Эрүүл мэндийн салбарынхан өрөндөө баригдаж, модоо барихдаа тулаад байна. Энэ жил эрүүл мэндийн салбарын төсвийг 30 хувь буруулсан нь өнөөдрийн энэ байдалд хүргэсэн. Төсвөө тануулсан эмнэлгүүд зургадугаар сар хүртэл амиа зогоох боломжтой хэмээцгээж байсан билээ. Харин энэ асуудал ямар байдалтай байгаа болон өрхийн эмнэлгүүдэд тараагдах ёстой нэг тэрбум төгрөгийн өртөгтэй шинжилгээний аппарат хэзээ гаалийн харанхуй агуулахаас чөлөөлөгдөх гэх мэт нийслэлийн эрүүл мэндийн салбарыг тойрсон асуудлаар Нийслэлийн Эрүүл мэндийн газрын дарга Ш.Энхбаттай уулзаж ярилцлаа.

Нийслэлийн Эрүүл мэндийн газрын дарга, Анагаахын шинжлэх ухааны доктор Ш.Энхбат

-Энэ жил эрүүл мэндийн салбарын төсвийг танасан нь нэлээд асуудал дагуулсан. Энэ талаар яриагаа эхэлье?

-Өнгөрсөн 2014 онд улсын хэмжээнд эрүүл мэндийн салбарын нийт эмийн төсөв нь 69 тэрбум төгрөг байсан. Харин энэ онд 81 мянган 750 шинэ хүн мэндэлж манай улсын хүн ам гурван сая боллоо. Хүн нэмэгдэхээр хүнс нэмэгдэнэ гэдэг. Гэтэл эмийн төсвийг хасаж, 60 тэрбум төгрөг болгочихсон Харин нийслэлийн эрүүл мэндийн салбарын бүх эмнэлгүүдийн төсөв 9.6 тэрбум төгрөг байсныг 6.9 тэрбум төгрөг буюу 30 хүртэл хувиар бууруулчихсан. Дээр нь манай улс нийт эмийнхээ 80 гаруй хувийг гадаадаас авдаг. Үүнийгээ доллараар авна. Тухайн үед нэг долларыг 1500 төгрөг байхаар бодож байсан. Гэтэл одоо 2000 төгрөг болчихлоо. Ингээд бодохоор авах эмийн тоо улам л буураад байгаа биз. Дээр нь жил бүр импортын эмийн үнэ нэмэгддэг. Ингээд бодохоор эрүүл мэндийн салбарын 12 сар ашиглах эмийн төсвийн 50 хувь нь алга болчихож байгаа юм шүү дээ. Энэ нь 12 сар эмнэлгүүд иргэдэд үйлчилдэг бол 6 сар эмтэй, 6 сар эмгүй болчихож байгаа хэрэг шүү дээ.

-Тэгэхээр зургаан сар хүртэл л эмнэлгүүд амиа зогооно гэж байсан нь үнэн болж таарч байна уу. Одоо тэгээд эмнэлгүүд үйл ажиллагаагаа хэрхэн явуулж байгаа юм бол?

-Одоо нийслэлийн бүх эмнэлгүүд өртэй, өр тавиад л үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Гэтэл одоо компаниуд эхнээсээ зээл өгөхөө больж байна. Энэ нь ч аргагүй шүү дээ. Тэдгээр компаниуд нь үргэлж бараагаа зээлээр өгөөд байхаар чинь өөрсдөө татвар хураамжаа төлж чадахгүй, цаашлаад оршин тогтнох боломжгүй болно. Нэг үгээр хэлбэл эрүүл мэндийн салбарт өрийн сүлжээ үүсээд байна гэж ойлгож болох юм.

-Тэгвэл өрийн асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэж, эмнэлгүүд тусламж үйлчилгээгээ саадгүй хүргэх талаар ямар ажил хийж байгаа вэ?

-Өчигдөр Засгийн газрын хуралдаанаар өрийн асуудлыг оруулсан. Өрийн асуудлыг бүгдийг нь цэгцлэх хандлагатай байгаа. Мөн есдүгээр сард болох төсвийн тодотголоор эмийн төсвийг нэмж өгч магадгүй гэсэн чиглэлтэй л ажиллаж байна даа.     

-Одоогийн байдлаар эмнэлгүүд нийт хэдэн төгрөгийн өрөнд орчихоод байгаа юм бол?

