Ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-ээс хэрэгжих Нэмэгдсэн өртөгийн албан татварын урамшуулалтын систем болон ил тод байдлын тухай хуулийн хэрэгжилтийн талаар Татварын ерөнхий газрын дарга Б.Ариунсантай ярилцлаа.  

-НӨАТУС хэрэгжсэнээр ямар өөрчлөлтүүд гарна гэж та бүхэн харж байгаа вэ?

-Эдийн Засгийн ил тод байдлын тухай хууль хэрэгжээд дуусахад сар гаруйн хугацаа үлдээд байна. Хууль 12 дугаар сарын 31-ны өдөр дуусгавар болох учиртай. Өмнө нь хэрэгжүүлж байсан ил тод байдлын тухай хуулийг бодвол энэ удаагийн хууль өргөн хүрээтэй явагдаж байгаа. Тухайлбал Үл хөдлөх бүртгэлийн газар, Гааль ,Татвар, Нийгмийн даатгал гээд дөрвөн том байгууллага багтаж байгаа болохоор өргөн цар хүрээтэй явагдаж байгаа юм. Хуулийг хэрэгжүүлэхээр сургалт сурталчилгааг хот, хөдөө орон нутагт сайн зохион байгуулсан боловч хувь хүн, байгууллага, аж ахуйн нэгж, баялаг бүтээгчид маань хуулийн талаар маш ихээр лавлан асууж, сургалтанд хамрагдаж байна. Энэ нь иргэд энэ хуульд өргөн оролцох нөхцөл байгааг харуулж байгаа юм.

-Өмнөх эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуулиас сайн хэрэгжих төлөв харагдаж байгаа гэлээ. Тэгвэл одоогоор хэдэн аж ахуйн нэгж, иргэн татвараа тайлангаа ил тод болгоод байгаа вэ?

-Сүүлийн үед манай орны эдийн засаг нэлээд хүндэрч, гадаадын хөрөнгө оруулалт нэмэгдсэн жилүүд байсан учраас татвар төлөгчид маань нэг гаргасан алдаагаа засаад, ил тод болгоод авъя гэсэн бодолтой байх шиг байна. Одоогийн байдлаар яг хэдэн аж ахуйн нэгж нуусан татвар тайлангаа тайлагнасан гэж хэлэхэд эрт байна. Ямартай ч явцын дүн нэлээд сайн байгаа, эцсийн үр дүн ч сайн гарна гэдийг хэлэх нь зүйтэй байх.

Хуурамч падааны асуудал бараг бүх баялаг бүтээгч нар дээр гардаг байсан. Энэ асуудал бүрэн зогсоно.

-Энэ хууль нь НӨАТУС-тэй холбоотой гэж байгаа. Энэ нь улсын эдийн засагт эерэг өөрчлөлтүүдийг авч ирэх байх?

-НӨАТ-ын хоёр төрлийн урамшууллын системын хууль батлагдаад ирэх оны нэгдүгээр сарын нэгнээс хэрэгжүүлэх гэж байна. Энэ нь зөвхөн Монгол Улсад хэрэгжих гэж байгаа хууль биш. Хуучин социалист хамтын нөхөрлөлийн орнууд болон Азийн орнууд өргөн хэрэглэдэг хууль юм. Өөрөөр хэлбэл НӨАТ-аа 100 хувь төвлөрүүлэх, хоёрдугаарт урамшууллын системээр дамжуулж, баялаг бүтээгч буюу худалдагч, хэрэглэгчдийн харилцааг бий болгож татвартайгаа хамт нэгтгэхээр бүх систем нэг дор болох юм. Энэ нь маш том шинэчлэлт юм.

-Өмнөх жилүүдэд хуурамч НӨАТ-ын падааны асуудал нэлээд яригддаг байсан. Хууль хэрэгжсэнээр энэ асуудал таслан зогсоно гэж ойлгож болох уу?

-Тиймээ. Хуурамч падааны асуудал бараг бүх баялаг бүтээгч нар дээр гардаг байсан. Энэ асуудал бүрэн зогсоно.

-Хуурамч падаан, далд эдийн засгийн асуудал нь хууль эрх зүйн орчин бүрдээгүйгээс гарч байна гэж ойлгож болох уу?

