийн Их мастеруудыг олноор төрүүлэх юм.
-Ярилцсанд баярлалаа. Монгол Улсад Их мастерууд олноор төрөх болтугай.
-Баярлалаа.
Д.Батчулуун