-Манай эрүүл мэндийн салбарынхан оны эхний таван сарын байдлаар эм эмнэлгийн хэрэгслийн нэг тэрбум 200 сая төгрөгийн өртэйгээр үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Өнөөдрийг хүртэл энэ тоо бас өссөн гэдгийг хэлэх нь зүйтэй байх.

-Эрхтэн шилжүүлэн суулгах мэс засалд орсон иргэдэд дархлаа дэмжих эмийг улсаас үнэгүй өгдөг ч эмийн төсөв танагдсанаас хүрэлцээ муу байна гэх мэдээлэл байгаа. Энэ талаар тодруулаач?

-Эрхтэн шилжүүлэн суулгасан иргэдийн томграф гэдэг эмийг үнэгүй өгдөг. Энэ эмийг анх 20 орчим хүн авдаг байсан. Харин одоо 250 гаруй хүн хэрэглэж байгаа.  Гэтэл 25 мянган хүнд үйлчилдэг нэгдүгээр эмнэлгийн төсвийн бараг 30 орчим хувь нь энэ мөнгөнд зарцуулагдаж байна. Энд бас л төрийн буруу бодлого явагдаад байгаа юм.Үнэхээр л төр дааж чадахгүй байж иргэдэд эмийг үнэгүй тараана гээд байгаа нь буруу л тогтолцооны илэрхийлэл. Үүний оронд эрүүл мэндийн даатгал нь хамруулж, хувь хүмүүсээс тодорхой хувийг нь аваад тасралтгүй нийлүүлдэг бол хаа хаанаа асуудал үүсэхгүй. Ер нь эрүүл мэндийн салбарын бодлого алдагдсан болохоор эмийн хэрэглээ замбараагүй, зохицуулалтгүй, төр дангаараа бүхнийг шийдэх гээд байгаад л учир байгаа юм.

-Төсөв танагдснаас бас оношилгоо шинжилгээний төнөг төхөөрөмж, лабораторын хэрэгсэл авах боломжгүй болсон талаар?

-Нийслэлийн эрүүл мэндийн салбарын тоног төхөөрөмжийн зардал тав дахин багассан. Манай улс дотооддоо нэг ч төрлийн эмнэлгийн тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэдэггүй. Тийм байж төсвөө таначихаар яаж хангалттай, шаардлагатай тоног төхөөрөмжөө нийлүүлэх вэ дээ.  

-Тэгвэл мөн төсөв танагдсанаас бөөрний аппаратанд орох иргэдийн дараалал нэлээд ихэссэн талаарх мэдээлэл бас байна. Өвчиндөө шаналж байгаа хичнээн хүн байгаа бол?

-Бөөрний өвчтэй иргэд долоо хоногт гурван удаа аппаратанд ордог байсан бол өдгөө ганц удаа л орж байна. Жил бүр л аппратад орох иргэдийн тоо нэмэгддэг.   

-Иргэд эрүүл мэндийн даатгалаа төлчихөөд эрүүл мэндийн үйлчилгээг авч чадахгүй байгаа нь бас л гомдолтой зүйлийн нэг байх. Эрүүл мэндийн даатгалын хэдэн хувь нь эрүүл мэндийн салбарт ордог юм бэ?

-Таван сангийн мөнгө нэг дор байрладаг. Гэтэл тэдгээрийн ашигтай ажилладаг нь эрүүл мэндийн даатгал. Тэгэхээр нэг тогоонд орчихсон мөнгийг ижил хэмжээтэй л зарцуулдаг. Гэхдээ жил бүр үлдэгдэл гардаг ч түүнийг нь өөр зүйлд зарцуулчихдаг. Гэхдээ ирэх сарын нэгнээс мөрдөгдөх хуульд эрүүл мэндийн даатгалыг бие даасан болгосон.

-Та бүхэн өнгөрсөн жил төсөв батлаж байхад өөрсдийн саналаа оруулаагүй юм уу. Ер нь яагаад эрүүл мэндийн салбарын төсвийг таначихсан юм бэ. Улс бүсээ чангалж байгаа ч эрүүл мэндийн салбарын бүсийг чангалах нь тохиромжгүй зүйл байх?