-Тиймээ. Иргэд татвар тайлангаа нууж байгаа хэд хэдэн шалгаан байгаа юм. Тухайлбал давж гарахгүй хууль байвал татвараа нууж, далд болгоно мөн тайлагналын систем нь хүнд байвал түүнээс залхана. Түүнчлэн  үйлчилгээний түргэн шуурхай байдал бас үүнд нөлөөлж байгаа юм. Ер нь энэ бүгд нь нийлээд хуурамч падаан, далд эдийн засаг гэх зүйлийг бий болгож байгаа юм.  

-Иргэд болон аж ахуйн нэгжид ямар үр дүн гарах бэ?

-Худалдан авагч өөрөө худалдан авсан барааныхаа талоноор сугалаа авч, урамшууллын системд оролцоод ирэхээр өөрийнхөө худалдан авах чадварт хяналт тавих боломж бүрдэнэ. Харин аж ахуйн нэгж нь урамшууллын бүртгэлийн системд холбогдсоноороо бүх ажиллагаа ил тод, тойргийн системд орох юм.

-НӨАТУС хэрэгжсэнээрээ НӨАТ-ыг хэдэн хувиар нэмж бүрдүүлэх боломжтой бол?

-Энэ хууль хэрэгжсэн орнуудын туршлагыг харахад НӨАТ-аа бүрэн авч чаддаггүй байсан улс орон 70-80 хувь авч чаддаг болсон. Харин хуулийг шинээр хэрэгжүүлж байгаа орон 20-30 хувь нэмж бүрдүүлдэг жишээ байна. Манай орны хувьд энэ системд хүссэн хүсээгүй орох л шаардлагатай юм.

-Тэгвэл хууль хэрэгжсэнээр манай улсын эдийн засагт эхний жил хэдэн хувийн өөрчлөлт гарна гэж та бүхэн харж байгаа вэ?

-Өнөөдрийн байдлаар манай улсад 70 гаруй мянган татвар төлөгч байгаа. Эхний жил бид эдгээрийг бүртгэлжүүлэх ажлыг зохион байгуулна. Ер нь энэ ажлыг хэвшүүлэх нь маш чухал юм. Ямартай ч бид эхний жил хэвшүүлээд тодорхой үр дүнд хүрнэ л гэж үзэж байгаа. Харин нэг хэвшээд ирвэл цаашид НӨАТ төлөлт сайжрах нь тодорхой юм.  

-Энэ системыг хэрэгжүүлэхэд гарах хүндрэл юу байгаа бол. Та бүхэн үүнийг тооцоолсон уу?

-Үүнд ганцхан л хүндрэл гарна. Бүх байгууллага, аж ахуйн нэгжийг бүртгэлжүүлэхийн тулд кассын программтай машин шаардлагатай. Тэгэхээр энэ л асуудал гарч ирэх юм. Үүнийг хангахын тулд өмнө нь 2007, 2008 онд кассын машинжуулах ажлыг хийж байсан. Ингэхдээ 3-4 байгууллагыг сонгоод кассын машинжуулах ажлыг хийсэн ч сөрөг үзэгдлүүд гарч байсан учраас цахим орчин бүрдэж, худалдан авах орчин сайжирсан өнөө үед альваа нэг компани, хувь хүнийг сонгож, кассын машинжуулах ажлыг зохион байгуулахгүй. Зөвхөн  стандарчлал хэмжил зүйн газраас гаргасан шаардлагыг хангасан кассын машин байвал өөртөө тохирсон хүчин чадалтай машиныг сонгоод хэрэглэх системыг олгож байгаа. Харин бид зөвхөн программ хангамж дээр туслаж дэмжих ажлыг л зохион байгуулж байна.        

-Хотын албан татвар энэ системд бас орох уу?

-Тэгэлгүй яах вэ. Хотын албан татвар, НӨАТ зэрэг нь нэгдсэн цахим системд орж байгаа болохоор бүгд хоорондоо холбоотой болж тайлагнах систем нь ч хялбар болох юм.

-Хууль хэрэгжсэнээр бүх зүйл цахимжина гэж ойлгож болох уу?

-Тийм ээ. Монгол Улсын татварын систем ил тод цахимжсан болно л гэж ойлгож болно.

Б.Энхжин