Монгол Улсын Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн, Д.Нацагдоржийн шагналт, Болор цомын эзэн А.Эрдэнэ-Очир агсны "Голын тохой дээр" хэмээх олны сэтгэлд гэрэл татуулсан нэгэн шүлэг бий. Түүнчлэн Арлааны Эрдэнэ-Очирын шүлгүүд Орос, Хятад, Англи, Франц, Япон, Македон зэрэг улсын хэлээр орчуулагдаж, монгол хэлт яруу найргийг дэлхий дахинд танилцуулахад томоохон хувь нэмэр оруулсан билээ. Харин тус яруу найрагчийн бүтээлийг "Мөрөөдлийн театр"-ынхан зохиолчийн эрхийг эзэмшигчийн зөвшөөрлийг авахгүйгээр "Samsara-тэртээх хоёр зүрх" драмынхаа дуу болгон цацжээ. Тус үйл явдалтай холбогдуулан "Арлааны Эрдэнэ-Очир сангийн хуулийн зөвлөх П.Намуунаас тодрууллаа.
-А.Эрдэнэ-Очир агсны “Голын тохой дээр” шүлгийг "Мөрөөдлийн театр" шинэ драмын жүжгийнхээ дуу болгоод цацчихсан байна. Ингэхдээ зохиогчийн эрхийг эзэмшигчээс зөвшөөрөл авсан гээд байгаа нь үнэн үү?
-Тухайн шүлгээр дуу хийх зөвшөөрөл аваагүй. "Арлааны Эрдэнэ-Очир сан" нь зохиолчийн зохиол бүтээлийн эрхийг эзэмшдэг тул тус сангаас зөвшөөрөл авах ёстой.
-Монголд зохиогчийн эрхийн ийм зөрчлийг хуулиар хэрхэн зохицуулдаг вэ?
-Монгол Улсад зохиогчийн эрхтэй холбоотой асуудлыг Оюуны өмчийн тухай хууль, Зохиогчийн эрхийн тухай хууль, Монгол Улсын Иргэний хууль, Монгол Улсын Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн тухай хууль зэрэг хуулиудаар хамгаалахаар зохицуулсан байдаг. Оюуны өмчийн тухай хууль, Зохиогчийн эрхийн тухай хууль, Монгол Улсын Иргэний хуулиудад зохиогчийг эрх гэж юу болох, тухайн эрх нь хэзээ үүсдэг, эрхээ хэрхэн хамгаалах, зохиолч, уран бүтээлчид өөрийн бүтээлээ хэрхэн Оюуны өмчийн газраар баталгаажуулах зэрэг яг зохиогчийн эрхтэй холбоотой үндсэн харилцааг зохицуулсан байдаг.
Ер нь зохиогчийн эрхийг эзэмшиж буй этгээдээс зөвшөөрөл авах амархан л даа. Харилцан хэлэлцээд, гэрээ байгуулаад л болох асуудал. Даанч манай улсад энэ соёл хараахан бий болоогүй байна. Гэхдээ бусад хууль тогтоомжоор зохиогчийн эрх зөрчигдсөн тохиолдолд хариуцлага хүлээлгэх тогтолцоо бол бий.
Тухайлбал Зөрчлийн тухай хуульд бол Зохиогчийн эрхийн тухай хуулийг зөрчсөн нь эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол зөрчил үйлдэхэд ашигласан эд зүйлс, хууль бусаар олсон хөрөнгө, орлогыг хурааж, үйл ажиллагааг зогсоож, учруулсан хохирол, нөхөн төлбөрийг гаргуулж хүнийг таван зуун нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг таван мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгохоор зохицуулсан. Харин Эрүүгийн шинжтэй бол торгох, зорчих эрх хязгаарлахаас эхлээд хорих ял хүртэл оногдуулах хэмжээнд зохиогчийн эрхийг хамгаалж өгсөн байдаг.