-Тийм шүү. Эрүүл мэндийн салбарын бүсийг чангалах нь иргэдийнхээ хоолойг боомолж байгаатай адил зүйл. Хамгийн хэцүү зүйл бол өвчин. Гэтэл хэцүү зүйлийнхээ төсвийг таначихаад сууж байгаа төрийг юу гэхэв дээ. Нэг үгээр хэлбэл дутуу төрж үхэх сэхэхийн дээсэн дөрөөн дээр байгаа хүүхдээ инкубаторт төсөв байхгүй ээ гээд оруулахгүй гэсэнтэй адил шүү дээ. Анх төсөв батлаж байхад эрүүл мэндийн салбарын төсвөөс нэг ч төгрөг танахгүй гэж байсан ч яг батлах болохоороо таначихсан.

-Төр гэж та хэнийг хэлээд байна вэ?

-Төр гэхээр би мөнгө хөрөнгө мэддэг их хурлын гишүүдийг хэлээд байгаа юм. Монгол Улсад тохиолдоод байгаа тэр л гай гамшиг өнөөх эмнэлгийн байгуулагын жаргал зовлон, иргэдийн өвдөж зовж байгаа бүхнийг тэд мэддэггүй. Учир нь тэнд эрүүл мэндийн салбарын тогоонд чанагдаж байсан нэг ч хүн байхгүй. Мөн тэр гишүүд дунд өвчтөн зовлонтой хүн бараг байхгүй. Ихэнх нь өөрсдөө чинээлэг болохоор гадны улс оронд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг авчихдаг болохоор өнөөдрийн бидний зовлонг яаж ойлгох юм.

-Тийм ч байж болох л юм. Гэхдээ гишүүд ойлгож байна. Эмнэлгүүдийг нэмж барина гээд л байгаа шүү дээ?

-Одоо сонгуульд нэг жил дутуу байгаа болохоор л тэгэж байгаа юм. Нийслэлийн Эрүүл мэндийн газраас хүүхдийн эмнэлэг шаардлагатай гэхээр энэ жил гурван хүүхдийн эмнэлэг барихаар болсон. 30 жилд нэгийг ч бариагүй байж нэг жилд гурвыг барина гэхээр цаг хугацаатайгаа ямар ч баримжаа байхгүй байгаагийн тод илрэл.

-Тэгэхээр энэ жил үнэхээр гурван эмнэлэг барих болов уу. Та юу гэж бодож байна вэ?

-Нийслэлийн хүн ам гурав дахин нэмэгдчихээд байхад 30 жилд улсын төсвөөр нэг ч эмнэлэг баригдаагүй. Энэ нь төрийн үүрэг, мэргэжлийн төрийн захиргааны төв байгууллагын хариуцлага, бодлого хэрэгжилт хоёр уялдаа байхгүй, үг үйлдэл хоёр нь нийлэхгүй байгаагийн тод жишээ чинь энэ шүү.  

-Манай улс үнэхээр эрүүл мэндийн салбарт бага мөнгө төсөвлөх юм аа. Гэхдээ иргэдийн дунд эрүүл мэндийн салбарын эмчилгээ, үйлчилгээнд сэтгэл дундуур байх тохиолдол нэлээд байдаг. Энэ талаар таны байр суурийг сонсвол?

-Манай улс ДНБ-ийнхээ 2 хувийг л эрүүл мэндийн салбарт зарцуулж байна. Үүнийг дэлхийн хэллэгээр үлдэгдэл санхүүжилт гэж нэрлэдэг. Монголчууд ямаагаа тэтгээд байдаг мөртлөө хүнээ тэтгэхгүй, иргэдийнхээ эрүүл мэнд, амь насыг үнэлэхгүй байгаа нь үүнээс харагдаж байгаа юм. Гэтэл дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудад ДНБ-ийнхээ 15-18 хувийг эрүүл мэндийн салбарт зарцуулж байна.

Уг нь бол Америк хүн Монгол хүн хоёрын эрүүл мэндийн асуудалд ялгаа байхгүй биз дээ. Гэтэл Америк улс нэг иргэндээ 8700 доллар зарцуулж байна. Гэтэл манай оронд энэ тоо 100 дахин бага байна. Ийм байхад яаж эрүүл мэндийн салбарыг тэгш, хүртээмжтэй, чанартай эмнэлгийн тусламж үзүүлэх вэ дээ.

-Ер нь нэг хүнд хичнээн төгрөг ногдож байж эрүүл мэндийн салбар төгс үйлчилгээг иргэдэд хүргэх боломжтой гэж үзэж байна вэ?

-Нэг хүнд хэдэн төгрөг гэсэн тоо байхгүй л дээ. Гэхдээ тухайн улс орон ДНБ-ийнхээ хэдэн хувийг эрүүл мэндийн салбарт зарцуулж байгаагаас тухайн төрийн ард түмэндээ хандаж байгаа хандлага түүгээр илэрхийлэгддэг. Тэгэхээр манай улсын засгийн газар ард түмнээ Африкын орнуудтай л адил хэмжээнд үзэж байна гэсэн үг л дээ.

-Таны бодлоор эрүүл мэндийн салбарыг цаашид хэрхэн хөгжүүлэх ёстой юм бэ?

-Манай эрүүл мэндийн салбар элсэн дээр ус асгаж байгаа мэт хөгжөөд байгаа юм. Эрүүл мэндийн салбар чинь өөрөө ашгийн төлөө салбар биш. Гэхдээ эрүүл мэндийн байгууллага чинь ер нь бол бизнесийн байгууллага. Тодорхой нэг хэмжээнд өөрийгөө санхүүжүүлдэг, ашигтай байх ёстой. Тиймээс эрүүл мэндийн даатгал, төсөвд нь хамруулах ёстой, мөн тухайн эмнэлгийн хувь нийлүүлсэн хүмүүсээс бага хэмжээний хураамж авч байж л энэ салбар хөгжинө. Түүнээс биш төр дийлэхгүй байж бүх зүйлийг хий хоосон лоозонгоор улс даанаа гэчихээд яг даадаг дээрээ төсөвөө таначихаад байгаа нь өнөөдрийн эрүүл мэндийн салбарыг хөгжихөд чөдөр болоод байгаа юм шүү. Ер нь ачааны хүндийг эмч, сувилагч эрүүл мэндийн салбарынхан л үүрч байна.    

-Тэгэхээр эмнэлгүүдийг хувьд шилжүүлэх нь зүйтэй гэж ойлгож болох уу?

-Эрүүл мэндийг тогтолцоог шууд өөрчилж болдоггүй. Тиймээс төр чадахыгаа авч үлдээд чадахгүйгээ хувьд өгөхөд буруудах зүйл байхгүй. Сүхбаатар дүүргийн нэгдсэн эмнэлэг, Баянзүрх дүүргийн эмнэлгүүд хувьчлагдсан ч иргэдэд тусламж үйлчилгээг хэвийн л үзүүлж байна. Гэхдээ эрүүл мэндийн салбарын гол салбар болох төрөх, гэмтэл зэрэг салбарыг хувьд шилжүүлвэл чанар үйлчилгээ нь ч сайжирна.

-Таны хэлснээр эрүүл мэндийн гол салбарууд хувьчлагдчихаар иргэд үнэ төлбөрийг нь дийлж үйлчлүүлэх болов уу?

-Үүнд л төрийн зохицуулалт хэрэгтэй шүү дээ. Ер нь дэлхийн чиг хандлага тийм байна шүү дээ. Манай улс бүх зүйлийг үнэгүй гэчихээд бүхнийг үнэгүйдүүлээд байна. Төр засгаас эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг үнэгүй гэчихээд хөрөнгө санхүүдээ баригдаад нэр төдий л үйлчилгээг үзүүлж байгаа нь нууц биш. Түүний оронд эмнэлэгт төгс үйлчилгээг авчихаад бага хэмжээний төлбөр төлдөг болчихвол хаа хаанаа хэрэгтэй шүү дээ.

-Өрхийн эмнэлгүүдэд тараагдах шээсний аппарат гаалийн агуулахаас хэзээ гарах нь тодорхой болсон уу. Харанхуй агуулахад бараг хагас жилийн нүүр үзлээ шүү дээ?

-Манай улс тоног төхөөрөмж, эмийн төсвөө таначихаад улаан нүүрээ худалдан байж тусламжаар авсан нэг тэрбум 200 сая төгрөгийн шинжилгээний апрадыг хагас жил гааль дээр тоосонцорт даруулаад л цоожилчихоод байгаа нь үнэхээр эмгэнэл.

-Яагаад энэ асуудал өнөөдрийг хүртэл шийдэгдэхгүй байгаа юм бэ. Засгийн газраас хөрөнгийг нь шийдвэрлэх тогтоолыг гаргачихсан биз дээ?