-Зөвшөөрөлгүйгээр дууны уран бүтээлд ашиглахдаа тухайн шүлгийн үгийг өөрчилж, бусдын уран бүтээлийг дураараа эвдсэн бол хууль зөрчсөн үйлдэл мөн үү?
-Зохиогчийн эрхийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлд Зохиогчийн амины эрхийн асуудлыг тодорхойлж өгсөн. 12 дугаар зүйлийн 12.1.4 дэх хэсэгт “бүтээл болон бүтээлийн нэрийг зохиогчийн зөвшөөрөлгүйгээр, эсхүл нэр хүндэд нь хохирол учруулахуйц байдлаар аливаа арга, хэлбэрээр хувиргах, өөрчлөх, гажуудуулахыг хориглох” гэж бий. Тэгэхээр би бодсон бодоогүй хууль зөрчсөн явдал болж байгаа юм.
-Монголд зохиогчийн эрхийг зөрчсөн үйлдлүүд цахимд яриа төдий өрнөж байгаад л намжчихдаг. Тэгвэл энэ асуудал дээр Арлааны Эрдэнэ-Очир сангийн хуулийн зөвлөхийн хувьд ямар хариу арга хэмжээ авахаар ажиллаж байна вэ?
-Зохиогчийн эрхийн асуудлыг бид үнэхээр тэгсхийгээд л яриад орхидог. Манай зохиолчид өөрсдөө их хүлцэнгүй хүмүүс. "За яахав" гээд л уучлаад, зөвшөөрөөд эцэст нь өөрсдөө хохироод үлддэг. Энэ асуудлыг бид ингэж орхилгүй эрхээ хамгаалж сурах хэрэгтэй байгаа юм.
Яг энэ асуудал дээр бол хуулийн дагуу Оюуны өмчийн газар хандахаас эхлээд шат дараатай арга хэмжээ аваад явна. "Мөрөөдлийн театр"-ынхан ёс зүйгүй, хууль зөрчсөн үйлдэлдээ хариуцлага хүлээх ёстой.
-Тэгвэл дээр хэлсэнчлэн зөвшөөрөлгүйгээр уран бүтээлийг өөрчилж, дуу зохиосон явдалдаа "Мөрөөдлийн театр"-ынхан ямар хариу өгсөн бэ?
-Одоогийн байдлаар би биечлэн уулзаагүй байгаа тул шууд хариу өгөх боломжгүй байна.
Гэхдээ энэ тохиолдолд "Мөрөөдлийн театр"-ынхан үнэхээр ёс зүйгүй гэдгээ харуулж байгаа юм. Арлааны Эрдэнэ-Очир яруу найрагчийн үр хүүхдүүд, зохиол бүтээлийнх нь эрхийг эзэмшдэг, хамгаалдаг Монгол Улсад бүртгэлтэй "сан" хүртэл байсаар байтал зөвшөөрөл аваагүйгээр зогсохгүй "Голын тохой дээр" шүлгийн мөрүүдийг өөрчилж дуу болгосныг хэрхэвч хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй.
Дээрээс нь "Голын тохой дээр" хэмээх шүлэг ямар шүлэг билээ дээ. Зохиолч бол өөрөө хэрхэвч дуу болгохгүй байсан болов уу, хамгийн үнэ цэнтэй бүтээлүүдийнх нь нэг шүү дээ. Хүний бүтээлд яавч ингэж дураараа гар дүрж л болохгүй.
М.Жаргал
1. А.Эрдэнэ-Очир агсны шүлгийн эх хувилбар
Газрын магнайнаас хөлөрч урссан Сэлэнгийн салаа тохой дээр
Гандсан намрын шаргал өдөр устай мушгиран одохыг харжээ суугаад
Ганц дуу чамд зориулан дуулж түүнийгээ тэнгэрийн цээлд нараар мэтгэн
Ганихан хорвоогийн өнгөн дээр бусдын зүрхэнд шигтгэн гэрэлтүүлэх болов би
Амьдрал мөнхийн зүүд минь тэнгэрийн зурсан зураг минь
Алдааг нь цуглуулахад ч жаргал амтагдмаар хонгор минь
Алсаас над руу урссан цаг хугацааны зэрэглээн дундаас
Амжиж миний олж харсан үл мэдэг инээмсэглэлт минь
Нуруу алаг ангир цоохор дуугаар ганганан ус цахлаад
Нулимс сувдан бороо тэнгэрийн хачанд цайраад болив бололтой
Нутаг алсын чамайгаа эзгүй хойгуур голын чинь тохой дээр санаашран
Нууцхан шаргал гунигийг минь нарны утас хөвөрдөхөд хөндүүр төрнө
Тэр нээг хаврын энгэрийн чинь гэгээ шиг хэсэг үүл
Тэр л цагаас хойш миний цээжинд нүүсээр одов
Тийм сайхан нүдэнд гуниг суусныг олж харсан цагаас хойш
Тэнгэрийн дор хайрын үлгэр эхлүүлэн чамайг бодов
Ирж яваа цаг бид хоёрыг амрагын төгөлд уулзуулан зурж
Ирэх хайрын зовлонгоор жил сар тохуурхан урсах ч билүү
Идэр зүрхний гүнд хаврын нэг өдрийн салхи тоглон эргэж
Ийм нэг намар голын чинь тохой дээр суулгана гэж санаа ч билүү
Гэрлийн мянган долгис мод бургас сүлжин уул ороогоод
Гэнэн хонгор шувуу өвс зууж амраг ижилдээ нисэх нь уярал хөндөнө
Гэгэлгэн ийм нэг агшныг сэтгэлдээ намуухан хонгор салхиар бичиж
Гэгээн хорвоогийн хуудас бүхэнд хувилан чамд илгээх болов
Мартагдсан хуучин дууны нэг бадаг гэнэт санаанд орж аялагдаад
Манантай алсын ууланд зүр хур эрхлэхийг бодолдоо харж сууна
Мандаж жаргах нар сарны урсгалд сэтгэлийн навч ганц нэгээр унаж
Магадгүй энэ голын тохой дээр дахиад л дурсамжийн салхи сэвэлзэх биз ээ
Амьдрал мөнхийн зүүд минь тэнгэрийн зурсан зураг минь
Алдааг нь цуглуулахад ч жаргал амтагдмаар хонгор минь
Алсаас над руу урссан цаг хугацааны зэрэглээн дундаас
Амжиж миний олж харсан үл мэдэг инээмсэглэлт минь
Алчуур нь дэрвэх бүсгүй шиг салхины хаяа цэнхэртээд
Алсын хөхрөгч ууланд манан суугаад босов бололтой
Амрагын санаашралд гунигших нь залуу насны эгшиглэн юм аа
Аниргүйн дунд ганцаардах минь тэнгэрийн мөнгөн зүүд юм аа.
2. Зөшрөөлгүй гэгдээд буй "Мөрөөдлийн театр"-ын жүжгийн дуу болгосон хувилбар. Үүнийг жүжигчин Г.Эрхэмбаяр, Х.Намуун нар дуулжээ.
Амьдрал мөнхийн зүүд минь
Тэнгэрийн зурсан зураг минь
Алдааг нь цуглуулахад ч жаргал амтагдах хонгор минь
Алсаас над руу урссан цаг хугацааны зэрэглээн дундаас
Амжиж миний олж харсан
Үл мэдэг инээмсэглэлт минь...
Ирж яваа цаг биднийг хайрын төгөлд учруулж
Ирэх хайрын зовлонгоор жил сар тохуурхан ургасан ч юм билүү?
Идэр зүрхний гүнд хаврын салхи тоглож
Ийм нэгэн намар голын тохойн дээр суулгана гэж санаа ч билүү?
Тийм сайхан нүднээс гуниг олж харснаас хойш
Тэнгэрийн дор хайрын үлгэр эхлүүлмээр
Тийм сайхан нүднээс гуниг олж харснаас хойш
Тэнгэрийн дор хайрын үлгэр эхлүүлмээр
Сэтгэгдэл (17)