-Үүнийг Сангийн яамны сайд Ж.Эрдэнэбат төрийн нарийн бичгийн дарга Энхцогт нараас тодруулах хэрэгтэй гэж бодож байна.

-Ер нь дээрх тоног төхөөрөмжийг оруулж ирэхэд гаальд хэдэн төгрөгийн татвар төлөх ёстой юм бэ. Уг нь татвараас чөлөөлөх үндэслэлтэй гээд байсан шүү дээ?

-Хуулиндаа бол хүмүүнлэгийн бөгөөд буцалтгүй тусламжийг татвараас чөлөөлөх учиртай. Гэтэл гааль дээр 150 сая төгрөгийн татвар төлж байж оруулах шаардлагатай болсон. Энэ нь нөгөө төрийн уялдаа холбоо байхгүй байгаагийн тод илэрхийлэл шүү дээ.

-Манай улсад Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага, НҮБ зэргээс жил хичнээн төгрөгийн тусламжийн эм, эмнэлгийн хэрэгсэл өгдөг юм бэ. Энэ нь мэдээж бага төсөвтэй эрүүл мэндийн салбарт багагүй нэмэр болдог байх?

-Үүнийг шууд буцалтгүй тусламжаар манай улсад эм, эмнэлгийн хэрэгсэл нийлүүлж байна гэж ойлгож болохгүй. Монгол Улс дээрх байгууллагуудын гишүүн. Тиймээс жилдээ таван мянган долларын татвар төлдөг. Үүнийхээ хүрээнд л дээрх газруудаас бараа бүтээгдэхүүн авдаг. Түүнээс биш буцалтгүй, хүмүүнлэгийн тусламж гэж ойлгож болохгүй.

-Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас манай улсын өвчлөлийн гол үзүүлэлтийг буурсан хэмээдэг. Энэ үзүүлэлтэд чухам юү нөлөөлсөн гэж бодож байна вэ?

-Энэ нь зөвхөн инерциэр явж байгаа хэрэг. Эрүүл мэндийн салбар Монгол Улсын зах зээлд шилжээгүй социолизмын үеийн тогтолцоо, шилжилтийн үеийнхээ байдлаар л явж байгаа ганц салбар. Тиймээс л социолизмын үеийн суурь тоног төхөөрөмж, эмч мэргэжилтэн нь бэлтгэгдсэн учраас, мөн энэ салбарт ажиллаж байгаа эмч, сувилагч эмнэлгийн ажилтны чин зоригоор л өнөөдрийг хүрч, өвчлөл буурч байна. Ер нь эрүүл мэндийн салбар живэх үү үгүй юу гээд л ёстой нэг уснаас гарч ирж амьсгаа авчихаад л буцаж живэх шахаад л байна шүү дээ.

-Тэгвэл эмийн тендер зарлагдаагүй гэх мэдээлэлд та ямар хариулт өгөх үү?

-Бид 32 эмийн тендерийн багц зарлагдсан. Үүний 13 нь бидний тавьсан үнийн саналыг хүлээн зөвшөөрөөд гэрээгээ байгуулж, эмээ нийлүүлж байгаа. Харин үлдсэн хэсэг нь бидний тавьсан үнийг бага байна гэж үзээд байгаа тул тендер хойшлогдоод дахин зарлагдаад байгаа юм.    

-Эрүүл мэндийн салбарт согтууруулах ундаа хэрэглэсэн хүмүүсийг хүлээж авдаг болсон. Энэ талаар асуулгүй өнгөрч боломгүй санагдана. Та үүнд ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Нэг согтуу хүнийг эрүүлжүүлээд гаргахад 12 мянган төгрөг зарцуулдаг. Гэтэл согтуу хүн ганц нэгээрээ ирэхгүй тав зургаагаараа ирдэг. Сүүлийн үед эмнэлгийн хажууд тасарч унаж, эрүүл мэндийн үйлчилгээ авчихаад л гардаг. Ингэхдээ зүгээр гарахгүй эмнэлгийн тоног төхөөрөмжийг эвдэж, эмч сувилагч нарт агсам тавиад гардаг талаар эмч нар их гомдолдог. Ер нь манай улс шиг ийм тогтолцоотой улс орон хаана ч байхгүй.  

24tsag.mn Б.Батчимэг